Nowy system wsparcia osób z niepełnosprawnościami i nowy system orzecznictwa na bazie postulatów ze Społecznego Raportu Alternatywnego z realizacji w Polsce Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami Kraków, 3 czerwca 2016 r. Małopolski Konwent Regionalny II Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami Aleksander Waszkielewicz, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego

Art. 19 Konwencji. Niezależne życie i włączenie w lokalną społeczność Prawo do życia w lokalnej społeczności. Możliwość wyboru miejsca zamieszkania. Szeroki zakres usług wspierających (społecznych) świadczonych w domu lub w społeczności lokalnej. Usługi i urządzenia dla ogółu ludności dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.

Art. 26 Konwencji. Habilitacja i rehabilitacja Usługi i programy wszechstronnej rehabilitacji, w tym w obszarze zdrowia, zatrudnienia, edukacji i usług społecznych. Podstawa: wielodyscyplinarna ocenie indywidualnych potrzeb i potencjału. Wsparcie udziału i włączenia w społeczność lokalną. Dostępność urządzeń i technologii wspomagających.

Art. 28 Konwencji. Odpowiednie warunki życia i ochrona socjalna Prawo do stałego polepszania warunków życia. Programy ograniczania ubóstwa. Pomoc Państwa w pokrywaniu wydatków związanych z niepełnosprawnością. Dostęp do społecznych programów mieszkaniowych (mieszkalnictwo chronione, wspomagane, komunalne).

Obecny system wsparcia (1/3) Brak polityki społecznej określającej, za co i za kogo państwo ponosi odpowiedzialność, jakie są główne jej cele oraz w jakich obszarach podejmuje się działania. Podejście „resortowe”, brak koordynacji; niespójność, fragmentaryczność – „białe plamy”, nieefektywność wydatkowania. Działania interwencyjne i czasami kompensacyjne, brak aktywizacyjnych i włączających.

Obecny system wsparcia (2/3) Założenie, że osoby z niepełnosprawnościami są niezdolne do pracy (rodem z XIX w.). Pominięcie, że niepełnosprawność może oznaczać wyższe koszty funkcjonowania i potrzebę korzystania z usług społecznych. Brak wsparcia dla wielu osób, które go szczególnie potrzebują. Nieprzewidywalność orzecznictwa. Nagradzanie bierności, karanie za aktywność.

Obecny system wsparcia (3/3) Wsparcie: świadczenia finansowe (~80%) i usługi społeczne (~20%). Niedostępność usług społecznych (jak asystentów osobistych, tymczasowej opieki zastępczej, rodzinnych domów pomocy). Instytucjonalizacja wsparcia (duże ośrodki, wsparcie poza rodziną) i jego szablonowość. Nieefektywne instrumenty jak: warsztaty terapii zajęciowej czy turnusy rehabilitacyjne. Ograniczenie roli Państwa (brak programowania, koordynacji, środków), przerzucenie zadań do organizacji.

Efekty Podtrzymywanie egzystencji zamiast gwarancji godnego, aktywnego i niezależnego życia; obywatele „drugiej kategorii”. Wysokie transfery nie prowadzą do zasadniczej zmiany. Zaspokajanie co najwyżej minimalnych potrzeb. Demotywowanie do pracy (pułapka świadczeniowa), niski wskaźnik zatrudnienia (22% vs. 72%). Promocja bierności, spychanie na margines, niska aktywność społeczna. Ubóstwo. Wykluczenie społeczne.

Społeczny Raport Alternatywny (SRA) z realizacji Konwencji w Polsce Wszystkie 33 artykuły, tylko 60 stron. 20 autorów. 150 uczestników paneli eksperckich. 150 uczestników regionalnych spotkań konsultacyjnych. +60 organizacji popierających.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty systemowe (1/4) Oparcie prawodawstwa o zasady godności, autonomii i niezależnego życia.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty systemowe (2/4) Wypracowanie wspólnie ze środowiskiem strategii polityki społecznej wobec osób z niepełnosprawnościami (celów, obszarów, instrumentów i kryteriów wsparcia itd.), w tym mapy drogowej wdrażania Konwencji.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty systemowe (3/4) Zmiana definicji niepełnosprawności oraz dostosowanie systemu orzecznictwa (w tym do opracowanej strategii i Konwencji), jak i jego ujednolicenie.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty operacyjne (1/11) Deinstytucjonalizacja – przejście od wsparcia w dużych instytucjach do wsparcia w środowisku lokalnym.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty operacyjne (2/11) Wzmocnienie wsparcia Państwa dla rodzin osób z niepełnosprawnościami.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty operacyjne (3/11) Wspieranie aktywności osób z niepełnosprawnościami zamiast bierności. Zwiększenie udziału świadczeń i usług o charakterze kompensacyjnym, aktywizacyjnym i włączającym.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty operacyjne (4/11) Indywidualizacja wsparcia.

Postulaty wynikające ze SRA Postulaty operacyjne (5/11) Zdecydowane rozszerzenie oferty usług publicznych.

Nowy system wsparcia (1/3) Pryncypia: godność, autonomia, niezależne i aktywne życie. Strategia wypracowana ze środowiskiem. Nowa ustawa o osobach z niepełnosprawnościami, wdrażająca Konwencję. Odpowiedzialność państwa. Programowanie działań.

Nowy system wsparcia (2/3) Działania kompensujące, aktywizujące i włączające. Wsparcie rodziny, w lokalnej społeczności. Spójne działania; od narodzin do starości. Usługi społeczne: – Asystenci osobiści, tymczasowa opieka zastępcza, opieka dzienna, mieszkalnictwo chronione, wspomagane, rodzinne domy pomocy (deinstytucjonalizacja), – Aktywizacja zawodowa, zatrudnienie wspomagane, – Wczesna interwencja (powszechność, doradcy), – Edukacja włączająca (a nie segregacyjna / integracyjna), – Wsparcie komunikacji (tłumacze języka migowego, telefonia dla głuchych), – Transport specjalizowany.

Nowy system wsparcia (3/3) Dostępność: – Przestrzeni publicznej, informacji, transportu, – Towarów i usług, rozszerzanie na podmioty niepubliczne (banki,, e-sklepy, kina, stadiony itd.; vide nadawcy telewizyjni, telekomy). Nacisk na edukację włączającą. Przejście od edukacji do pracy. Aktywizacja na otwartym rynku pracy. Włączenie – zamiast segregacji – w życie społeczne (kulturalne, sportowe, polityczne).

Nowy system orzecznictwa (1/3) Narzędzie do uzyskania dostępu do świadczeń i usług z systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami (nie jest wartością samą w sobie, samoistnym bytem). Wyrastający z Konwencji. Definiowanie niepełnosprawności na bazie definicji konwencyjnej (art. 1). „Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową [psychiczną], intelektualną lub w zakresie zmysłów co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.”

Nowy system orzecznictwa (2/3) Służący uzyskaniu i realizacji potrzebnego wsparcia. Identyfikujący indywidualne – potrzeby i potencjał (art. 26). W drugiej kolejności uwzględniający ograniczenia. Pozytywny model orzekania (wypływający z przyrodzonej godności): – Skupiający się na tym, jak wesprzeć osobę w jej niezależnym życiu, a nie na tym, jakie ma ograniczenia, – Można mówić o częściowej niezdolności lub częściowej zdolności. Uwzględniający aspekty społeczne, jak i medyczne.

Nowy system orzecznictwa (3/3) Wykorzystanie ICF-u. Orzeczenia: – Nie mogą zawierać (wprost) informacji medycznych, powinny wdrażać pozytywny model orzekania, – Wolne od sformułowań stygmatyzujących i deprecjonujących Indywidualizacja procesu, odejście od stopni niepełnosprawności. Ujednolicony – na potrzeby świadczeń rentowych i pozarentowych, edukacji itd.

Porównanie systemów orzecznictwa (1/2) CechaObecnyNowy społecznyNowy rządowy NiepełnosprawnośćZ orzeczeniaIndywidualna cechaZ orzeczenia Oparty naUst. o rehabilitacjiKonwencjiUst. o rehabilitacji SłużyUrzędnikomObywatelomUrzędnikom System wsparciaRównoległyNadrzędnyRównoległy WsparcieReglamentujeEgzekwujeReglamentuje Odniesienie do potrzeb NieTak, priorytetNie Skupia się naOgraniczeniachPotrzebach i potencjale Ograniczeniach IdentyfikujeOgraniczeniaPotrzeby, potencjał i ograniczenia Ograniczenia Model orzekaniaNegatywnyPozytywnyNegatywny

Porównanie systemów orzecznictwa (2/2) CechaObecnyNowy społecznyNowy rządowy Wykorzystanie ICF-uNieTak IndywidualizacjaMałaDuża? Standaryzacja / przewidywalność NieTak Orzeczenia: wsparcie Tylko wskazane kierunki wsparcia Wprost uprawnienia, też wprost potrzeby Tylko wskazane kierunki wsparcia O: dane medyczneTakNie (może pośr. z potrzeb) Tak O: sformułowania stygmatyzujące TakNieTak Stopnie / kategoryzacja TakNie Indywidualizacja ? Ujednolicenie systemów NieTakNie

Kongres Osób z Niepełnosprawnościami II Kongres Osób z Niepełnosprawnościami, Warszawa, 20 września 2016 r. Wielkopolski Konwent Regionalny, Poznań, 17 maja 2016 r. oraz 8 innych Konwentów Regionalnych w okresie maj-czerwiec 2016 r.

Dlaczego warto przyjść na Kongres 1.Bo jeśli nie będziemy mówić o swoich sprawach, nikt nie zrobi tego za nas. 2.Bo obecne w życiu publicznym osoby z niepełnosprawnościami można policzyć na palcach jednej ręki. 3.Bo kobiety z niepełnosprawnościami są podwójnie dyskryminowane. 4.Bo mamy dość biedy i braku miejsc pracy – minimalne wynagrodzenie nie jest godną płacą, a z renty trudno wyżyć. 5.Bo wyjście z domu i dotarcie do sklepu, kina, urzędu, a nawet skorzystanie ze strony w Internecie jest często niemożliwe lub utrudnione. 6.Bo tylko 9% budynków w Polsce jest architektonicznie dostępnych; 7.Bo segregacja w edukacji nie może być podstawowym rozwiązaniem; 8.Bo rodziny zostawione same sobie popadają w coraz większe problemy. 9.Bo potrzebujemy solidarności we własnym środowisku. 10.Bo Kongres może być początkiem zmiany społecznej.

Więcej informacji i kontakt

Dziękuję za uwagę Aleksander Waszkielewicz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego tel