dr Dorota Jegorow Postawy i plany uczniów gimnazjów i szkół zawodowych wobec zawodu, edukacji i przyszłości zawodowej - wyniki badań Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego dr Dorota Jegorow Stowarzyszenie Rozwoju Aktywności Społecznej „Triada”

Wyniki badań Postawy i opinie uczniów gimnazjów

Młodzież w poszukiwaniu informacji o ofertach edukacyjnych szkół ponadgimnazjalnych korzysta przede wszystkim z informacji zamieszczonych w Internecie. Z kolei tradycyjne media reklamowe, takie jak prasa lokalna, bardzo często wykorzystywane przez dyrektorów szkół do promowania swoich placówek przez młodzież wykorzystywane są najrzadziej. Biorąc jednak pod uwagę, iż prasa jest obszernym źródłem informacji dla „dorosłych czytelników”, a zatem i rodziców badanych gimnazjalistów, pośrednio informacje w niej zawarte trafiają do ostatecznego jej adresata.

Młodzież białostockich gimnazjów jest w pełni zadowolona z oferty kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych. Podstawowym atutem jest szerokie spektrum szkół i kierunków kształcenia oraz możliwość podjęcia nauki w zawodzie zgodnym z zainteresowaniami ucznia. Niemal nieistotnym aspektem oceny oferty kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym okazała się możliwość nauki w zawodach poszukiwanych na rynku pracy oraz możliwość kształcenia na wysokim poziomie.

Powody, którymi kierują sie młodzi ludzie, wybierając typ szkoły ponadgimnazjalnej, miejsce dalszego kształcenia, w przypadku wyboru technikum lub zasadniczej szkoły zawodowej również zawodu są bardzo zróżnicowane. Niestety wybory pragmatyczne odnoszące się do przyszłego zapotrzebowania rynku pracy są wyraźnie marginalizowane przez młodzież.

Rodzaje determinant związanych z wyborem przyszłego zawodu oraz ich hierarchia potwierdzają wybory najważniejszych dążeń życiowych, do których w badaniach w Białymstoku z ogółu wskazań młodzieży to właśnie zainteresowania okazały być się najważniejsze w tym przypadku. Potencjalna szansa z przyszłym zatrudnieniem, to zaledwie 22% wskazań, analogicznie do poziomu postrzegania wybieranego dziś zawodu, jako zawodu przyszłości. Również wymiar finansowy związany z dziś dokonywanym wyborem przyszłego zawodu okazał być się istotny jedynie dla co trzeciego respondenta.

Wybory edukacyjno-zawodowe młodych ludzi dokonywane są często pod presją otoczenia, mody, co w konsekwencji przekłada się, iż nie zawsze pozwalają na zdobycie stabilizacji zawodowej. Wybór szkoły ponadgimnazjalnej lub decyzja o porzuceniu nauki np. na rzecz podjęcia pracy jest dla młodzieży istotnym, ale jednocześnie trudnym problemem. Z jednej strony ma znaczenie wielkość, ranga i prestiż szkoły, wachlarz kierunków, w których można się kształcić, z drugiej strony istotna jest atmosfera nauki, grono przyjaciół, do których młodzież jest przywiązana oraz odległość od miejsca zamieszkania, co wiąże sie zdecydowanie bardziej z przesłankami osobistymi niż stricte pragmatycznymi. Środowisko, w jakim wychowują się uczniowie tworzy zatem specyficzny system uwarunkowań bezpośrednio wpływający na wybory edukacyjno-zawodowe młodzieży.

Wyniki badań potwierdzają, iż przekonanie młodzieży o konieczności podejmowania świadomych wyborów edukacyjno- zawodowych jest niewielkie. Przeświadczenie o właściwym wyborze szkoły ponadgimnazjalnej wśród badanej młodzieży jest bardzo wysokie. Zdecydowana większość badanej młodzieży, bo ponad 95% planuje kontynuować naukę w szkole ponadgimnazjalnej. Prawie 13% ogółu badanych chce równocześnie podjąć pracę.

Preferencje dotyczące wyboru typu szkoły ponadgimnazjalnej jednoznacznie wskazują, iż największym powodzeniem cieszą się licea ogólnokształcące, na co wskazało ponad 60% ankietowanych. Plany związane z podjęciem nauki w technikum zadeklarowało 33% badanych, natomiast w przypadku zasadniczej szkoły zawodowej wynik uplasował się na poziomie jedynie 3%.

Zróżnicowanie pomiędzy dziewczętami i chłopcami zarówno w zakresie planów edukacyjnych i zawodowych, jak i oceny rynku edukacyjnego, determinant leżących u podłoża dokonywanych wyborów, oceny skuteczności poradnictwa zawodowego jest istotne. Prawie 77% badanych dziewcząt zadeklarowało chęć podjęcia nauki w liceum ogólnokształcącym, gdy tymczasem w grupie chłopców wskaźnik ten uplasował się na poziomie niespełna 44%. Różnica ta ma swoje bezpośrednie przełożenie na prawie 49% deklaratywność wyboru technikum przez chłopców, gdy tymczasem w grupie dziewcząt technikum planuje wybrać niespełna 17% z nich. Podobnie jest w przypadku preferencji związanych z wyborem zasadniczej szkoły zawodowej, gdzie udział chłopców jest prawie dwa razy większy od udziału dziewcząt (chłopcy: 4%, dziewczęta: 2%).

Młodzież podejmując decyzję o dalszej ścieżce edukacyjnej przede wszystkim bierze pod uwagę własne zainteresowania, na co wskazało ponad 75% ankietowanych. Kryterium potencjalnej łatwości zatrudnienia w danym zawodzie okazało być się istotnym kryterium w wyborze przyszłego zawodu dla 22% ankietowanych, podobnie, jak utożsamianie wybieranego kierunku kształcenia z tzw. „zawodem przyszłości”. Zawód dobrze płatny, a wybór kierunku kształcenia to wskazania prawie 32% respondentów. Struktura udzielonych odpowiedzi jednoznacznie wskazuje, iż młodzież jedynie w niewielkim zakresie uwzględnia potencjalne szanse zatrudnia w wybranym zawodzie w kontekście dynamicznie zmieniającego się rynku pracy.

Młodzież deklarując chęć podjęcia pracy po ukończeniu gimnazjum w większości zakłada, iż będzie to tzw. praca umysłowa (48%). Nico mniej ankietowanych zadeklarowało, iż zamierza podjąć pracę fizyczną (45%). Wyniki badań wskazują na niski poziom świadomości młodzieży gimnazajelnej nt rzeczywistych realiów współczesnego rynku pracy oraz na brak kompleksowej wiedzy z zakresu czynników gwarantujących sukces zawodowy.

Niewielkie zainteresowanie rynkiem pracy wśród młodzieży gimnazjalnej jest bardzo negatywnym zjawiskiem, którego konsekwencje społeczno-ekonomiczne są niestety, ale nieuniknione. Brak trwałego zaistnienia w świadomości młodzieży instytucji powołanych do prowadzenia preorientacji zawodowej wynika z małej ilości wzajemnych kontaktów osobistych czy grupowych w ciągu roku szkolnego młodzieży i osób mających z założenia ją wspomagać w wyborze zawodu oraz utrzymującej sie ciągle decydującej roli rodziny w podejmowaniu decyzji o przyszłości.

Bierna postawa wobec wyzwań współczesnego rynku pracy jest m. in. konsekwencją braku wiedzy na temat istnienia instytucji wspierających społeczeństwo w racjonalizowaniu wyborów edukacyjno-zawodowych, a następnie w poszukiwaniu pracy. Brak racjonalizacji wyborów edukacyjnych i zawodowych w dobie globalnego kryzysu gospodarczego jest wysoce lekkomyślnym działaniem wszystkich interesariuszy złożonego i wieloaspektowego procesu kształcenia dzieci i młodzieży. Racjonalizacja tych wyborów wymaga precyzyjnych wskazówek pozwalających na identyfikację sytuacji na rynku pracy zarówno w bliższej, jak i dalszej perspektywie czasowej. Niestety, ale dostępne statystyki z obszaru rynku pracy w województwie podlaskim nie przedstawiają wizji przyszłości w sposób umożliwiający racjonalizowanie wyborów edukacyjno-zawodowych. Przeważająca retrospekcja w prezentowanych analizach, brak prognoz oraz ujęcia przyczynowo-skutkowego powoduje, iż dane te z punktu widzenia młodego człowieka okazują się bezwartościowe.

Wyniki badań Postawy i opinie uczniów szkół zawodowych

Motywy wyboru szkoły Dla największej części ankietowanych (35%) motywem wyboru szkoły była atrakcyjna oferta edukacji zawodowej. Znaczny odsetek uczniów (27%) kierował się większym prawdopodobieństwem uzyskania pracy po ukończeniu danej szkoły. Z badań wynika, że ważnym motywem wyboru szkoły była opinia innych osób, przy czym częściej wskazywano na opinie kolegów (16%) niż opinie rodziców (7%).

Korzystanie z porad przy wyborze nauki zawodu Okazuje się, że tak ważna decyzja życiowa jak wybór zawodu, jest przeważnie podejmowana bez jakichkolwiek konsultacji. 57% ankietowanych nie korzystało z porad decydując się na naukę zawodu. Tylko co trzeci uczeń z nich korzystał. Spośród tych osób, które korzystały z porad przed wyborem nauki zawodu, tylko 3% uczniów konsultowało się z doradcą zawodowym. Pozostali ankietowani korzystali głównie z porad rodziców (25%) i kolegów (22%) lub innych członków rodziny (7%).

Rozważanie możliwości wyboru nauki innego zawodu przed wyborem aktualnego Większość uczniów (59%) uczy się preferowanego zawodu. Jednak znaczna część uczniów (30%) rozważała inne możliwości wyboru nauki zawodu, a brak w ofercie białostockich szkół preferowanego zawodu sprawił, że uczą się aktualnego zawodu. Postrzeganie nauczanego zawodu Połowa uczniów (51%) uznała, że wybrany przez nich zawód to zawód „z przyszłością”; 39% ankietowanych sądzi, że jest poszukiwany na rynku oraz dobrze płatny - 33%; 38% uczniów uznało, że jest ciekawy, a 16% - że jest atrakcyjny.

Deklarowana chęć pracy w wyuczonym zawodzie Większość ankietowanych (59%) deklaruje chęć pracy w wyuczonym zawodzie, przy czym 15% z nich jest zdecydowanie o tym przekonana, a 44% sądzi, że raczej chce wykonywać swój zawód. Co czwarty ankietowany uczeń nie wyraża zainteresowania pracą w wyuczonym zawodzie (w sumie 26%). Opinia o metodach nauczania w białostockich szkołach Według uczniów metody nauczania stosowane w szkołach są raczej skuteczne i raczej odpowiadają uczniom („w sam raz dla mnie”), chociaż są raczej tradycyjne, raczej mało oryginalne i mało interesujące.

Atuty nauczania w opinii uczniów W ich opinii nie ma czynnika, który wyróżniałby się na tle innych. Najczęściej (27% wskazań) nie dostrzegano żadnego atutu. W dalszej kolejności wskazywano na kontakty szkół z zakładami pracy – 23% i na fakt dysponowania dobrą kadrą nauczycieli (21%). Natomiast znacznie rzadziej wskazywano na takie czynniki jak: odpowiednio duża liczba godzin przeznaczonych na praktyki zawodowe (15%) i wyposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt wspomagający naukę (12%). Wiedza teoretyczna a umiejętności praktyczne Zdecydowana większość uczniów twierdzi, że szkoły zawodowe powinny koncentrować się na przekazywaniu umiejętności praktycznych (96%). Jedynie nieliczni respondenci sądzą, że szkoły powinny dostarczać więcej wiedzy teoretycznej (4%).

Satysfakcja z edukacji zawodowej Większość respondentów wykazuje zadowolenie z nauki zawodu, przy czym 24% wyraża pełne zadowolenie, a 39% respondentów jest raczej zadowolonych. Natomiast co czwarty respondent nie jest zadowolony z nauki zawodu. Plany związane z pracą zawodową i dalszą edukacją Respondenci najczęściej chcieliby łączyć pracę z nauką. Taką drogę życiową w najbliższej przyszłości planuje 46% z nich. Jedynie co piąty ankietowany (21%) chciałby podjąć wyłącznie pracę, natomiast nieco mniej uczniów planuje wyłącznie kontynuację nauki. 15% uczniów nie zdecydowało jeszcze o swojej najbliższej przyszłości.

Spodziewany okres poszukiwania pracy Badani uczniowie są raczej optymistycznie nastawieni do poszukiwania pracy po ukończeniu szkoły. Prawie co trzeci respondent sądzi, że znajdzie pracę w okresie nie dłuższym niż 1 miesiąc, a co piąty z nich ma nadzieję na zdobycie pracy w okresie 1 – 3 miesięcy. Plany dalszej edukacji a kontynuowanie nauki aktualnego zawodu Tylko 35% uczniów zamierza kontynuować naukę wybranego kilka lat wcześniej zawodu. Tyle samo respondentów nie chce podążać ścieżką rozwijania umiejętności w wybranym zawodzie, planując zmianę swych kwalifikacji zawodowych. Znaczna część osób planujących dalszą edukację nie podjęła jeszcze decyzji w tej kwestii (30%).

Deklarowana wiedza o rynku pracy Uczniowie najczęściej nie posiadają wystarczającej wiedzy o rynku pracy w Białymstoku (44%). Tylko co czwarty respondent (23%) sądzi, że orientuje się w realiach lokalnego rynku pracy. Wielu nie potrafi ocenić swojej wiedzy na ten temat (33%). Chęć pogłębienia wiedzy o rynkach pracy Zdecydowana większość uczniów jest zainteresowana zdobyciem lub pogłębieniem wiedzy o rynku pracy zarówno w wymiarze lokalnym jak i zewnętrznym. Najczęściej chcieliby oni wiedzieć więcej o białostockim rynku pracy (77%), jednak, co jest znamienne, w następnej kolejności ankietowani są zainteresowani zagranicznymi rynkami pracy (66%). W tym zestawieniu tylko nieco ponad połowa uczniów jest zainteresowana polskim rynkiem pracy.

Spodziewane prawdopodobieństwo uzyskania pracy Mniej niż połowa ankietowanych (45%) sądzi, że może zdobyć pracę w wyuczonym zawodzie, jednak większość z nich (63%) uważa, że istnieje prawdopodobieństwo, iż znajdą jakąkolwiek pracę po ukończeniu szkoły. Oczekiwania finansowe od swej pierwszej pracy Wyniki ankiety wskazują na dosyć rozsądne oczekiwania finansowe większości respondentów. Ponad połowa uczniów (62%) liczy na wynagrodzenie w granicach 1000 – 2000 zł brutto. Odsetek respondentów posiadających wygórowane oczekiwania biorąc pod uwagę realia lokalnego rynku pracy jest stosunkowo nieduży.

Ogólna ocena perspektyw kariery zawodowej Uczniowie raczej optymistycznie oceniają perspektywy swojej kariery zawodowej. Ponad połowa z nich (55%) ocenia je raczej dobrze, a 19% - dobrze. Pesymiści należą do mniejszości – źle lub raczej źle ocenia swoją przyszłość zawodową w sumie tylko 8% uczniów.

dr Dorota Jegorow Dziękuję za uwagę Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dorota Jegorow