UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE „Analiza aktywności samorządów gminnych i powiatowych województwa podkarpackiego w wykorzystywaniu funduszy strukturalnych” Grzegorz Kapusta – Kierownik Oddziału monitoringu i ewaluacji Departamentu Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego I regionalna konferencja ewaluacyjna „Ewaluacja w polityce rozwoju – wyzwanie dla regionu” Rzeszów, dnia 26 listopada 2008r.

Główny cel ewaluacji Wykonawca badania UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Główny cel ewaluacji Analiza przyczyn zróżnicowania aktywności samorządów gminnych i powiatowych województwa podkarpackiego w wykorzystywaniu funduszy strukturalnych UE. Wykonawca badania Wykonawcą badania była firma Agrotec Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie

Informacje o przeprowadzonej ewaluacji UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Informacje o przeprowadzonej ewaluacji Badaniem zostały objęte samorządy gminne i powiatowe województwa podkarpackiego. Analiza aktywności dotyczyła: procesu wykorzystania środków z funduszy strukturalnych na lata 2004-2006; działań informacyjno-promocyjnych podejmowanych zarówno w ramach programów operacyjnych i inicjatyw wspólnotowych na lata 2004-2006, jak i w ramach RPO WP; planów jednostek samorządu terytorialnego dotyczących korzystania ze środków w latach 2007-2013. Ewaluacji poddane zostały działania związane z aktywnością samorządów gmin i powiatów w okresie od maja 2004r. do marca 2008r. (dokumenty) i sierpnia 2008r. (badania terenowe).

Metodologia Opis stanu obecnego Analiza dokumentów UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Metodologia Analiza dokumentów Badania terenowe Warsztat heurystyczny Opis stanu obecnego (mapy zaangażowania gmin i powiatów, analizy przekrojowe) Znalezienie przyczyn trudności i przykładów dobrych praktyk (pogłębione analizy przyczynowo – skutkowe) Wypracowanie rekomendacji zwiększających zaangażowanie samorządów gmin i powiatów

Realizacja badania ewaluacyjnego UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Realizacja badania ewaluacyjnego Analizie poddano następujące rodzaje dokumentów: Dane z sytemu monitorowania, Dokumenty programowe, Dokumenty dotyczące aktywności gmin i powiatów. W ramach badań terenowych przeprowadzono następujące czynności (lipiec - sierpień 2008r.): studia przypadku (case study) – 3 gminy i 3 powiaty (21 wywiadów indywidualnych), wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI) – 141 (89%) gmin i 23 (92%) powiaty, zogniskowany wywiady grupowy (5 gmin, 3 powiaty, 2 przedstawicieli UMWP), warsztat heurystyczny (4 gminy, 3 powiaty, 5 przedstawicieli UMWP).

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów

Każdy z powiatów realizował przynajmniej 4 projekty. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów W województwie podkarpackim samorządy gminne i powiatowe zrealizowały 609 projektów (dane na marzec 2008r.) w tym: 350 projektów gminy (średnio ok. 2,2 projektu na gminę) i 259 projektów powiaty (daje to średnio ok. 10,4 projektu na powiat). Każdy z powiatów realizował przynajmniej 4 projekty. W systemie monitorowania zawarto informacje o realizacji projektów w 144 gminach. Gmina „rekordzistka” zrealizowała 10 projektów 12 gmin zrealizowało 5 i więcej projektów Prawie 2/3 gmin realizowało 1 lub 2 projekty 15 gmin nie realizowało projektów w perspektywie 2004 - 2006 Wyraźny lider wśród powiatów – 25 projektów Ponad połowa powiatów realizowała minimum 10 projektów 4 powiaty zrealizowały 6 lub mniej projektów

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

Znaczna część projektów realizowana była na obszarach wiejskich (50%) UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów Większość projektów „twardych” realizowana jest przez gminy, natomiast projekty „miękkie” realizowane są znacznie częściej przez powiaty. Znaczna część projektów realizowana była na obszarach wiejskich (50%) Najwięcej projektów realizowanych w ramach perspektywy 2004 – 2006 dotyczyło kwestii bezrobocia (szczególnie powiaty), dróg oraz remontów i budowy różnego rodzaju obiektów związanych z kulturą.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów Powiaty radziły sobie lepiej niż gminy pod względem skuteczności. Na 10 wniosków złożonych przez powiat realizowanych było 6 projektów, natomiast w przypadku gmin prawie 5.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów Wśród najważniejszych zadań stojących przed gminami i powiatami najczęściej wskazywane była konieczność przeprowadzenia remontu i modernizacji dróg. Następnie wskazywano: kanalizację (szczególnie często wskazywana przez gminy), inwestycje w oświacie, sportowe i turystyczne.

WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie kierunków i przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków z funduszy strukturalnych UE i potrzeb rozwojowych gmin i powiatów Wszystkie powiaty i prawie wszystkie gminy złożyły wnioski lub pracują nad ich przygotowaniem.

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności W prawie 90% gmin oraz w niemalże wszystkich badanych powiatach pracują osoby zajmujące się pozyskiwaniem środków z UE. W gminach średnio zajmują się tym 2 osoby, zapotrzebowanie zgłaszane jest dodatkowo na jednego pracownika. Natomiast w powiecie zajmują się tym średnio 3 – 4 osoby, a zdaniem respondentów powinno zajmować się min. 5

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności Prawie 40% powiatów spotkało się z problemem odrzucenia ich wniosku już na poziomie oceny formalnej; w podobnej sytuacji była jedynie co 5 gmina. Najczęściej wskazywane przyczyny nie uzyskiwania dofinansowania dotyczyły oceny merytorycznej wniosków oraz kwestii braku wystarczających środków jakie przeznaczono na sfinansowanie działań, dla których ubiegano się o wsparcie.

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności Pieniądze z UE taktowane są jako pieniądze „trudne”. Ok. 80 % respondentów twierdzi, że nie jest łatwo je uzyskać

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności Na poziomie studium przypadku nie stwierdzono związku pomiędzy stopniem rozwoju społeczno-gospodarczego samorządów gminnych i powiatowych, a ich aktywnością w wykorzystywaniu środków z UE. Decydowały przede wszystkim czynniki polityczne oraz przyjęta formuła zarządzania, niezależna od stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego. Barierą mogła być jedynie sytuacja finansowa samorządu, wiążąca się z niskim poziomem przychodów. Pojawiło się też zjawisko „blokady” polegającej na braku możliwości zapewnienia wkładu własnego. Może to być elementem racjonalizującym podejście do składanych projektów, gdyż środki przeznaczone na wkład własny muszą zostać zabezpieczone (zablokowane) budżecie.

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności Jednym z istotnych wniosków, wypracowanych w ramach warsztatu heurystycznego, była teza, że na aktywność samorządów w zakresie pozyskiwania środków unijnych ma wpływ czynnik polityczny, jakim jest kadencyjność władz. Bariera ta przejawia się następująco: poprzez preferowanie projektów o propagandowym znaczeniu wyborczym dla aktualnej władzy; poprzez (w niektórych przypadkach) przejawianie aktywności, której celem nie jest przede wszystkim osiąganie konkretnych rezultatów w postaci zaspokajania konkretnych potrzeb gminy, lecz wzmacnianie i poprawa propagandowego wizerunku władz; poprzez zmiany (niekiedy gruntowne) priorytetowych kierunków rozwoju, celów strategicznych i hierarchii zadań gminy czy powiatu w wyniku zmiany politycznej.

Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wskazanie przyczyn zróżnicowania aktywności Doświadczeniem, które wpływało na aktywność samorządów w pozyskiwaniu środków było nieskuteczne aplikowanie o środki unijne. Dotyczy to w głównej mierze projektów „twardych”, gdzie opracowanie wniosku wymaga znacznego nakładu pracy oraz nakładów finansowych. Elementem dokumentacji, wobec którego sygnalizowano najwięcej problemów i zastrzeżeń – było studium wykonalności. Zwracano też uwagę na to, iż znaczna część dokumentacji wniosku szybko się dezaktualizuje, w związku z czym praca włożona w przygotowanie wniosku idzie na marne i nie może być wykorzystana w przyszłych konkursach.

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie sposobów zwiększających aktywność samorządów gmin i powiatów

Wprowadzenie preselekcji projektów. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie sposobów zwiększających aktywność samorządów gmin i powiatów Wprowadzenie preselekcji projektów. Połączenie informowania przez media (mobilizowanie społeczności lokalnych) z odpowiednim przygotowaniem pracowników samorządów w zakresie komunikacji. Promocja dobrych rozwiązań organizacyjnych np. komórka służąca pozyskiwaniu środków z UE, priorytet dla pozyskiwania, koordynacja pracy wszystkich wydziałów pod katem pozyskiwania, główne pole zainteresowania władz. Pokazywanie pozytywnych przykładów i rozwiązań.

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Określenie sposobów zwiększających aktywność samorządów gmin i powiatów Rozładowanie swoistego zatoru komunikacyjnego, jaki powstaje na linii: Instytucja Wdrażająca – samorządy – mieszkańcy gmin i powiatów. W tak rozumianym obiegu informacji bardzo istotne znaczenie ma informacja zwrotna, docierająca od obywateli do samorządów i do Instytucji Wdrażająca, jak i od samorządów do tejże instytucji. Oznacza to zwiększoną rolę różnego typu badań społecznych, badań opinii i konsultacji społecznych. W przypadku preselekcji, o ile takie rozwiązanie będzie niemożliwe, pojawia się problem o charakterze komunikacyjnym: jak informować, że preselekcji nie można wprowadzić, ew. jak wprowadzić namiastkę tego rozwiązania, np. poprzez intensyfikację informowania, jakie typy projektów i gdzie będą promowane.

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych 27

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych Większość samorządów korzystała z działań informacyjno promocyjnych, jednakże w różnym zakresie. Znaczna część odpowiedzi wskazuje na ulotki, broszury i strony internetowe. Informacje te miały charakter dość ogólny i przydatne były przede wszystkim tym, którzy chcieli zdobyć podstawową wiedzę o funduszach unijnych. Ocena ich przydatności była zróżnicowana: wskazywano, że tego typu informacja nie jest przydatna na dalszych etapach pracy nad projektem i opracowywania wniosku, ale może być użyteczna w momencie, gdy do pracy nad pozyskiwaniem środków unijnych trzeba przyuczyć nowego pracownika. 28

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych Z pośród tych, którzy się spotkali, zdecydowana większość korzystała z działań informacyjno promocyjnych 29

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych Prawie wszystkie badane gminy (z wyjątkiem 2) oraz wszystkie powiaty spotkały się z możliwością korzystania z RPO WP. 30

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych Respondenci zostali także poproszeni o podanie, najbardziej przydatnych, z perspektywy samorządów, sposobów przekazywania informacji. Okazało się, że dominują 2 źródła strona internetowa oraz edukacyjne szkolenia. Oba sposoby wymienione zostały przez ponad 80 % gmin i powiatów. Respondenci potrzebują informacji aktualnych i konkretnych oraz nakierowanych na ich potrzeby. Do drugiej grupy źródeł uzyskujących dość wysokie uznanie w oczach badanych zaliczyć można różnego rodzaju publikacje i informatory, prezentacje, prelekcje, punkty informacyjne, czy konsultacyjne. Najmniej pożądanymi z perspektywy samorządów są informacje natury ogólnej: ulotki, bilboardy, czy kampanie informacyjne. Na tym poziomie samorządy posiadają już w większości przypadków dobrze ugruntowaną wiedzę. 31

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych Działania informacyjno-promocyjne Urzędu Marszałkowskiego miały (i mają również obecnie) dwa zasadnicze kierunki: informowanie i szkolenie przedstawicieli samorządów; informowanie ogółu mieszkańców województwa. Poprzez takie ukierunkowanie polityki informacyjno-promocyjnej pominięto dość ważny aspekt społecznego obiegu informacji: że media i kampanie informacyjne są dla mieszkańców danego terytorium (gminy lub powiatu) źródłem informacji podstawowej i ogólnej, zaś w kwestiach szczegółowych zwracają się oni zazwyczaj po informacje do przedstawicieli własnego samorządu. Przedstawiciele samorządu nie są natomiast przygotowani na przekazywanie oczekiwanych od nich informacji. 32

Analiza działań informacyjno - promocyjnych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Analiza działań informacyjno - promocyjnych Drugim problemem polityki informacyjno-promocyjnej w poprzednim okresie programowania była jednokierunkowość przekazu informacji. Również w Planie komunikacji RPO WP nie odnajdujemy instrumentów, które mogłyby zapewni skuteczny przekaz informacji zwrotnej. Brak w Planie komunikacji RPO WP działań nakierowanych stricte na pozyskiwanie informacji zwrotnej od Beneficjentów. Brak również analizy pozycji różnych grup docelowych w społecznym obiegu informacji, co mogłoby skutkować działaniami aktywizującymi te grupy. 33

Wnioski 34 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wnioski 34

Czynniki strukturalno-zarządcze Czynniki komunikacyjne UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wnioski Problemem nie wydaje się brak aktywności samorządów, gdyż, jak wykazała ewaluacja, prawie wszystkie przejawiają aktywność w staraniu się o środki unijne. Problemem jest skuteczność i racjonalizacja starań. Można wskazać 4 grupy czynników ograniczonej skuteczności starań o środki unijne w przypadku części samorządów: Czynniki strukturalno-zarządcze Czynniki komunikacyjne Czynniki polityczne Czynniki budżetowe 35

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wnioski W przypadku czynników strukturalno-zarządczych sposobem przezwyciężenia barier i trudności jest przede wszystkim promocja dobrych praktyk, co wymaga przyjęcia rozwiązań z zakresu polityki komunikacyjnej: szkoleń z zakresu komunikacji społecznej dla przedstawicieli samorządu; prowadzenia polityki informacyjno-promocyjnej uwzględniającej zjawisko krążenia informacji pomiędzy różnymi grupami interesariuszy oraz wykorzystującej informację zwrotną od interesariuszy; podnoszenie poziomu zaufania społecznego poprzez wprowadzanie ostrzejszych standardów jawności; 36

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wnioski Podobnych rozwiązań z zakresu polityki komunikacyjnej wymagają czynniki polityczne. W ich przypadku dodatkowym rozwiązaniem może być popularyzacja partnerstwa terytorialnego jako gwaranta stabilności lokalnej polityki rozwoju gminy czy powiatu. Czynniki budżetowe są zależne od zasobów samorządów oraz od sprawności zarządzania i jako takie w bardzo ograniczonym stopniu mogą być przedmiotem interwencji. 37

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wnioski Konieczność analizy, w ramach Planu komunikacji RPO WP, roli i potrzeb informacyjnych różnych grup docelowych, wskazanych w Planie, a biorących udział w społecznym obiegu informacji. Informacja na temat funduszy unijnych rozpowszechniana jest wielokierunkowo i Urząd Marszałkowski jest tylko jednym z aktorów tego procesu. Bardzo dużą rolę mają do odegrania samorządy i przyjęte w samorządach modele komunikacji, które mogą być wykorzystywane i modyfikowane w pożądanym kierunku. 38

39 Jednostka samorządu terytorialnego UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Organizacja pracy Wymagania formalne i kryteria przystąpienia Brak racjonalnych planów w korzystaniu ze środków UE Różnorodność dostępnych środków unijnych Brak wsparcia ze strony zarządzających samorządami Presja społeczna na pozyskiwanie środków z UE Jednostka samorządu terytorialnego Trudność w uzyskaniu pieniędzy z UE Doświadczenie w korzystaniu ze środków Czynniki osłabiające aktywność absorpcyjną – niezależne od JST Czynniki osłabiające aktywność absorpcyjną – zależne od JST Czynniki sprzyjające aktywności absorpcyjnej – niezależne od JST Czynniki sprzyjające aktywności absorpcyjnej – zależne od JST 39

Dziękuję Państwu za uwagę UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Departament Rozwoju Regionalnego ul. Grunwaldzka 15, 35-959 Rzeszów www.wrota.podkarpackie.pl www.rpo.podkarpackie.pl Dziękuję Państwu za uwagę "Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013"