Szwajcaria Dawid Dezor Kl.vi d

Szwajcaria, Konfederacja Szwajcarska (Confoederatio Helvetica, Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft) – państwo federacyjne w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których obowiązuje demokracja bezpośrednia. Szwajcaria od kongresu wiedeńskiego w 1815 roku jest państwem neutralnym. Do Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero 10 września 2002 po przegłosowaniu tej decyzji w referendum minimalną większością 52% głosów.

Hymn Szwajcarii Schweizer Psalm (niem.) Psalm Szwajcarów to hymn państwowy Szwajcarii. Tekst hymnu powstał w 1843 roku, jego autorem był Leonhard Widmer. Melodia została zapożyczona z religijnego hymnu Diligam, te Domine, popularnego w okresie renesansu. Na podstawie różnych wersji utworu w 1841 roku adaptacji dokonał Alberik Zwyssig. Jako hymn państwowy pieśń została zatwierdzona w 1961 roku. Do tego czasu Szwajcaria nie posiadała oficjalnego hymnu, a każdy kanton miał swój własny. Zwyczajową rolę ogólnego hymnu pełnił utwór Rufst, du mein Vaterland? będący wersją God save the Queen.

Psalm Szwajcarów Kiedy poranne niebo promienieje Ty, Panie jesteś na nim w jasności Ty, najsławniejszy, najwspanialszy. Kiedy Alpy promienieją chwałą Módlcie się Szwajcarzy, módlcie się. Czujemy i rozumiemy Czujemy i rozumiemy Boga w naszej Ojczyźnie Boga, Pana w naszej Ojczyźnie. Schweizer Psalm (wersja niemiecka) Trittst im Morgenrot daher, Seh' ich Dich im Strahlenmeer, Dich, du Hocherhabener, Herrlicher! Wenn der Alpen Firn sich rötet, Betet, freie Schweizer, Betet. Eure fromme Seele ahnt, Eure fromme Seele ahnt Gott im hehren Vaterland! Gott, den Herrn im hehren Vaterland!

Symbole narodowe Szwajcarii

Geografia Powierzchnia: ląd: 39 770 km² woda: 1 520 km² całkowita: 41 290 km² Długość granic: Austria: 164 km Francja: 573 km Liechtenstein: 41 km Niemcy: 334 km Włochy: 740 km całkowita: 1 852 km Brak dostępu do morza. Najwyższy punkt: Dufourspitze 4634 m n.p.m. Najniższy punkt: Jezioro Maggiore 195 m n.p.m.

jeziora Jezioro Genewskie (Lac Léman, Lac de Genève) 581,3 Jezioro Bodeńskie (Bodensee) 541,1 Neuchâtel (Lac de Neuchâtel) 218,3 Jezioro Czterech Kantonów (Vierwaldstättersee) 113,7 Jezioro Zuryskie (Zürichsee) 90,1 Lugano (Lago di Lugano) 48,7 Thun (Thunersee) 48,4 Bielersee (Lac de Bienne) 39,6 Zugersee 38,3 Brienz (Brienzersee) 29,8

Jezioro zuryskie Jezioro genewskie Jezioro czterech kanałów Jezioro bodeńskie

historia Szwajcaria jest federacją kantonów o stosunkowo dużej autonomii. Związek niektórych z nich trwa nieprzerwanie 700 lat, co stawia je wśród najstarszych republik na świecie (co nie jest jednak tak jednoznaczne). W 1291 kanton Schwyz (od którego wywodzi się nazwa państwa), Uri i Unterwalden sygnowały akt utworzenia związku wieczystego. Głównym celem była chęć uwolnienia się spod wpływu Habsburgów. Przełomem było zwycięstwo nad armią Habsburgów w bitwie pod Morgarten 15 listopada 1315. Zwycięstwo to przyczyniło się do późniejszych akcesji. Do 1353 trzy założycielskie kantony zostały połączone z kantonami Glarus i Zug oraz miastami Lucerna, Zurych i Berno tworząc tzw. "Starą Konfederację", która rosła w siłę i bogactwo przez cały XV wiek (chociaż Zurych został wykluczony z federacji w latach 40. XV wieku na skutek zatargu terytorialnego). Dzięki pokonaniu Karola Zuchwałego w latach 70. XV wieku i najemnym wojskom szwajcarskim została utrzymana niezależność federacji. Pogrom armii Habsburgów oraz śmierć księcia Leopolda w bitwie pod Sempach 9 lipca 1386 zapewnił Szwajcarii faktyczną niezależność. W bitwie tej miał ponoć miejsce legendarny czyn Arnolda Winkielrieda, który rzucając się na lance habsburskiej piechoty umożliwił przełamanie ich szyków i osiągnięcie zwycięstwa. W 1506 roku papież Juliusz II najął wojska szwajcarskie do osobistej ochrony tworząc Gwardię Szwajcarską, która po dziś dzień pełni tę funkcję (choć dzisiaj bardziej pełniąc funkcję reprezentacyjną). W XVI wieku Szwajcaria stała się gł. ośrodkiem reformacji. Objęła ona gł. kantony miejskie. W 1531, po wojnie kantonów protestanckich z katolickimi (wiejskimi), nastąpiło ustalenie podziału wyznaniowego kantonów. Na mocy postanowień pokoju westfalskiego z 1648 r., kończącego wojnę trzydziestoletnią, cesarz rzymsko-niemiecki uznał oficjalnie niepodległość Szwajcarii i jej formalne wyodrębnienie z Rzeszy Niemieckiej. Od tego czasu Szwajcarię zaczęto nazywać Związkiem Szwajcarskim.

Ustrój polityczny Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia). Szczególnie silna pozycja parlamentu i władz kantonalnych. Ustrój ten nazywa się parlamentarno-komitetowym, cechą najbardziej typową dla niego jest brak rozdziału pomiędzy władzę ustawodawczą, prawodawczą i sądowniczą. Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony, posiadające charakter organizmów państwowych. Konstytucja określa podział kompetencji między federacją a kantonami. Zgromadzenie Federalne (parlament) to najwyższa władza rządząca i wykonawcza Federacji Helweckiej. Nie ma żadnych tzw. "hamulców" – nie można rozwiązać jej izb przed upływem kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny organ, nie ma instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak Trybunału Konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. On sam wybiera też członków rządu i Trybunału Federalnego. Szwajcarski konserwatyzm podkreśla fakt, że mimo tak solidnych demokratycznych tradycji kobiety uzyskały prawa wyborcze dopiero w lutym 1970 roku, a i to nie wszędzie. Najdłużej opierał się kanton Appenzell Innerrhoden, który ustąpił przed wyrokiem sądu najwyższego w roku 1990.

Ludność Miasta Największe miasta Szwajcarii: Zurych - 371 767 mieszk. W Szwajcarii są cztery języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski i romansz (ten ostatni to jeden z języków retoromańskich). Według spisu powszechnego ludności z 2000 roku struktura ludności ze względu na język ojczysty przedstawia się następująco: Niemiecki – 4 801 148 (72,8%) Francuski – 989 606 (13,0%) Włoski – 470 961 (6,5%) Serbsko-chorwacki – 103 350 (1,4%) Albański – 94 937 (1,3%) Portugalski – 89 527 (1,2%) Hiszpański – 76 750 (1,1%) Angielski – 73 422 (1,0%) Romansz – 35 072 (0,5%) Inne – 58 431 (0,7%) Miasta Największe miasta Szwajcarii: Zurych - 371 767 mieszk. Genewa - 185 524 mieszk. Bazylea - 165 847 mieszk. Lozanna - 129 000 mieszk. Berno - 128 041 mieszk.

Zurych Genewa Berno Lozanna

Gospodarka Kraj jest bardzo wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych na świecie. Długotrwała neutralność (od 1815) i zasada nienaruszalności tajemnicy bankowej ugruntowały zaufanie do Szwajcarii jako finansowego centrum Europy i świata. Napływ obcych zasobów pieniężnych umożliwił stopniowy rozwój rodzimego, wysoko wyspecjalizowanego przemysłu, intensywnego rolnictwa i turystyki. W latach 80. niewielkie tempo wzrostu gospodarczego (przeciętnie 2,1% rocznie), od początku lat 90. — recesje, spadek produktu krajowego brutto o 0,3% w 1992 i 0,9% w 1993. Usługi wytwarzają 62% produktu krajowego brutto, w tym sektor bankowo-ubezpieczeniowy — ok. 16%, przemysł i budownictwo — powyżej 34%, rolnictwo — ok. 4%; produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca — 42 003 dolarów amerykańskich. Szwajcarskie rezerwy złota wynoszą 83 mln uncji, dewizowe. Działa tu ponad 630 banków, z których 5 należy do największych w świecie: Schweizerischer Bankverein (z siedzibą w Bazylei, wartość depozytów 124 mld dolarów), Schweizerische Bankgesellschaft (Zurych, 114 mld dolarów), Crédit Suisse (Zurych, 89 mld dolarów), Schweizerische Volksbank (Berno) i Bank Leu. Łączna wartość depozytów w szwajcarskich bankach wynosi ponad 1000 mld dolarów, w tym ok. 50% od klientów zagranicznych. Działają liczne, znane w świecie firmy ubezpieczeniowe (Zürich Insurance, Rentenaustalt, Reassurances), 6 giełd papierów wartościowych, w tym w Zurychu — największa w Europie. Same podatki stanowią 30% PKB Szwajcarii, dodatkowo 7% PKB stanowią obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, inwalidzkie, składki na służbę zdrowia), co łącznie daje 37% PKB (dla porównania: Szwecja 52%, Wielka Brytania 36%, Polska 34,5%, Stany Zjednoczone 27%; z uwzględnieniem ubezpieczeń społecznych). W przeciwieństwie na przykład do Niemiec czy Szwecji służby zdrowia w Szwajcarii nie finansuje się z podatków, tylko z obowiązkowych ubezpieczeń, które są parapodatkami. PKB per capita wynosi nominalnie 51 tys. 771 dolarów, poziom porównywalny do Danii, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 37 tys. 369 dolarów, również porównywalny do Danii. Wskaźnik Giniego dla Szwajcarii wynosi 33, co jest poziomem porównywalnym do Holandii, wyższym niż we Francji, Niemczech i krajach skandynawskich, ale niższym niż w wielu innych krajach.

przemysł Szwajcaria posiada bardzo nieliczne złoża surowców mineralnych. Wydobywa się głównie surowce do produkcji materiałów budowniczych (wapienie, margle) i sól kamienna (Jura). Podstawą energetyki są elektrownie wodne na rzekach Alp. (58% produkowanej energii elektrycznej) i elektrownie jądrowe (40%). Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca Szwajcarii — 8568 kW · h (1994). Przemysł przetwórczy wytwarza z surowców importowanych produkty wysoko przetworzone (głównie na eksport), wymagające dużego nakładu pracy oraz myśli technicznej. Największe szwajcarskie koncerny przemysłowe to: Nestlé (branża spożywcza, obroty 36 mld dolarów, 1992), ABB Asea Brown Boveri (maszynowa, 29 mld dolarów), Novartis i Roche (chemiczne), Sulzer Brothers (maszynowe). Rozwinięty głównie przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy. Przemysł elektromaszynowy dostarcza urządzenia sterownicze dla różnych gałęzi przemysłu, turbiny, generatory, silniki, między innymi okrętowe. Większość zakładów tego przemysłu jest skupiona w Zurychu, Winterthur, Baden. Tradycyjnie bardzo duże znaczenie ma wyrób zegarków znanych firm (SMH Holding, Montres Rolex, Montres Ebel, Patek-Philippe, Tisot) w La Chaux-de-Fonds, Neuchâtel, Genewie. Przemysł chemiczny wyspecjalizowany w produkcji leków (główny ośrodek to Bazylea), spożywcze — serów, przetworów mięsnych i czekolady. Ponadto przemysł papierniczy, cementowy, włókienniczy i jubilerski. W Szafuzie i Neuhausen, w pobliżu hydroelektrowni znajdują się huty aluminium (importowany tlenek glinu).

rolnictwo Rolnictwo wysokotowarowe. Użytki rolne zajmują ok. 26% całej powierzchni kraju (2003), dominującą formą użytkowania ziemi są łąki i pastwiska (13,8%). Przeważają gospodarstwa o powierzchni 10–20 ha (średnio 16,2 ha). 1 ciągnik przypada na 14 ha użytków rolnych. Poziom nawożenia (349 kg nawozów sztucznych na 1 ha gruntów ornych) ma tendencję spadkową w związku z powszechną produkcją tzw. zdrowej żywności. Hodowla dostarcza ponad 80% wartości produkcji rolnej. Rozwinięta jest głównie hodowla bydła o kierunku mlecznym (przeciętny roczny udój od 1 krowy — 5000 litrów, 1994) i trzody chlewnej, w strefach podmiejskich — drobiu, w wyższych piętrach Alp i Jury — owiec. Na Wyżynie Szwajcarskiej przeważa uprawa pszenicy, jęczmienia, ziemniaków i buraków cukrowych, w dolinie Rodanu i nad Jeziorem Genewskim — warzyw i owoców (głównie jabłonie), na południowych stokach Jury — winorośli. Lasy zajmują ok. 31% powierzchni kraju ale ich znaczenie przemysłowe maleje w związku z rozwiniętą ochroną.

pszenica jęczmień Burak cukrowy ziemniaki

religia Chrześcijaństwo jest dominującą religią w Szwajcarii, z podziałem pomiędzy katolicyzm (41,8% całej populacji w 2000 roku) a różne odmiany wyznań protestanckich (34,9%), z których najwięcej wyznawców liczy kalwinizm. Imigracja spowodowała powstanie pewnej liczby wyznawców islamu (4,3%) i prawosławia (1,8%). Szwajcaria jest także krajem o jednej z największych w Europie liczbie buddystów, chociaż procentowo stanowią oni mniej niż 0,5% populacji. W tamtejszych Alpach znajduje się nawet klasztor buddyjski. Ponadto w Szwajcarii żyje dość sporo wyznawców judaizmu, hinduizmu, krysznaizmu i innych niechrześcijańskich religii lub sekt, którzy łącznie stanowią 1,5% populacji kraju. 16,3% Szwajcarów nie należy do żadnej wspólnoty religijnej, z czego 4,3% to wolnomyśliciele. Sondaż przeprowadzony przez Eurobarometer w 2005 pokazał, że tylko 48% Szwajcarów deklaruje wiarę w Boga, dalej 39% dopuszcza możliwość istnienia nieokreślonej siły wyższej, a 9% deklaruje ateizm. Pozostałe 4% nie potrafiło, lub nie chciało się określić.

Historycznie kraj jest dość równo podzielony pomiędzy rzymskich katolików i wyznawców kalwinizmu, ze skomplikowaną mozaiką mniejszości w obszarze niemal całego kraju. Niektóre kantony, np. Appenzell, są nawet oficjalnie podzielone na katolickie i protestanckie sekcje. W większych miastach (Berno, Zurych, Bazylea) dominują protestanci. Centralna Szwajcaria jest tradycyjnie katolicka. Istnieje też Kościół Chrześcijańskokatolicki w Szwajcarii zaliczany do nurtu starokatolickiego i jest jednym z oficjalnych Kościołów w kraju, choć liczba jego członków bardzo szybko się zmniejsza i obecnie należy do niego jedynie 0,2% Szwajcarów. Konstytucja szwajcarska z roku 1848 - w dużym stopniu pod wpływem ówczesnych starć pomiędzy katolickimi a protestanckimi kantonami (Sonderbundskrieg) - świadomie wprowadziła zasady, które umożliwiają pokojową koegzystencję pomiędzy różnymi wyznaniami. W 1980 roku odbyło się referendum w sprawie całkowitego rozdziału państwa od Kościołów. Zostało to odrzucone (80% przeciw). We wsi Dornach koło Bazylei swoją siedzibę ma chrześcijańskie Towarzystwo Antropozoficzne, znajduje się tam antropozoficzne Goetheanum, w którym bardzo często wystawiany jest Faust Goethego, budynek jest ogólnodostępny dla zwiedzających. Z kolei w Bernie powstała w latach pięćdziesiątych pierwsza świątynia Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich w Europie.

Szwajcarzy pod względem religijności nie odróżniają od większości narodów Europy. Udział w praktykach religijnych, głównie z okazji wielkich uroczystości i najważniejszych świąt, ogranicza się do mniejszości, jedynie do około 1/5 Szwajcarów. Papiestwo, watykański centralizm i dogmatyczność Kościoła są poddawane bardzo ostrej krytyce nie tylko przez wiernych Kościoła rzymskokatolickiego, ale także przez hierarchię katolicką, która zażąda większej niezależności Kościoła Szwajcarii od Watykanu. Większość istniejących w Szwajcarii parafii katolickich jest bardzo liberalna i egalitarna: w wielu kościołach, podobnie jak w kościołach reformowanych, nie ma obrazów i figurek, najwyżej wiszące na ścianach krzyże; księża wbrew nauce Kościoła nierzadko przełamują celibat i zakładają rodziny, jak również dokonują wielu zmian w tradycyjnej liturgii; msze mogą odprawiać świeccy katecheci i pastorzy czy nawet pastorki z Kościoła reformowanego, gdy brakuje księży katolickich.[2]

Szkolnictwo Szwajcaria była jednym z pierwszych na świecie państw, które wprowadziło powszechne nauczanie elementarne. Szkoły podstawowe i średnie w Szwajcarii są bezpłatne; w wielu kantonach bezpłatne są także obiady oraz podręczniki. Za państwowe szkoły wyższe płaci się około 560 franków szwajcarskich (ok. 1160 zł przy kursie 1 CHF = 2,07 PLN) za semestr. Dla studentów z ubogich rodzin występują jednak stypendia. Dyplomy prywatnych szkół szwajcarskich nie są uznawane przez państwo; mogą być jednak uznawane przez firmy prywatne.

język Istnieją cztery języki urzędowe: niemiecki, francuski, włoski oraz romansz (retoromański). Nauczanie w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach odbywa się w jednym z tych języków w zależności od kantonu. Na uniwersytecie studiuje się po francusku bądź niemiecku (i włosku w kantonie Ticino). Absolwent wyższej uczelni powinien móc porozumiewać się przynajmniej w trzech językach. Język angielski, mimo że nie należy do języków urzędowych, staje się coraz bardziej popularny w środowisku przemysłowym i świecie reklamy. W Szwajcarii znajduje się wiele prywatnych szkół, które słyną z wysokiego standardu kształcenia. Język codzienny Szwajcarów w kantonach niemieckojęzycznych to dialekt alemański (Schwyzerdütsch) poważnie różniący się od podręcznikowej niemczyzny – jeśli mimo znajomości niemieckiego nie rozumiemy naszego rozmówcy, to wyraźnie poprośmy, aby mówił w Hochdeutsch. W Szwajcarii języki francuski i włoski, mimo drobnych odmienności np. w niektórych liczebnikach oraz w wymowie, nie różnią się od standardowego języka. Język romansz jest używany tylko w niektórych gminach kantonu Gryzonia, gdzie dominuje Schwyzerdütsch.

Literatura Literatura szwajcarska powstaje w języku niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim, lecz największe znaczenie mają dzieła literackie w pierwszych dwóch językach. Najbardziej znani pisarze szwajcarscy to Max Frisch i Friedrich Dürrenmatt. Bardzo ważną postacią był także filozof i psycholog Carl Gustav Jung. W Szwajcarii żył i tworzył, chociaż częściowo także we Francji, w Niemczech i we Włoszech, niemiecki filozof i filolog klasyczny Fryderyk Nietzsche, przez kilka lat był profesorem Uniwersytetu w Bazylei i jednocześnie nauczycielem w miejscowym gimnazjum klasycznym. Znani pisarze szwajcarscy: Gottfried Keller Jeremias Gotthelf Conrad Ferdinand Meyer Friedrich Dürrenmatt Max Frisch Robert Walser Charles Ferdinand Ramuz

kuchnia Tradycyjnym szwajcarskim specjałem jest fondue, które robione jest z roztopionego sera. Sery szwajcarskie takie jak gruyère czy emmentaler podgrzewa się w specjalnym kociołku z dodatkiem pieprzu, czosnku, białego wina i likieru wiśniowego. Do nabierania roztopionego sera używa się świeżego chleba. Szwajcaria oprócz serów może pochwalić się doskonałą czekoladą oraz piwem.

fondue Ser szwajcarski czekolada piwo