Rola szczepień w profilaktyce wybranych chorób zakaźnych ze szczególnym uwzględnieniem grypy, WZW, pneumokoków oraz meningokoków.

Pionierem szczepień był brytyjski lekarz Edward Jenner, który pod koniec XVIII wieku po raz pierwszy zastosował u człowieka szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej. Szczepienia ochronne stały się najskuteczniejszą formą zapobiegania szerzeniu się chorób zakaźnych

Odporność przeciwko chorobom zakaźnym można podzielić na odporność wrodzoną i odporność nabytą.

Szczepienie polega na podaniu człowiekowi preparatu zawierającego antygen patogennego drobnoustroju. Antygen wywołuje reakcję układu odpornościowego, dzięki temu w sposób sztuczny wytwarzają się w organizmie przeciwciała oraz pamięć immunologiczna, która w kontakcie z żywym drobnoustrojem chorobotwórczym uruchamia mechanizmy obronne.

Szczepienia chronią przed zachorowaniem osoby zaszczepione prowadzą do tzw. odporności zbiorowiskowej eradykacja chorób zakaźnych

Ustawa z dnia 06.09.2001r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. 2001r., Nr 126, poz. 1384 z późn. zm.), nakłada na osoby przebywające na obszarze Polski obowiązek poddawania się szczepieniom przeciw określonym chorobom zakaźnym.

Powyższe szczepienia mogą być egzekwowane na drodze administracyjnej. Szczepienia obowiązkowe (bezpłatne) realizowane w ramach obowiązkowego programu szczepień: przeciwko: WZW typu B, gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuśćcowi, Haemophilus influenzae typu b, Polio, odrze, śwince, różyczce oraz w określonych sytuacjach p/ko tężcowi, wściekliźnie i durowi brzusznemu Powyższe szczepienia mogą być egzekwowane na drodze administracyjnej.

Odsetek osób uodpornionych zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych na terenie miasta Gdańska jest wysoki

PPIS w Gdańsku prowadzi nadzór nad realizacją programu szczepień obowiązkowych. Do końca I kwartału 2007r. nadzorem objętych było 246 punktów szczepień dzieci, młodzieży i osób dorosłych. W II kwartale, w związku z wejściem w życie Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 marca 2007r. zmieniającego Rozporządzenie w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. Nr 56, poz. 379), szczepienia dzieci z roczników szkolnych zostały przeniesione ze szkolnych gabinetów profilaktycznej opieki zdrowotnej do poradni Podstawowej Opieki Zdrowotnej.

Do szczepień zalecanych, niefinansowanych ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia, należą szczepienia przeciwko: grypie, rotawirusom, zakażeniom Streptococcus pneumoniae, zakażeniom Neisseria meningitidis, zakażeniom Haemophilus influenzae typu b kleszczowemu zapaleniu mózgu, szczepienia przeciwko WZW typu B dla grup nieobjętych szczepieniami obowiązkowymi, szczepienia przeciwko WZW typu A, odrze, śwince i różyczce ospie wietrznej błonicy i tężcowi wściekliźnie, żółtej gorączce

WIRUSOWE ZAPALENIA WĄTROBY

Liczba zarejestrowanych zachorowań na WZW typu B, C oraz B+C w okresie 2001-2007r. na terenie miasta Gdańska przedstawia się następująco:

Liczba zachorowań na WZW typu B, C oraz B+C w okresie 2001-2007r.:

Konieczna jest wysoka świadomość dotycząca zakażeń krwiopochodnych. Obecnie nie ma szczepionki p/ko WZW typu C. Konieczna jest wysoka świadomość dotycząca zakażeń krwiopochodnych.

Szczepienia p/ko WZW typu B są refundowane z budżetu Ministra Zdrowia dla: noworodków (szczepienia wykonywane w ciągu 24 godzin po urodzeniu) młodzieży w 14 roku życia, uprzednio nie szczepionej osób wykonujących zawody medyczne oraz uczniów szkół medycznych osób z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV osób z przewlekłym uszkodzeniem nerek chorych z przewlekłym uszkodzeniem wątroby osób zakażonych wirusem HIV dzieci z wrodzonym lub nabytym defektem odporności osób przygotowywanych do zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym

WIRUSOWE ZAPALENIA WĄTROBY WZW typu B Wskazania do szczepień p/ko WZW typu B dotyczą praktycznie każdego człowieka. Do zakażenia wystarczy obecność krwi w ilości niezauważalnej gołym okiem (0,0004 ml). Skutkiem przewlekłego zapalenia wątroby spowodowanego WZW typu B może być marskość i rak wątroby. Ryzyko zakażenia stwarza każdy, niekoniecznie medyczny, zabieg powodujący naruszenie ciągłości tkanek, wykonywany narzędziami, które nie zostały poddane właściwym procesom dezynfekcji i sterylizacji.

WIRUSOWE ZAPALENIA WĄTROBY WZW typu A WZW typu A przenoszone jest drogą pokarmową Szczepienia przeciwko WZW typu A nie są finansowane z budżetu Ministra Zdrowia.

Liczba zarejestrowanych zachorowań na WZW typu A w okresie 2000-2007r Liczba zarejestrowanych zachorowań na WZW typu A w okresie 2000-2007r. na terenie miasta Gdańska przedstawia się następująco:

Szczepienia p/ko WZW typu A zalecane są: osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności, usuwaniu odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz przy konserwacji urządzeń służących temu celowi dla dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży osobom wyjeżdżającym do krajów o wysokiej i pośredniej endemiczności zachorowań na WZW typu A.

PPIS w Gdańsku od 2005r. uczestniczy w Ogólnopolskim Programie Profilaktyki WZW A Główne cele programu: przedstawienie zagrożeń związanych z WZW typu A oraz upowszechnienie wiedzy o korzyściach płynących ze szczepień profilaktycznych aktualizacja wiedzy na temat obowiązujących w kraju standardów dotyczących produkcji i dystrybucji żywności w kontekście higieny i zapobiegania chorobom zakaźnym zaszczepienie personelu mającego kontakt z żywnością w ramach wykonywania obowiązków zawodowych szczepienie dzieci uczęszczających do przedszkoli

GRYPA

W ostatnim stuleciu miały miejsce 3 pandemie grypy: - tzw. „hiszpanka” (1918r.): 50-100 mln zgonów tzw. „pandemia azjatycka” (1957r.): ok. 2 mln zgonów tzw. „grypa z Hong-Kongu” (1968r.): ok. 1 mln zgonów.

Od 1997r. eksperci zwracają uwagę na wirusy grypy A H5N1 oraz A H7N7, występujące wcześniej jedynie u ptaków. Te typy wirusa okazały się groźne dla ludzi. Wirusy H5N1 i H7N7 nie przenoszą się łatwo z ptaków na ludzi, ani nie rozprzestrzeniają się łatwo wśród ludzi. Jednak przekształcenie ich w formy bardziej zaraźliwe mogłoby zapoczątkować nową pandemię grypy o globalnym przebiegu.

Epidemie grypy występują w każdym sezonie i dotyczą głównie dzieci. Wg WHO na świecie każdego roku na grypę zapada ok. 300 mln osób. 1 mln ludzi ginie z powodu powikłań grypy.

W ramach nadzoru epidemiologicznego PPIS w Gdańsku rejestruje przypadki zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, zgłaszanych przez lekarzy zgodnie z Ustawą z dnia 06.09.2001r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384,z późn. zm.).

Liczbę zachorowań i zapadalność na grypę na terenie miasta Gdańska ilustruje poniższa tabela. Choroby zakaźne rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Grypa liczba zachorowań 672 7202 708 2624 424 255 zapadalność 145,67 1561 153,73 571,58 92,65 55,58

PPIS w Gdańsku uczestniczy w europejskiej sieci nadzoru epidemiologiczno-wirusologicznego nad grypą Sentinel. W programie Sentinel uczestniczą lekarze pierwszego kontaktu i stacje sanitarno-epidemiologiczne. Funkcję koordynatora programu w Polsce pełni Krajowy Ośrodek ds. Grypy w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie.

WIRUS GRYPY

Ze względu na zmienność wirusa skład szczepionki co roku ulega zmianie.

Z PPIS w Gdańsku w ramach programu Sentinel współpracuje 63 lekarzy z 5 gdańskich zakładów opieki zdrowotnej: NZOZ Przychodnia Lekarska „Jasień” Sp. z o.o., ul. Kartuska 104, NZOZ Przychodnia „Kaletnicza”, ul. Kaletnicza 3/2, NZOZ „Baltimed” Sp. z o.o., ul. Krzemowa 16, NZOZ Nadmorskie Centrum Medyczne Sp. z o.o., Szpital Specjalistyczny Św. Wojciecha Lekarze Podstawowej Opieki Zdrowotnej, Al. Jana Pawła II 50).

Wskazania do szczepień p/ko grypie. Kliniczne: dla osób w średnim i starszym wieku (powyżej 55 roku życia), pacjenci z obniżoną odpornością oraz przewlekle chorzy (osoby z astmą, alergią, niewydolnością układu krążenia, oddychania, nerek). Epidemiologiczne: program profilaktyczny szczepień p/ko grypie powinien objąć pracowników zakładów opieki zdrowotnej mających bezpośredni kontakt z pacjentami, pracowników służb publicznych, np. policjantów, nauczycieli, przedszkolanek oraz pracowników handlu, transportu, itp.

Szczepionki zawierają fragment wirusa grypy niezdolny do zakażenia organizmu. Przeciwciała ochronne wytwarzane są w organizmie człowieka 7 dni po zaszczepieniu, utrzymują się do 12 miesięcy.

W Polsce p/ko grypie szczepi się ok. 6-8% populacji, co stanowi ok W Polsce p/ko grypie szczepi się ok. 6-8% populacji, co stanowi ok. 65-80 dawek na 1000 osób. W Kanadzie zużycie szczepionki wynosi 350 dawek na 1000 osób. W USA zużycie szczepionki wynosi 260 na 1000 osób.

Szczepienia ochronne są najlepszym sposobem zapobiegania grypie.

Zakażenia wywołane przez Streptococcus pneumoniae - pneumokoki

Profilaktyka zakażeń pneumokokowych Szczególnie zagrożone zakażeniem pneumokokowym są: dzieci w wieku do 2 lat dorośli powyżej 65 roku życia osoby z grup podwyższonego ryzyka, tj. chorujące na przewlekłe choroby serca i płuc, cukrzycę, chorobę alkoholową, nabyte zaburzenia odporności

Zakażenie inwazyjne Streptococcus pneumoniae obciążone są dużym ryzykiem śmiertelności. Wg WHO zakażenia wywołane przez pneumokoki są przyczyną śmierci ponad 1,9 mln dzieci poniżej 2 roku życia.

Szczepionki nieskoniugowane (polisacharydowe) szczególnie zalecane są: - osobom powyżej 65 roku życia - dzieciom powyżej 2 roku życia oraz dorosłym, z grup podwyższonego ryzyka (w tym chorującym na przewlekłe choroby serca i płuc, cukrzycę, chorobę alkoholową, nabyte zaburzenia odporności) Szczepionki skoniugowane (7-walentne) szczególnie zalecane są: - dzieciom od 2 m-ca życia do 2 roku - dzieciom w wieku 2-5 lat z określonych grup ryzyka, tj. uczęszczającym do żłobka, przedszkola lub z chorobami przewlekłymi, w tym z zaburzeniami odporności)

Zakażenia wywołane przez Neisseria meningitidis - meningokoki

Najczęstszym miejscem nosicielstwa jest jama nosowo-gardłowa. Nosicielstwo może utrzymywać się od kilku tygodni do wielu miesięcy.

Społeczna kampania przeciwko meningokokom

Największe znaczenie kliniczne i epidemiologiczne mają grupy serologiczne Neisseria meningitidis: - A (epidemie w Afryce), B (głównie zakażenia sporadyczne, może również wywoływać epidemie – np. w Norwegii, Wielkiej Brytanii), C (zakażenia epidemiczne w Europie), Y (epidemie w USA), W135 (epidemie w Afryce). Grupy A i C często wywołują zakażenia epidemiczne (koszary, internaty, przedszkola), natomiast grupa B odpowiada za zachorowania sporadyczne. Serogrupy D, Z, 29E zazwyczaj nie wywołują zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych. W Europie dominują grupy B, C, A, W135, Y.

W Polsce dostępne są szczepionki p/ko serogrupie C oraz przeciwko serogrupom A+C

Szczepienia wskazane są dla osób, które najczęściej chorują, a więc dla małych dzieci oraz młodzieży. Poza osobami z grup ryzyka szczepieniami warto objąć personel najbardziej narażonych oddziałów szpitalnych, tj. oddziału intensywnej terapii, zakaźnego, pediatrycznego, neurologicznego, szpitalnego oddziału ratunkowego oraz pracowni bakteriologii.

Od czasu wynalezienia szczepionki p/ko ospie prawdziwej do dnia dzisiejszego szczepienia są najskuteczniejszą formą zapobiegania chorobom zakaźnym.

Dziękuję za uwagę!