Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole – jak wspierać dziecko z niepełnosprawnością w placówce ogólnodostępnej

Włączający model kształcenia Każde dziecko – niezależnie od stopnia niepełnosprawności – ma prawo do edukacji w najbliższym miejscu zamieszkania placówce, razem z dziećmi pełnosprawnymi. Przeciwdziała to wykluczaniu społecznemu osób niepełnosprawnych ze środowiska oraz buduje atmosferę tolerancji. Podstawa prawna: ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2015, poz. 1113), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2012, poz. 204 z późn. zm.)

Ważne dokumenty: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Konwencja Praw Dziecka (1989), Światowa Deklaracja Edukacji dla Wszystkich (1990), Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993), Deklaracja z Salamanki - Wytyczne dla Działań w zakresie Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych (1994), Deklaracja Madrycka (2002).

Rozporządzenie MEN z 24 lipca 2015r. określające warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, czyli: Niesłyszących i słabo słyszących Niewidomych i słabo widzących Z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją Z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym Z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera Z niepełno sprawnościami sprzężonymi Posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez Zespół orzekający, działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej

Czym jest edukacja włączająca? Oznacza zniesienie wszelkich barier: mentalnych, psychologicznych, edukacyjnych, technicznych, organizacyjnych architektonicznych, które uniemożliwiają bądź utrudniają dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi funkcjonowanie w przedszkolu czy szkole.

Stereotypy często leżą u podstaw uprzedzeń Idea nauczania włączającego opiera się na założeniu, że segregacja sprzyja budowaniu uprzedzeń i dyskryminacji w społeczeństwach oraz zmniejsza szanse edukacyjne dzieci niepełnosprawnych stereotyp to „uproszczony obraz kogoś lub czegoś, zwykle oparty na fałszywych sądach, funkcjonujący w świadomości społecznej i niełatwo zmieniający się” (Słownik Języka Polskiego) Stereotypy często leżą u podstaw uprzedzeń

Zachęcam do autorefleksji Co sądzisz o pomyśle uczęszczania dzieci niepełnosprawnych do przedszkoli i szkół publicznych? Co sądzisz o dzieciach niepełnosprawnych? O ich możliwościach? Jak myślisz – czy praca z nimi może być satysfakcjonująca, czy raczej sprawiają same kłopoty? Czy znasz niepełnosprawne dziecko? Czy wiesz jak ma ma imię? Jakie jest, jak się zachowuje, co je cieszy, co mu dobrze wychodzi?

Podejście do edukacji włączającej W Polsce tylko 17% nauczycieli ocenia pozytywnie model kształcenia włączającego (wg. badań Najwyższej Izby Kontroli) Co jest powodem? Lęk Nieprzygotowanie do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym Konieczność zmian w sposobie pracy Pokutujące skojarzenie: niepełnosprawny = szkoła specjalna.

„Nie ma kaleki, jest człowiek” Maria Grzegorzewska-twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce, której głównym hasłem było: „Nie ma kaleki, jest człowiek”. M. Grzegorzewska walczyła o pełne prawa dla ludzi niepełnosprawnych. ”Każdy człowiek ma prawo do miejsca w społeczeństwie i do osobistego szczęścia” M. Grzegorzewska

„Nie ma kaleki, jest człowiek” Stephen William Hawking – brytyjski astrofizyk, kosmolog, fizyk teoretyk. Hawking cierpi na stwardnienie zanikowe boczne, którego postęp spowodował paraliż większości ciała. Tenisistka stołowa Natalia Partyka. Pomimo braku prawej dłoni rywalizuje jak równy z równym ze zdrowymi sportowcami.

Na czym polega włączanie dzieci/uczniów? - na przyjmowaniu wszystkich uczniów niepełnosprawnych do klas ogólnodostępnych - na umożliwieniu wszystkim uczniom naturalnych relacji niepełnosprawnych z pełnosprawnymi rówieśnikami na dawaniu im pomocy i wsparcia przez rówieśników, nauczycieli, specjalistów - na zapewnieniu wszystkim dzieciom niepełnosprawnym poczucia przynależności do zbiorowości szkolnej oraz umożliwieniu przeżycia sukcesu Edukacja włączająca dotyczy nauczania skupionego na dziecku a nie na programie

W edukacji włączającej różnorodność jest wyzwaniem dla nauczyciela do: tworzenia właściwego klimatu w szkole i budowania relacji, - organizowania odpowiedniego wsparcia uwzględniającego indywidualne potrzeby dzieci, - elastycznego podejścia do nauczania w zakresie treści programowych i metod pracy, - zmiany w ocenianiu postępów ucznia w kierunku motywacji i wspierania jego rozwoju, - budowania partnerskich relacji z rodzicami organizowania przestrzeni i miejsca pracy

Mam dziecko niepełnosprawne w grupie/klasie! Co z tobą począć dziecko? Gdzie szukać pomocy? Co ja mogę zrobić?

Budowanie tolerancji Praca własna nauczyciela nad sobą - działania skierowane wobec siebie i wobec zespołu - modelowanie Praca nauczyciela z grupą przedszkolną/szkolną - oswajanie inności - integracja grupy - budowanie jasnych zasad i norm funkcjonowania w zespole dla wszystkich dzieci Praca nauczyciela z dzieckiem niepełnosprawnym - dostrzeganie i korzystanie z jego zasobów (mocnych stron) w oderwaniu od niepełnosprawności

Gdzie szukać pomocy i wsparcia? Wsparcie Ministerstwa Edukacji Narodowej: Publikacje opisujące, jak pracować z dzieckiem, jak interpretować przepisy prawa. Zmieniły się sposoby realizacji zadań poradni pedagogiczno- psychologicznych, placówek doskonalenia nauczycieli i bibliotek pedagogicznych. System kompleksowego wspomagania szkół i placówek oświatowych Tworzenie sieci tematycznych. Są to formy wymiany doświadczeń, zdobywania wiedzy, rozwiązywania problemów. Szkolenia organizowane przez podległe MEN jednostki: Ośrodek Rozwoju Edukacji i Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, a także badania i publikacje przygotowywane przez Instytut Badan Edukacyjnych. Subwencja oświatowa – rocznie na niepełnosprawne dziecko, oraz subwencja na likwidację barier architektonicznych

Gdzie szukać pomocy i wsparcia? Wsparcie Ministerstwa Edukacji Narodowej: Projekty systemowe w nowej perspektywie finansowej – lata 2014-2020 - Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów oraz wzrost jakości edukacji w szkołach. - Działania służące indywidualizacji podejścia do ucznia, - Wspieranie jednostek systemu oświaty w pracy z uczniem ze spe (doposażenie w pomoce dydaktyczno-naukowe). - Realizacja projektu systemowego skierowanego do poradni psychologiczno-pedagogicznych „Podniesienie jakości diagnozy i terapii w systemie oświaty”.

Gdzie szukać pomocy i wsparcia? Wsparcie Ministerstwa Edukacji Narodowej: Dofinansowanie podręczników szkolnych i książek pomocniczych dla uczniów niewidomych oraz słabowidzących - Wyprawka szkolna - dofinansowanie do podręczników szkolnych dostępnych na rynku dla uczniów słabowidzących, niesłyszących, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym z niepełnosprawnościami sprzężonymi - Adaptacje w systemie Braille'a i w druku powiększonym oraz wydruk podręczników szkolnych i książek pomocniczych Adaptacje dostępne nieodpłatnie na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji: http://www.ore.edu.pl

Gdzie szukać pomocy i wsparcia? Dyrektor placówki - zapewnienie uczniowi niepełnosprawnemu odpowiednich warunków kształcenia - przygotowanie wszystkich nauczycieli do podejmowania zadań edukacyjnych z tą zróżnicowaną grupą dzieci możliwość wydłużenia etapu edukacyjnego zniesienie barier architektonicznych Pomoc psychologiczno-pedagogiczna wszyscy uczniowie mogą korzystać z takiej pomocy na terenie szkoły orzeczenie zawiera informację o formach terapii, jaką powinno być objęte dziecko Nauczyciel wspierający - jest stałym doradcą nauczycieli, uczniów i rodziców - pomaga nauczycielowi nabywać kompetencje dotyczące radzenia sobie z dzieckiem z niepełnosprawnością.

Gdzie szukać pomocy? Co możemy zrobić razem? Powołać zespół wspierający – jego zadaniem będzie określanie priorytetowych zadań, współtworzenie i monitorowanie efektywności wdrażanych programów pracy z dzieckiem, oraz pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów. Organizować zajęcia superwizyjne i wspólnie wypracowywać optymalne rozwiązania. Stworzyć centra konsultacyjne w placówkach specjalnych – pracownicy placówek specjalnych pełniący funkcje doradcze; ścisła współpraca placówek ogólnodostępnych i specjalnych. Tworzyć sieci współpracy i grupy wsparcia – opracowywać portfolia poszczególnych niepełnosprawności, opisy przypadków.

Co może/powinien zrobić sam nauczyciel?

Edukacja włączająca dąży do wspierania procesu rozwoju każdego dziecka Należy brać pod uwagę wszystkie aspekty rozwoju: emocjonalny poznawczy twórczy społeczny fizyczny moralny Dobre poznanie dziecka/ucznia

Dobre poznanie dziecka/ucznia Informacje od rodziców Jaki typ/rodzaj niepełnosprawności ma dziecko? Jakie są tego przejawy? Na czym polegają ograniczenia w funkcjonowaniu dziecka? Jakie zabiegi lecznicze/ rehabilitacyjne musi mieć dziecko? W jakim stopniu dziecko jest samodzielne, a w jakim wymaga pomocy? Jakie nastroje dominują u dziecka? Czy są jakieś emocje, z którymi trudno mu sobie poradzić? Jakiej pomocy wymaga dziecko w klasie/szkole? Na co należy zwrócić szczególną uwagę? W czym je wspierać? oraz: analiza orzeczenia Informacje od rodziców Informacje medyczne

Co zawiera orzeczenie? Przyczynę wydania orzeczenia Dane dziecka, rodzica, poradni, pracowników wydających orzeczenie Przyczynę wydania orzeczenia Okres obowiązywania dokumentu Propozycje najlepszej formy kształcenia (klasa ogólnodostępna, integracyjna czy specjalna) Diagnozę – opis funkcjonowania dziecka, jego mocnych stron i deficytów Wskazane dla dziecka formy rewalidacji, terapii, pomocy psychologiczno-pedagogicznej Opis metod i form pracy z dzieckiem, dostosowanie warunków kształcenia i wymogów edukacyjnych w placówce.

Niepełnosprawność w kontekście orzecznictwa 1. orzeczenia o niepełnosprawności bądź stopniu niepełnosprawności wydawane przez Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności; 2. orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydawane przez zespół orzekający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Integracja ucznia z zespołem klasowym W porozumieniu i za zgodą rodziców dziecka niepełnosprawnego wyjaśnić dzieciom istotę niepełnosprawności i trudności koleżanki czy kolegi. Koncentrować się na różnych mocnych stronach ucznia niepełnosprawnego i pomóc odkryć je innym dzieciom, bez porównywania go z nimi. Wzmacniać zachowania prospołeczne kolegów i koleżanek w stosunku do dziecka niepełnosprawnego. Wykorzystać każdą nadarzającą się okazję do prowadzenia gier i ćwiczeń integrujących zespół klasowy.

Co zrobić, gdy dziecko nie jest akceptowane ? Działania wpływające na wzmocnienie pozycji dziecka w grupie: działania skierowane na dziecko – co ono może zmienić w swoim zachowaniu działania skierowane na grupę – co dzieci powinny wiedzieć i jak się zachować w relacjach z niepełnosprawnym kolegą praca z rodzicami dziecka niepełnosprawnego i dzieci zdrowych.

Organizacja procesu nauczania Uczeń w sytuacji dydaktycznej zapamiętuje: 10% tego, co słyszy, 20% tego, co widzi, 40% tego, o czym dyskutuje i 90% tego, co robi. O efektywności zajęć decyduje: umiejętne zaplanowanie zajęć atrakcyjny sposób prowadzenia – styl pracy, metody, formy, treści przekazywane w ciekawy sposób zaktywizowanie wychowanków Metody aktywizujące – zaspokajają najważniejsze potrzeby dziecka poprzez działanie, przeżywanie, odkrywanie i poznawanie.

Organizacja procesu nauczania Wspólna podstawa programowa Dla dzieci/uczniów pełnosprawnych oraz niepełnosprawnych, których rozwój intelektualny jest prawidłowy lub kształtuje się na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. Ocenianie uczniów niepełnosprawnych ocenianie kształtujące ocenianie za wkład pracy a nie efekty Indywidualizacja nauczania Polega na realizacji indywidualnych programów edukacyjno- terapeutycznych, możliwości przedłużenia okresu kształcenia na każdym etapie edukacyjnym

Organizacja procesu nauczania Dziecko z zaburzeniami słuchu: podchodź do dziecka od przodu, tak aby cię widziało, - mów nieco głośniej niż zwykle, bardziej wyraziście poruszaj ustami, utrzymuj kontakt wzrokowy gdy dziecko nie rozumie wypowiedzi, powtórz informację nieco innymi słowami, - uczniowi daj możliwość wyboru miejsca w klasie (najkorzystniejsze to pierwsza ławka przy oknie), w czasie prowadzenia lekcji zapisuj informacje na tablicy, nie odwracaj głowy w trakcie mówienia,

Organizacja procesu nauczania Dziecko z zaburzeniami widzenia: określ z jakiej odległości widzi, jakie ma preferencje wzrokowe - dostosuj środki dydaktyczne do możliwości wzrokowych - przestrzegaj zleceń okulistycznych odnośnie wykonywania niektórych ćwiczeń fizycznych pozwalaj poznawać świat poprzez dotyk, słuch, zapach, smak, - umożliwiaj korzystanie ze sprzętu komputerowego z odpowiednim oprogramowaniem, przydatne mogą być np. linijki brajlowskie, - nazywaj to co się dzieje wokół dziecka, - ucz orientacji w przestrzeni - sygnalizuj co się wydarzy, - nie wyręczaj, ćwicz samodzielność i samoobsługę, - organizuj otoczenie-wszystkie rzeczy powinny mieć swoje miejsce

Organizacja procesu nauczania Dziecko z niepełnosprawnością ruchową: przystosuj salę do potrzeb dziecka (zabezpieczony blat, odpowiednie krzesło, obniżona tablica do samodzielnego pisania, poręcze, podjazdy), wyposaż ucznia w sprzęt i przybory umożliwiające samodzielną aktywność (karta pracy na blacie z podkładką przeciwślizgową, kalkulator o dużych klawiszach, rurka w szklance z napojem), zapewnij wygodną i bezpieczną pozycję dziecku (dobrze podeprzeć stopy ucznia oraz tułów i przedramiona), zapewnij miejsce bliżej tablicy z powodu zaburzeń wzroku i rozproszonej uwagi, dawaj możliwość doświadczeń ruchowych, wielozmysłowych - znajdź i określ sposób komunikowania się z uczniem.

Organizacja procesu nauczania Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną: bazuj na czynnościach prostych‚ znanych i lubianych, prowadząc zajęcia pracuj na konkretach, szukaj z dzieckiem porozumienia wszystkimi kanałami komunikacji (oddech. sygnały płynące z ciała, wyraz oczu, układ ciała …), formy niewerbalne. systematycznie kontroluj wykonywane przez dziecko czynności, nie eliminuj dziecka z zajęć, - przekazuj krótkie i precyzyjne komunikaty słowne, - pozwalaj na wielozmysłowe poznanie przedmiotów, - zapewnij bezpieczeństwo w klasie - zwróć uwagę na trudne zachowania (złość, krzyk, agresja), - różnicuj zadania: łatwe - trudne….., zmieniaj aktywności, dziel zadania na etapy, nagradzaj wykonanie zadania

Organizacja procesu nauczania „Ten, kto dobrze uczy, potrafi dobrze uczyć wszystkich uczniów, a koncentrowanie się na metodach pedagogiki specjalnej odwraca uwagę od szukania i tworzenia takich form nauczania, które dotrą do wszystkich uczniów (Ainscow 1997)

Współpraca z rodzicami Rozmowa nauczyciela z rodzicami w celu uzyskania informacji na temat dziecka (zaburzenie, terapia i jej rezultaty, mocne strony) Uzgodnienie częstotliwości i form wspólnych kontaktów Uzgodnienie z rodzicami sposobu zaprezentowania problemów dziecka w klasie Rozmowa rodzica dziecka niepełnosprawnego z rodzicami danej grupy/klasy Spotkanie personelu przedszkola/szkoły z rodzicami dziecka niepełnosprawnego Stały kontakt rodziców z nauczycielem (telefoniczny, osobisty, zeszyt korespondencji, poczta elektroniczna) i specjalistami

Współpraca z rodzicami Wspieranie rodziców Wsparcie emocjonalne - oznacza postawę polegająca na „widzeniu” sytuacji drugiego człowieka. Wsparcie informacyjne to działania na poziomie poznawczym – przekazywanie wiedzy pozwalającej lepiej rozumieć własną sytuację, zachowanie dziecka; udzielanie wszelkiego rodzaju informacji, Wsparcie instrumentalne to pomoc materialno-sprzętowa – dotacje, stypendia, pomoc rzeczowa (w postaci materiałów edukacyjnych, ale i obiadów czy odzieży), także pomoce dydaktyczne, urządzenia wspomagające w różnych sprawach. Wsparcie informacyjne to działania na poziomie poznawczym – przekazywanie wiedzy pozwalającej lepiej rozumieć własną sytuację, zachowanie dziecka; udzielanie wszelkiego rodzaju informacji, Wsparcie instrumentalne to pomoc materialno-sprzętowa – dotacje, stypendia, pomoc rzeczowa (w postaci materiałów edukacyjnych, ale i obiadów czy odzieży), także pomoce dydaktyczne, urządzenia wspomagające w różnych sprawach.

zrozumienie akceptacja sukces

Wsparcie dziecka niepełnosprawnego w placówce ogólnodostępnej Dostosowanie warunków kształcenia, metod i form pracy z dzieckiem do jego potrzeb i trudności. Dostosowanie zakresu i sposobu realizacji wymagań programowych Dostosowanie metod i form oceniania ucznia do jego możliwości psychofizycznych, deficytów wynikających z niepełnosprawności Zajęcia rewalidacyjne Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana podczas bieżącej pracy z uczniem oraz w trakcie zajęć specjalistycznych. Współpraca z rodzicami i specjalistami, którzy prowadzą dziecko poza przedszkolem/szkołą.

„Uczeń niepełnosprawny w szkole ogólnodostępnej” Pakiet edukacyjny „Uczeń niepełnosprawny w szkole ogólnodostępnej” Oprac. Zespół Pracowników Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu, Filia w Jeleniej Górze Pod red. Anny Mikos Podstawy prawne Ogólne zagadnienia niepełnosprawność fizyczna niepełnosprawność intelektualna

Podsumowanie Propagowanie idei edukacji włączającej wspiera rozwój każdego dziecka z niepełnosprawnością. Ważna jest świadomość nauczycieli, że edukacja włączająca i indywidualne podejście do dziecka sprzyja jego rozwojowi, przeciwdziała wykluczeniu społecznemu. Przebywanie dziecka z niepełnosprawnością z rówieśnikami daje możliwość naśladowania odpowiednich wzorców zachowań, uczy komunikacji oraz dawania i brania od innych, zwiększa świadomość, że każdy jest inny. To, jak aktywnie wspieramy dziecko z niepełnosprawnością w adaptacji przedszkolnej i szkolnej zależy od nauczycieli, od ich wiedzy, umiejętności, zaangażowania.

„najbardziej upośledzeni są ci co nie mają w sercu Boga, niepełnosprawni to ci co nie mają przyjaciół (...) dla których dzień następny jest zawsze smutny i nudny, to ci którzy nie potrafią niczego ofiarować innym (...) - podziękować Bogu za darowany nowy poranek” Sabina Langer, „Integracja” 1997, nr 5, s. 27 – Listy