Epidemiologia nowotworów w Polsce (W.II) dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka Zakład Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów Wielkopolskie Centrum Onkologii Elektroradiologia – studia pierwszego stopnia III rok studiów 2014/2015

WHO dla Europy (EURO) EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 2

Zgodnie z danymi badania GLOBOCAN 2008 (IARC) w Unii Europejskiej (obejmującej 27 państw członkowskich) zachorowalność kształtowała się następująco: Zgodnie z danymi badania GLOBOCAN 2012 (IARC) w Unii Europejskiej (obejmującej 28 państw członkowskich) zachorowalność kształtowała się następująco: EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 3 Uwaga! Kolorem czerwonym zaznaczono zmiany jakie w statystykach za 2008 rok dokonał Globocan pomiędzy wejściem w 2010 i 2012 roku [3], kobiety zachorowania na raka jajnika: l. bezwzględna w 2008 r (ASR (W) =9,7); w 2012 r (ASR (W) =9,4);

Summary statistics (2012) EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 4

Zgodnie z danymi badania GLOBOCAN 2008 (IARC) w Unii Europejskiej (obejmującej 27 państw członkowskich) umieralność kształtowała się następująco: Zgodnie z danymi badania GLOBOCAN 2012 (IARC) w Unii Europejskiej (obejmującej 28 państw członkowskich) umieralność kształtowała się następująco: EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 5 Uwaga! Kolorem czerwonym zaznaczono zmiany jakie w statystykach za 2008 rok dokonał Globocan za 2008 rok pomiędzy wejściem w 2010 i 2012 roku [3],

Zmiany zdrowotne na przykładzie Wielkiej Brytanii Rok Wiek < 40 rż. 50% 3% < 70 rż. 75% 30% < 100 rż. ~100% ~100% EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 6

Zmiany w populacji Polski POLSKAMEŻCZYŹNI Wiek < 40 rż. 57% 11% < 70 rż. 84% 59% <100 rż.~100%~100% KOBIETY Wiek < 40 rż. 56% 5% < 70 rż. 81% 33% <100 rż.~100%~100% EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 7

8

Wskaźniki umieralności i średniej długości życia w latach (wybrane lata). Źrodło: WHO Regional Office for Europe, 2011 [15]. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 9

Główne przyczyny zgonów (standaryzowany wskaźnik umieralności, SDR; wszystkie grupy wiekowe, na mieszkańców) w latach (wybrane lata) Źrodło: WHO Regional Office for Europe, Uwagi: „-” = brak danych [15] EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 10

Źródło [16] EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 11

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 12

Struktura umieralności w Polsce w 1963 i 2003 roku – mężczyźni. 13

Struktura umieralności w Polsce w 1963 i 2003 roku – kobiety EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 14

Wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na występowanie nowotworów złośliwych. Nowotwór – jest chorobą o podłożu genetycznym, czyli procesem spowodowanym nakładającymi się zaburzeniami struktury DNA. W większości przypadków jest on rozrostem monoklonalnym, tzn. wywodzącym się z jednej komórki [17] Kancerogeneza (powstawanie nowotworu) jest procesem wieloetapowym. Wyróżnia się następujące etapy kancerogenezy: inicjacja-w tym etapie pojawia się pojedyncza mutacja, która zazwyczaj powstaje pod wpływem kancerogenu (choć może też utworzyć się spontanicznie), promocja-to wieloetapowy rozwój klonu komórkowego, zawierającego mutację nabytą w procesie inicjacji. Główny mechanizm Promocji to zaburzona ekspresja genów, prowadząca do zaburzenia procesów regulacyjnych komórki oraz zwiększona proliferacja; taką rolę mogą pełnić niektóre wirusy lub przewlekły stan zapalny związany ze zwiększoną proliferacją komórek, progresja-to trzeci, nieodwracalny etap, prowadzący do powstania nowotworu. Polega głownie na pojawianiu się kolejnych zaburzeń molekularnych, przede wszystkim zmian w kariotypie. W procesie nakładania się uszkodzeń powstają klony zdolne do naciekania i tworzenia przerzutów. Zaawansowany nowotwór stanowi zazwyczaj mieszankę komórek z licznymi i różnymi zaburzeniami molekularnymi, których Liczba może sięgać [17]. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 15

Nowotwory złośliwe stanowią istotny problem nie tylko w starszych grupach wiekowych, ale są główną przyczyną przedwczesnej umieralności przed 65 rż. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 16

Kroki milowe w walce z nowotworami: 1)1973 rok- Blum i Lalonde (model holistycznego determinantu zdrowia) (styl życia ludzi (55%), środowisko życia (20%), czynniki biologiczno- dziedziczne (15%), organizacja opieki zdrowotnej (10%)), 2)Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka. Wersja Béliveau i Gingras’a oraz R. Kordka. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 17

3) Epidemiolodzy wyróżniają 4 poziomy profilaktyki: wczesna-najpóźniej poznana faza zidentyfikowana w wyniku rozwoju wiedzy epidemiologicznej w chorobach krążenia. Celem profilaktyki wczesnej jest eliminacja takich społecznych, ekonomicznych i kulturowych wzorców życia, które przyczyniają się do podwyższenia ryzyka choroby. Przykładem zastosowania działań z zakresu profilaktyki wczesnej jest zapobieganie skażeniu powietrza (efekt cieplarniany, kwaśne deszcze czy naruszenie strefy ozonu w atmosferze) i jego skutkom (choroby układu oddechowego i krążenia) [19]. pierwotna-jej celem jest zapobieganie chorobie przed jej rozwinięciem poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka [19]. Wymaga stosowania dwóch strategii: skupienie na całej populacji (np. obowiązek stosowania pasów bezpieczeństwa w samochodach, jazdy dzieci w fotelikach) lub osób z wysokim ryzykiem (programy rzucania palenia adresowane są do palaczy). Dobrym przykładem profilaktyki pierwotnej są szczepienia np. przeciwko HPV. wtórna-celem tej fazy jest zapobieganie poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie. Profilaktyka wtórna trafia na okres między początkiem choroby a normalnym okresem diagnozowania [19]. Dobrym przykładem jest tu rak piersi, zachorowaniu na ten nowotwór współczesna medycyna nie potrafi zapobiec, ale poprzez mammografię skryningową możemy go wcześnie wykrywać i skutecznie leczyć. trzeciej fazy- celem tej fazy jest zahamowanie postępu lub powikłań już rozwiniętej choroby i stanowi ona istotny aspekt medycyny leczniczej i rehabilitacji. Na tę profilaktykę składają się działania, których celem jest ograniczenie niesprawności, inwalidztwa i dolegliwości spowodowanych istniejącymi odchyleniami od stanu Zdrowia, a także promowanie wśród pacjentów właściwych metod leczenia. Profilaktykę trzeciej fazy trudno jest oddzielić od leczenia, ponieważ głównym celem leczenia chorób przewlekłych jest zapobieganie nawrotom choroby [19]. Przykładem profilaktyki trzeciej fazy będzie zarówno rehabilitacja pacjenta po udarze mózgu jak i rekonstrukcja piersi po mastektomii. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 18

4)W 2008 roku WHO publikuje pracę pt.: „World Cancer Report 2008” w której wskazuje 4 filary walki z rakiem w XXI w.: EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 19

5)W Polsce w 2005 roku rusza Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych. 6)Co dalej? EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 20

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 21

Czynniki ryzyka dla wybranych nowotworów złośliwych Praca w oparciu o: Krzakowski M., Warzocha K i współ. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych Tom I i II. Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej; Via Medica, Gdańsk 2013 [28]. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 22.

Nowotwory złośliwe płuca – ryzyko zachorowania na raka płuca zależy przede wszystkim od narażenia na działanie rakotwórczych składników dymu tytoniowego, a także niektórych fizycznych i chemicznych czynników środowiskowych (metale radioaktywne i gazowe produkty ich rozpadu, nikiel, chrom, arsen, azbest, związki węglowodorowe) oraz czynników genetycznych. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 23

Rak piersi (kobiety) – etiologia większości przypadków raka piersi nie jest znana. Najważniejszymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka piersi są: płeć żeńska, starszy wiek, pierwsza miesiączka we wczesnym wieku, menopauza w późnym wieku, późny wiek pierwszego porodu zakończonego urodzeniem żywego dziecka, długotrwała hormonalna terapia zastępcza, ekspozycja na działanie promieniowania jonizującego, niektóre łagodne choroby rozrostowe piersi, rodzinne występowanie raka piersi, zwłaszcza w młodszym wieku, nosicielstwo mutacji niektórych genów (przede wszystkim BRCA1 i BRCA2). EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 24

Rak szyjki macicy – w etiologii raka szyjki macicy najważniejszą rolę odgrywa zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV, human papilloma virus). Częstotliwość zakażeń wirusem HPV w krajach o wysokiej zachorowalności na raka szyjki macicy mieści się w granicach 10-20% a w krajach o niskiej zachorowalności na ten nowotwór wynosi 5-10%. Inne czynniki etiologiczne (główne i prawdopodobne): EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 25

Czynniki główneczynniki prawdopodobne zakażenie HPVwieloletnie stosowanie hormo- nalnych środków antykoncepc. wiekniewłaściwa dieta (np. brak wita- miny C) wczesne rozpoczęcie życia seksualnegozakażenie wirusem HIV duża liczba partnerów seksualnychstany zapalne narządu płciowego przenoszone drogą płciową, inne niż HPV (np. chlamydia,rzęsistek wirus opryszczki HSV-2) duża liczba porodów palenie tytoniu niski status socjoekonomiczny stwierdzona wcześniej patologia w badaniu cytologicznym partnerzy podwyższonego ryzyka (niemonogamicznymi, z infekcją HPV) EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 26

Podyskutujmy o antyrakowym dekalogu Krauzego I. Badaj się - choć trudno w to uwierzyć, nie jesteś nieśmiertelny. II. Rak to nie wyrok. III. Nie szukaj najlepszego lekarza - szukaj dobrego. IV. Zasięgaj drugiej opinii. V. Nie zadawalaj sie diagnozą urologa, chirurga, nefrologa ani nikogo innego, kto nie jest specjalistą od raka. Jeżeli masz raka - idź do onkologa. VI. Nie odtrącaj rodziny i bliskich. VII. Szukaj wsparcia. VIII. Bądź gotów dużo w swoim życiu zmienić. IX. Pytaj, szukaj, drąż. X. Myśl pozytywnie! Więcej... Krzysztof Krauze to reżyser m. in. ‘Długu', 'Mojego Nikifora' i 'Placu Zbawiciela' EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 27

Nowotwory złośliwe w Polsce. „Na nowotwór złośliwy zachoruje w ciągu swego życia co czwarty Polak, a co piąty z tego powodu umrze…” Radzisław Kordek („Onkologia podręcznik dla studentów i lekarzy” Medical Press, Gdańsk 2003) „Co druga osoba, która obecnie się rodzi, zachoruje na nowotwór, a co trzecia umrze z tego powodu…” Sergiusz Nawrocki („Jak nie zmarnować potencjału uczelni…” Wywiad w rynekzdrowia.pl, 2014) EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 28

Ewaluacja sytuacji epidemiologicznej w latach EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 29 rokrazemmężczyźnikobiety obserwujemy prawie czterokrotny wzrost liczby nowych zachorowań Jak w tym czasie zmieniła się liczebność i struktura populacji?-sprawdzimy to na ćwiczeniach.

Przyrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe wynika z trzech głównych przyczyn: Zwiększenia liczby ludności Polski (1950 r. 25 milionów, 2003 r. ponad 38 milionów). Zmian w strukturze wieku, a przede wszystkim zwiększenie liczby ludności po 65 roku życia (w 1965 r. 2,1 miliony ludności tj. 7% stanowiły osoby po 65 rż., w 2003 r. ponad 5 milionów tj. 13%). Zwiększenia ekspozycji na czynniki rakotwórcze, rozpowszechnienie zachowań sprzyjających rozwojowi raka, postęp i rozwój diagnostyki obrazowej. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 30

Umieralność na nowotwory złośliwe w Polsce rokrazemmężczyźnikobiety obserwujemy prawie trzykrotny wzrost umieralności EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 31

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce i Wielkopolsce EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 32 Raport: Mapa Polski Wybrano filtry: Typ nowotworu: Nowotwory ogółem Standaryzacja: Populacja świata Rok: 2011 Płeć: Mężczyźni Rodzaj: Zachorowania

Raport: Wykres kołowy Wybrano filtry: Województwo: Cała Polska Rodzaj: Zachorowania Płeć: Mężczyźni Wiek: od 0 do 85+ lat Rok: 2011 EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 33

Raport: Mapa Polski Wybrano filtry: Typ nowotworu: Nowotwory ogółem Standaryzacja: Populacja świata Rok: 2011 Płeć: Kobiety Rodzaj: Zachorowania EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 34

Raport: Wykres kołowy Wybrano filtry: Województwo: Cała Polska Rodzaj: Zachorowania Płeć: Kobiety Wiek: od 0 do 85+ lat Rok: od 2011 EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 35

Raport: Mapa Polski Wybrano filtry: Typ nowotworu: Nowotwory ogółem Standaryzacja: Populacja świata Rok: 2011 Płeć: Mężczyźni Rodzaj: Zgony EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 36

Raport: Wykres kołowy Wybrano filtry: Województwo: Cała Polska Rodzaj: Zgony Płeć: Mężczyźni Wiek: od 0 do 85+ lat Rok: od 2011 EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 37

Wybrano filtry: Typ nowotworu: Nowotwory ogółem Standaryzacja: Populacja świata Rok: 2011 Płeć: Kobiety Rodzaj: Zgony EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 38

Raport: Wykres kołowy Wybrano filtry: Województwo: Cała Polska Rodzaj: Zgony Płeć: Kobiety Wiek: od 0 do 85+ lat Rok: 2011 EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 39

Wielkopolska 2011 [25]. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 40

2011-struktura zachorowań u mężczyzn EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 41

2011-struktura zachorowań u kobiet EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 42

Liczba zachorowań na nowotwory w Wielkopolsce w grupach wiekowych EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 43

Struktura zgonów u mężczyzn w Wielkopolsce 2011 r. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 44

Struktura zgonów u kobiet w Wielkopolsce 2011 r. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 45

Liczba zgonów na nowotwory w Wielkopolsce w grupach wiekowych EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 46

Dlaczego szukając statystyk dla Polski warto korzystać ze strony Krajowego Rejestru Nowotworów ( EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 47

Zachorowalność na raka piersi wśród kobiet, Polska na tle wybranych krajów (współczynnik standaryzowany) źródło: GLOBOCAN 2008 EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 48

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 49 Rak piersi w 40 krajach Europy. GLOBOCAN 2008

Rak piersi w 40 krajach Europy. GLOBOCAN

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka 51

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 52 Lp.Województwo Współczynniki standaryzowane dla zgonów na nowotwór złośliwy sutka w latach: dolnośląskie13,515,113,314,614,914,513,31414,715,113,1 12,3 13,0 2. kujawsko- pomorskie16,317,116,218,1 19,115,218,216,715,217,1 14,8 15,4 3.lubelskie12,912,214,212,413,712,212,910,811,210,311,7 11,9 11,1 4.lubuskie14,314,411,712,31513,615,717,912,813,712 14,2 15,4 5.łódzkie15,213,714,71315,614,51515,314,614,414,9 15,3 14,6 6.małopolskie1514,114,215,115,814,414,114,713,314,514,2 13,6 15,3 7.mazowieckie13,31515,81514,414,914,814,713,915,513,9 14,6 14,4 8.opolskie13,614,914,414,515,712,511,710,912,213,812 12,1 13,7 9.podkarpackie13,312,612,312,912,211, ,212,3 11,5 10,9 10.podlaskie13,214,512,614,414,613,413,710,515,813,313 11,3 13,5 11.pomorskie16,216,81717,115,915,215,416,616,114,914,2 14,5 16,0 12.śląskie16,31615,9 15,514,518,71717,116,815,5 15,3 15,8 13.świętokrzyskie13,914,414,31415,811,813,312,913,916,413,7 13,6 11,9 14. warmińsko- mazurskie13,512,614,214,711,813,112,713,813,21414, ,4 15.wielkopolski18,817,417,717,215,916,718,116,515,914,715,5 13,9 14,1 16. zachodniopom orskie13,316,114,414,313,81512,214,113,51413,1 11,7 14,2 Polska14,815 14,514,914,814,514,814,113,714,2

Krajowy Rejestr Nowotworów Rejestracja nowotworów złośliwych jako narzędzie walki z rakiem. Walka z rakiem jest dyscypliną wielowątkową, mającą wiele różnych aspektów. W jej zakresie mieści się szeroko rozumiana prewencja, leczenie chorych na nowotwory, badania laboratoryjne, badania epidemiologiczne, opieka terminalna i rehabilitacja. We wszystkich tych elementach rejestr nowotworów może odgrywać ważną, a w niektórych przypadkach decydującą rolę. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 53

Co to jest „rejestr nowotworów złośliwych” i jaka jest jego rola w poszczególnych elementach walki z rakiem? Rejestr nowotworów złośliwych to instytucja, której zadaniem jest zbieranie danych o zachorowaniach na nowotwory złośliwe, gromadzenie tych danych, analiza i interpretacja zgromadzonych danych. Populacyjny rejestr nowotworów złośliwych (będący przedmiotem obecnego opisu) gromadzi dane o zachorowaniach z określonego obszaru, o populacji dokładnie określonej, co do jej struktury i wielkości. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 54

Zadania rejestru nowotworów złośliwych w kontroli nowotworów złośliwych można określić następująco: bieżące gromadzenie danych o zachorowaniach na nowotwory w określonej populacji oraz ich analiza i interpretacja, określenie potrzeb rozwoju lecznictwa onkologicznego, w tym liczby łóżek w szpitalach onkologicznych, wielkości personelu i wyposażenia koniecznych do zapewnienia opieki chorym na nowotwory w określonej populacji, ocena efektywności rozpoznania i leczenia nowotworów złośliwych poprzez analizę przeżyć, wykrywanie i ocena na podstawie badań epidemiologicznych i laboratoryjnych czynników ryzyka nowotworów złośliwych oraz ocena wpływu eliminacji określonych czynników rakotwórczych ze środowiska na poziom zachorowań na nowotwory złośliwe. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 55

Częstość i liczba zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe jest różna w różnych częściach kraju, a także zmienia się w czasie. Planowanie, rozwój i bieżące funkcjonowanie służb onkologicznych wymaga stałego dopływu informacji dotyczących wielkości zagrożenia danej populacji nowotworami złośliwymi. Populacyjny rejestr nowotworów jest jedynym narzędziem, które może dostarczyć relatywnie szybko wiarygodnych informacji dotyczących tego problemu. Dane pochodzące z rejestru nowotworów złośliwych mogą pomóc w określeniu przyszłych potrzeb w zakresie liczby łóżek szpitalnych, wielkości i strukturze personelu oraz kształcenia kadr, koniecznych zakupach sprzętowych, wreszcie o niezbędnych nakładach finansowych koniecznych do funkcjonowania całego systemu. Podczas zbierania danych populacyjnych o występowaniu nowotworów złośliwych często zapominamy lub niejasny jest faktyczny powód, dla którego te informacje są gromadzone. Celem takiej pracy jest nie tylko zbieranie i przechowywanie informacji. Podstawową wartość populacyjnych rejestrów nowotworów złośliwych nie stanowi zbieranie danych na temat zachorowań na nowotwory złośliwe, lecz stopień w jakim uzyskane informacje mogą być wykorzystane i w jakim użyteczne. Populacyjne rejestry nowotworów złośliwych są niezbędnymi elementami każdego poważnego programu zwalczania nowotworów złośliwych, a zwłaszcza tych programów, które są nakierowane na prewencję pierwotną i wtórną. Muszą być integralną częścią programów zwalczania nowotworów złośliwych. Wykorzystanie rejestrów nowotworów złośliwych umożliwia wprowadzenie skutecznych działań prewencyjnych występowania tych schorzeń. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 56

Aspekt prawny i historia systemu rejestracji nowotworów złośliwych w Polsce. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 57

Jak napisał Koszarawski [26] w latach uzyskano jedynie informacje wstępne pilotowo zbierane z 8 województw i 3 miast wydzielonych tj. miasta stołecznego Warszawy, warszawskiego, białostockiego, bydgoskiego, gdańskiego, lubelskiego, miasta Łodzi, łódzkiego i olsztyńskiego, w 1955 r. miasta Poznania i poznańskiego. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 58

W 1962 została wydana Instrukcja Ministrów Zdrowia i Opieki Społecznej, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych, Komunikacji i Sprawiedliwości (M.P. Nr 30 z 1962 r., poz. 141) w sprawie zgłaszania przypadków nowotworów złośliwych i podejrzanych jako złośliwe, której celem było objęcie obowiązkiem zgłaszania chorób nowotworowych również placówek służby zdrowia nie podlegających Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej. Nie jest znana dokładna data utworzenia pierwszych rejestrów regionalnych. Jak twierdzi Koszarawski [26] Krajowy Rejestr Nowotworów powstał w 1952 roku. Jak podaje Tyczyński [27] w pierwszym etapie rozwoju regionalnej sieci rejestracji nowotworów złośliwych zorganizowano 3 rejestry nowotworowe (rejestrujące aktywnie): -w Instytucie Onkologii w Warszawie, -oddziałach Instytutu w Krakowie i Gliwicach. Zgodnie z tym, co napisał Tyczyński od 1956 roku rejestracja obejmowała całe terytorium Polski. Jak podaje Tyczyński od 1975 roku utworzono na mocy zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej 11 regionalnych ośrodków onkologicznych w których zaczęły stopniowo powstawać Regionalne i Wojewódzkie Rejestry Nowotworów Złośliwych. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 59

W swojej historii Wielkopolski Rejestr obejmował swym zasięgiem różne obszary. Do 1998 roku rejestry w Polsce dzieliły się na wojewódzkie i regionalne (te obejmowały kilka województw). I tak Wielkopolski Rejestr Nowotworów obejmował opieką województwa: kaliskie, konińskie, leszczyńskie, pilskie, poznańskie, zielonogórskie. Od 1999 roku (kiedy na skutek reformy administracyjnej z dotychczasowych 49 województw utworzono 16 – liczba rejestrów została zwiększona do 16), stąd obecnie Wielkopolski Rejestr Nowotworów (a od 2013 r. Wielkopolskie Biuro Rejestracji Nowotworów) obejmuje 31 powiatów ziemskich oraz 4 miasta na prawach powiatu (Kalisz, Konin, Leszno, Poznań). Rejestr przechowuje dane w postaci papierowej oraz dodatkowo elektronicznie od roku 1980 dla miasta Poznania, a dla całego województwa od roku EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 60

Obecnie w zakresie rejestracji nowotworów złośliwych obowiązują: Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 roku o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r. Nr 88, poz. 439 ze zm.), Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 1997 r. Nr 133, poz. 883 ze zm.), Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie określenia wzorów formularzy sprawozdawczych, objaśnień co do sposobu ich wypełniania oraz wzorów kwestionariuszy i ankiet statystycznych stosowanych w badaniach statystycznych ustalonych w programie badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2013 (Dz. U. z 2013 r., poz. 1223). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2013 roku w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2014 (Dz. U. z 2013 r., poz. 1159). Ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 roku o systemie informacji w ochronie Zdrowia (Dz. U. z 2011 r. Nr 113, poz. 657 ze zm.), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 grudnia 2012 roku w sprawie utworzenia Krajowego Rejestru Nowotworów (Dz. U. z 2012 r., poz. 1497). EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 61

62 WRN (Wielkopolski Rejestr Nowotworów) Szpital KRN (Krajowy Rejestr Nowotworów) Dolnośląski Rejestr Nowotworów Kujawsko-Pomorski Rejestr Nowotworów Lubelski Rejestr Nowotworów Lubuski Rejestr Nowotworów Łódzki Rejestr Nowotworów Małopolski Rejestr Nowotworów Mazowiecki Rejestr Nowotworów Opolski Rejestr Nowotworów Podkarpacki Rejestr Nowotworów Podlaski Rejestr Nowotworów Pomorski Rejestr Nowotworów Świętokrzyski Rejestr Nowotworów Śląski Rejestr Nowotworów Warmińsko-Mazurski Rejestr Nowotworów Zachodniopomorski Rejestr Nowotworów POZAOSPozostali Pracownie his-pat WUW WM Schemat organizacji pracy WRN do czerwca 2013 r.

W odpowiedzi na wymagania ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia powstał projekt zintegrowanego systemu rejestracji nowotworów złośliwych w Polsce pt. „Utworzenie pierwszej w Polsce informatycznej platformy naukowej do wymiany wiedzy o zagrożeniu nowotworami złośliwymi w Polsce”. Celem projektu było stworzenie centralnej bazy zachorowań na nowotwory złośliwe, dającej podstawy do prowadzenia nowoczesnych badań epidemiologicznych z wykorzystaniem technologii społeczeństwa informacyjnego. W związku z tym budowana jest platforma naukowa oraz edukacyjna zawierająca następujące elementy: Zgłaszanie zachorowań do Krajowego Rejestru Nowotworów może odbywać się obecnie w następujący sposób: wprowadzanie danych przez pracownika Wojewódzkiego Biura Rejestracji Nowotworów, wprowadzanie danych przez lekarza lub sekretarkę w aplikacji WWW, przekazywanie danych za pomocą komunikatu XML bezpośrednio z systemu szpitalnego, wprowadzanie danych za pomocą formularza ePUAP. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 63

Obieg karty w systemie oparty jest na statusach karty, przedstawionych na diagramie EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 64

Karta zgłoszenia nowotworu złośliwego EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 65

EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 66

Porównywalność i kontrola jakości danych w Polsce oraz podstawowe pojęcia (definicje) epidemiologiczne. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 67 wskaźnik Zachorowania/Zgony kompletność rejestracji Death Certificate Only (DCO) Jakość „HV%”

LITERATURA 1.Boyle P., Levin B. – red., (2008) World Cancer Report 2008, WHO – Lyon, Strona 9; 12-15; 25; 42-43; ; GLOBOCAN 2008, IARC (strona: data wejścia: i ) 3.GLOBOCAN 2012, IARC (strona: data wejścia: ) 4.Good health adds life to years. Global brief for World Health Day WHO 2012 (wersja elektroniczna dostępna na 5.Kinsella K, He W. An againg Word: Washington, DC: National Institute on Aging and US Cencusu Bureau, 2009 (wersja elektroniczna dostępna na: Ageing Report: Economic and budgetary projections for the EU-27 Member States ( ). European Economy 2/2009 (wersja elektroniczna dostępna na: 7.Krajowy Rejestr Nowotworów 8.Wojciechowska U, Didkowska J. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej - Curie. Dostępne na stronie dostęp z dnia 15/03/ Organisation for Economic co-operation and development (OECD, dostępne na stronie: data wejścia I ) 10.Didkowska J., Wojciechowska. U., Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2011 roku. Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa The global burden of disease update. World Health Organization 2008, str ; Peto R. Statistics of chronic disease control. Nature Apr 16;356(6370):557-8.Nature. 13.Tyczyński J.E., Zatoński W.A. Rejestracja nowotworów złośliwych w Polsce. Centrum Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa Wojciechowska U., Didkowska, Zatoński W., Rejestracja nowotworów złośliwych. Zasady i metody, Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa Polska. Zarys systemu ochrony zdrowia. World Health Organization. Publikacja została sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Egzemplarz bezpłatny, Warszawa 2012, str Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2013 r. (stan w dniu ). GUS, Warszawa Kordek R (red.). Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydanie czwarte poprawione i uzupełnione. Via Medica, Gdańsk Jędrychowski W. Podstawy epidemiologii. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków Beaglehole R., Bonita R., Kjellström T. (tłumaczenie Szeszenia-Dąbrowska N.). Podstawy epidemiologii. Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera. Łódź Kordek R., Jassem J., Krzakowski M., Jeziorski A. (red.). Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Medical Press, Gdańsk Béliveau R, Gingras D. Dieta w walce z rakiem. Profilaktyka i wspomaganie terapii przez odżywianie. Delta-2000r. 22.Gujski M, Kalbarczyk WP, Tytko Z, Ścibek A. Raport: Zdrowie priorytetm politycznym państwa – analiza i rekomendacje. Instytut Ochrony Zdrowia, Warszawa Rantanen J, Kim R. Ocena i zalecenia dotyczące wzmocnienia stanowiska i roli zarządczej Ministerstwa Zdrowia w działaniach związanych z poprawą Promocji Zdrowia w miejscu pracy w Polsce. WHO Wojciechowska U, Didkowska J. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej - Curie. Dostępne na stronie dostęp z dnia 17/09/ Dyzmann-Sroka A i współ. Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce w 2011 roku – biuletyn nr 10, Wielkopolskie Centrum Onkologii, Koszarowski T., Gadomska H., Wronkowski Z., Romejko M., (1987), Nowotwory złośliwe w Polsce w latach Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej – Curie, Warszawa. Strona I-V. 27.Tyczyński JE, Zatoński WA. Rejestracja nowotworów złośliwych w Polsce. CO-I Warszawa Krzakowski M., Warzocha K i współ. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych Tom I i II. Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej; Via Medica, Gdańsk EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW - EN, autor: Agnieszka Dyzmann-Sroka 68