SAMORZĄDOWE FORUM KAPITAŁU I FINANSÓW 6-7 PAŹDZIERNIKA 2009R. BARIERY W PROCESIE ABSORPCJI ŚRODKÓW UE PRZEZ JST. UWAGI ŚRODOWISKA BANKOWEGO. Arkadiusz Lewicki Dyrektor w Związku Banków Polskich, SAMORZĄDOWE FORUM KAPITAŁU I FINANSÓW 6-7 PAŹDZIERNIKA 2009R.

Plan wystąpienia dyskusja o barierach z kilku pkt. Widzenia: JST jako Klient Banku … Możliwości polskich banków… Wpływ kryzysu … Banki nadal finansują… Rekomendacje Banki i JST w procesie absorpcji …

JST jako Klient Banku … JST bardzo dobrym i strategicznym klientem banków Lata 2004-2007- okres prosperity. 33 mld na inwestycje w 2008r, a W 2009r.- 55 mld.

JST jako Klient Banku …

JST jako Klient Banku … Przeważająca część środków budżetowych przeznaczonych w gminach ogółem na wydatki majątkowe dotyczyła działu: Transport i łączność (28,9%), Gospodarka komunalna i ochrona środowiska (19,6%), Oświata i wychowanie (12,5%), Kultura fizyczna i sport (11,6%) oraz działu Rolnictwo i łowiectwo (9,0%).

MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW…

Kredyty dla przedsiębiorstw/PKB w UE 27 MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW… Kredyty dla przedsiębiorstw/PKB w UE 27 Źródło: ECB, 2008

Aktywa sektora bankowego do PKB w UE 27 (2007r.) 2. MOŻLIWOŚCI POLSKICH BANKÓW… Aktywa sektora bankowego do PKB w UE 27 (2007r.) Źródło: ECB, 2008r., dane w %. PKB

Fundusze własne sektora bankowego w latach 1993-2009 (w mln zł.) Przewidywany stały wzrost funduszy, w związku z rosnącymi potrzebami gospodarczymi Źródło: KNF, dane. 2009r.

Wpływ kryzysu NA MOŻLIWOŚCI ABSORPCYJNE… - BANKI -JST

WARUNKI DZIAŁANIA Znaczne pogorszenie warunków działania banków od września 2008 r. Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

SKUTKI KRYZYSU DLA POZYSKIWANIA PRZEZ BANKI ŚRODKÓW NA AKCJĘ KREDYTOWĄ wzrost kosztów pozyskiwania depozytów w postaci wzrostu ich oprocentowania deprecjacja złotego pogorsza relację kredytów do depozytów i w efekcie ogranicza możliwości zwiększenia akcji kredytowej globalny charakter kryzysu zwiększa koszt pozyskiwania środków na międzynarodowych rynkach finansowych pogorszenie klimatu działalności gospodarczej i obniżenie zaufania na rynku finansowym powodujący: utrudnienia w dostępie do środków finansowych z rynku międzybankowego krajowego i międzynarodowego konieczność dokonywania inwestycji w postaci zakupu obligacji skarbowych i bonów pieniężnych NBP w celu spełnienia wymogów regulacyjnych wzrost liczby kredytów zagrożonych i konieczność tworzenia rezerw W EFEKCIE NASTĘPUJE PROCES ZMNIEJSZANIA ŚRODKÓW NA FINANSOWANIE GOSPODARKI INNE SKUTKI KRYZYSU: - Wzrost ryzyka działalności gospodarczej zmusza banki do zaostrzenia kryteriów oceny ryzyka kredytowego i może doprowadzić do ograniczania dynamiki akcji kredytowej - Deprecjacja złotówki powoduje zagrożenie spłat kredytów walutowych udzielanych głównie na cele mieszkaniowe - Pogorszenie sytuacji gospodarczej i wzrost bezrobocia może spowodować wzrost ilości zagrożonych kredytów ludności oraz przedsiębiorców

BANKI- WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI (%) Źródło: KNF, 2009

Należności zagrożone – przedsiębiorstw w mln zł Źródło: NBP

Udział złych kredytów od przedsiębiorstw

Luka finansowania (sektor niefinansowy i rządowy) Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

WPŁYW KRYZYSU - JST

WPŁYW KRYZYSU - JST

WPŁYW KRYZYSU - JST

WPŁYW KRYZYSU … JST

WPŁYW KRYZYSU … JST

WPŁYW KRYZYSU … JST

Zagrożenia POGORSZENIA DOSTĘPU JST DO ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA… Pogorszenie sytuacji gospodarczej i dalszy spadek dochodów JST Deficyt kapitału i koszt pieniądza Potrzeby pożyczkowe innych uczestników rynku (w tym rządu) Wzrost ryzyka kredytowego „Krótszy” (i droższy) pieniądz Niewiadome związane z nowymi regulacjami (np. art. 243 uofp- tj. nowy wskaźnik spłaty zobowiązań który wpłynie na ; zmiana systemu przepływów finans. środków UE- ryzyko zatorów płatniczych, etc.) Brak środków na wkład własny w projektach UE…

ZAGROŻENIA JAKIE DOSTRZEGAJĄ BANKI DLA ROZWOJU PROJEKTÓW PPP niski poziom wiedzy oraz bariery psychologiczne po stronie jednostek publicznych- potencjalnych stron PPP; niska świadomość konstrukcji partnerstwa- kwestia odpowiedniego podziału zadań i związanego z tym ryzyka; brak informacji o udanych projektach PPP; oczekiwanie przejęcia całego ryzyka przez inwestora; koszt pieniądza i dłuższego zaangażowania; Ponieważ w Polsce z racji dotychczas obowiązujących przepisów współpraca sektora publicznego i prywatnego miała do tej pory raczej charakter faktyczny niż ujęty w ustawowej formie PPP należy, w świetle prac podjętych przez Ministerstwo Gospodarki nad nowelizacją ustawy i rozporządzeń, przeanalizować obawy i przeszkody jakie w obecnym stanie prawnym dostrzegają potencjalni jego uczestnicy- w tym banki. Wydaje się, że niezbędna jest także, już po wprowadzeniu zmian solidna akcja informacyjno-promocyjna dla tego stosowanego z sukcesem na świecie rozwiązania.

ALE BANKI NADAL FINANSUJĄ…

BANKI NADAL FINANSUJĄ… Dynamika wzrostu akcji kredytowej dla podmiotów sektora niefinansowego (%) Źródło KNF 2008 ; 2009 – Symulacja ZBP

Kredyty dla podmiotów sektora niefinansowego w mld zł. BANKI NADAL FINANSUJĄ … Kredyty dla podmiotów sektora niefinansowego w mld zł. Przewidywany wynik za 2009 rok dla całego sektora niefinansowego (styczeń 2009r.) Źródło KNF

Marża odsetkowa i koszty ryzyka kredytowego Banki komercyjne BANKI NADAL FINANSUJĄ… Marża odsetkowa i koszty ryzyka kredytowego Banki komercyjne Źródło: Raport o stabilności systemu finansowego . NBP, czerwiec 2009 r.

Warunki udzielania kredytów dla przedsiębiorstw BANKI NADAL FINANSUJĄ… Warunki udzielania kredytów dla przedsiębiorstw ŁAGODZENIE ZAOSTRZANIE Źródło: „Sytuacja na rynku , kredytowym. Wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych. III kwartał 2009”, NBP, lipiec, 2009

BANKI NADAL FINANSUJĄ… Zobowiązania ogółem jednostek samorządu terytorialnego, w stosunku do roku 2007, wzrosły o 11,2%. Wśród tytułów dłużnych największą dynamiką charakteryzowały się zobowiązania jednostek samorządu terytorialnego z tytułu kredytów i pożyczek, które w 2008 r., w stosunku do 2007 r., wzrosły o 19,2%

BANKI NADAL FINANSUJĄ… W I półroczu 2009 r. w strukturze zobowiązań ogółem JST największy udział stanowiły kredyty i pożyczki – 85,1% ; papiery wartościowe stanowiły - 14,1% (w gminach - 11,6%, w powiatach - 16,6%, w miastach na prawach powiatu - 15,5%, w województwach - 13,9%).

BANKI NADAL FINANSUJĄ… Zobowiązania JST w I półroczu 2009 r. w porównaniu do I półrocza 2008 r. wzrosły z tytułu: - papierów wartościowych o 797 mln zł, tj. o 23,5%, - kredytów i pożyczek o 5.3 mln zł, tj. o 26,7%, - wymagalnych zobowiązań o 25 mln zł, tj. o 12,1%.

REKOMENDACJE OGÓLNE PROPOZYCJE DZIAŁAŃ DORAŹNYCH MOGĄCYCH SUKCESYWNIE ZWIĘKSZAĆ ROZMIAR AKCJI KREDYTOWEJ DLA GOSPODARKI Wsparcie w obszarze płynnościowym ze strony NBP, MF, KNF Obniżenie ryzyka kredytowego poprzez wdrożenie sprawnego systemu poręczeń i gwarancji z wykorzystaniem możliwości BGK w zakresie udzielania poręczeń portfelowych Wprowadzenie rozwiązań zabezpieczających interes klientów w trakcie procesu inwestycyjnego z deweloperami (rachunek powierniczy, uwłaszczenie klientów w razie upadłości dewelopera) Poszerzenie zakresu działania programu "Rodzina na swoim" Usprawnienia w procesie restrukturyzacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstw Zwiększanie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, w tym także poprzez upowszechnienie możliwości korzystania z systemów informacji gospodarczej Rezygnacja ze szkodliwych propozycji, które wprowadzają niepewność w stosunkach gospodarczych, obniżają zaufanie do Polski na świecie i niepotrzebnie zwiększają ryzyko inwestycyjne dla podmiotów zagranicznych

(Np. można dużo taniej zrealizować inwestycje) REKOMENDACJE OGÓLNE DLA JST Umiejętne zarządzanie finansami – w tym płynnością finansową; Optymalizacja (minimalizacja) kosztów i zwiększenie wydajności; Wczesna identyfikacja przyszłego zapotrzebowania firmy na kapitał zewnętrzny i zagwarantowanie dostępu do niego; Identyfikacja najważniejszych obszarów ryzyka i ograniczanie; KRYZYS= SZANSA (Np. można dużo taniej zrealizować inwestycje) 35

W PROCESIE ABSORPCJI ŚRODKÓW UE BANKI I JST W PROCESIE ABSORPCJI ŚRODKÓW UE

JST PODSTAWOWYM BENEFICJENTEM

Beneficjenci dofinansowania UE - lata 2004-2006

OKRES 2007-2015 Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Krajowy Program Reform 2005 - 2008 Krajowy Program „Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna” Program Konwergencji Inne strategie (sektorowe, zagospodarowania przestrzennego, regionalne i inne) Narodowa Strategia Spójności 16 RPO (16,6 mld €) PO Infrastruktura i Środowisko (27,5 mld €) PO Kapitał Ludzki (9,7 mld €) PO Innowacyjna Gospodarka (8,3 mld €) PO Rozwój Polski Wschodniej (2,3 mld €) PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej (0,7 mld €) PO Pomoc techniczna (0,5 mld €) Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 Strategia Rozwoju Kraju uwzględnia kierunki rozwoju zawarte w dokumentach strategicznych oraz politykach UE Krajowy Plan Strategiczny dla Obszarów Wiejskich Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (13,2 mld €) Strategia Rozwoju Rybołówstwa PO Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich (0,7 mld €) Programy i Inicjatywy Wspólnotowe (np. CIP, 7PR) Wykorzystanie wymienionych środków zewnętrznych wiąże się ze stworzeniem szeregu dokumentów krajowych, podlegających również akceptacji Komisji Europejskiej. Nadrzędnym dla wdrażania środków unijnych dokumentem krajowym jest Strategia Rozwoju Kraju 2007-2013. Jej założenia są dalej przełożone na Narodową Strategię Spójności, dokument nadrzędny dla wdrażania wspomnianych wcześniej środków trzech funduszy realizujących politykę spójności oraz dokumenty strategiczne dla obszarów wiejskich i rozwoju rybołówstwa. Narodowa Strategia Spójności będzie wdrażana poprzez sześć Programów Operacyjnych oraz 16 Programów Regionalnych, które zastąpią Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Dla obszarów wiejskich przeznaczony jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich a dla sektora rybołówstwa Program Operacyjny Zintegrowany Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich. Najwięcej środków 27,5 mld euro przeznaczono na Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, czyli duże inwestycje infrastrukturalne. Znaczące kwoty będą też przeznaczone na rozwój regionalny (16,6 mld €) oraz rozwój obszarów wiejskich (13,2 mld €). Dla porównania na lata 2004-2006 na rozwój obszarów wiejskich przeznaczone było 3,92 mld euro. Istotnym elementem będzie również inwestowanie w kapitał ludzki. Na ten cel przeznaczono 9,7 mld euro . Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

BANKI W PROCESIE ABSORPCJI Obsługa informacyjna Doradztwo Finansowanie: Standardowe instrumenty finansowe Współfinansowanie projektów z dotacją UE Finansowanie z udziałem środków publicznych i partnerów instytucjonalnych: EBI, EFI, EBOiR, BŚ, BGK; Partnerstwo Publiczne-Prywatne Zabezpieczanie ryzyk Monitoring Obsługa rozliczeń Wymiana informacji gospodarczej Stały dialog i współpraca: klient/beneficjent-bank/ZBP- inst. publ.

bariery wejścia na rynek obsługi projektów unijnych przez banki, BANKI wskazują na : bariery wejścia na rynek obsługi projektów unijnych przez banki, wysokie koszty ponoszone przez bank związanych z obsługą projektów strukturalnych, ryzyka ponoszonych przez banki w związku z obsługą projektów strukturalnych i sposobów ich pomiaru stosowanych przez banki, wysokie koszty obsługi projektów strukturalnych na tle innych wybranych działalności kredytowych banków. Rap ort Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w zakresie projektu „Badanie barier zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej realizowanego na zlecenie MRR, 2009r.

Podstawowe bariery zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych Rap ort Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w zakresie projektu „Badanie barier zaangażowania banków w proces absorpcji funduszy strukturalnych” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej realizowanego na zlecenie MRR, 2009r. *średnia liczba punktów przyznana przez poszczególne banki (suma punktów przyznanych przez pojedynczy bank nie mogła przekroczyć 10)

Kredyty finansujące projekty unijne (pomostowe i na wkład własny) Porównanie: Obsługa projektów finansowanych ze środków strukturalnych na tle wybranych obszarów działalności kredytowej banków Kredyty finansujące projekty unijne (pomostowe i na wkład własny) Kredyty korporacyjne Kredyty mieszkaniowe Kredyty konsumpcyjne Indywidualne podejście do każdego wniosku kredytowego Wysokie kwalifikacje pracowników banku Wysoka czasochłonność Długi okres od weryfikacji wniosku kredytowego do rozpoczęcia realizacji projektu Więcej możliwości zabezpieczenia kredytu (np. cesja praw wierzytelności, poręczenie FPU) Realizacja projektu uzależniona od decyzji o dofinansowaniu Konieczność monitoringu zgodności realizacji projektu z założeniami umowy o dotację Standardowa procedura oceny wniosku kredytowego Standardowe zabezpieczenia Niezależność udzielenia kredytu od decyzji podmiotów zewnętrznych Standardowy monitoring realizacji inwestycji Obsługa zautomatyzowana Szybka decyzja kredytowa Zabezpieczenia standardowe Brak zabezpieczeń

Niektóre BARIERY Brak jednolitych procedur w tych samych rodzajach spraw, różnorodność nieuzasadnionych rozwiązań; widoczny brak koordynacji programów i doboru instrumentarium. Nieuzasadnione systemowe blokowanie przez niektóre instytucje publiczne ułatwień w dostępie do finansowania zewnętrznego. Najgorzej pod tym względem w RPO. Z jednej strony banki są tam podejrzewane o niechęć do kredytowania a z drugiej zapomina się o podnoszonych od dawna nadal istniejących barierach takiego szerszego dostępu do kredytu -np. blokowaniu zabezpieczeń spłaty kredytu (warunkowych- cesji, przewłaszczenia) niezbędnych dla tańszych kredytów pomostowych, pomijanie promes w ocenie projektów, brak uwzględnienia kosztów w kosztach kwalifikowanych. Powtarzanie przez administrację realizującą nowe programy starych błędów (np. zmiany reguł dostępu do środków „w trakcie gry”, awarie generatorów, niespójne lub opóźnione interpretacje przepisów wdrożeniowych, brak konsultowania rozwiązań wdrożeniowych z partnerami społeczno-gospodarczymi); Rotacja kadr w administracji odpowiedzialnej za absorpcję;

NIEKTÓRE BARIERY Opóźnienia w uruchamianiu środków nowego okresu, w tym w szczególności środków inwestycyjnych; Brak uruchomienia środków unijnych na rozwój infrastruktury finansowej uzupełniającej finansowanie bankowe. Ważnym wsparciem dla beneficjentów miały być także inne niż banki instytucje finansowe funkcjonujące w systemie otoczenia beneficjenta- takie jak fundusze pożyczkowe, seed i venture capital (szczególnie dla start up-ów oraz mikroprzedsiębiorców) oraz fundusze poręczeniowo – gwarancyjne. Niska jakość good governance (w tym np. partnerstwa): słabe rozeznanie administracji w reprezentacjach gospodarczych, pomijanie ekspertów izb w opracowywaniu rozwiązań lub wybiórczy dobór ekspertów, opóźnienia w informacji i konsultacji, brak szkoleń /- szczególnie wyprzedzających lub towarzyszących zmianom/. Nieuzasadnione uprzedzenia i stereotypy klasyfikujące „bank” nie jako partnera beneficjenta ale jego konkurenta lub wręcz „wroga”beneficjenta. Traktowanie banków przez niektóre regionalne agendy publiczne nie jak sojuszników, lecz jak konkurentów.

BARIERY - JST Najczęściej wskazywane problemy banków finansujących aktywność JST w ramach projektów „unijnych”: 1. Zbyt późne szukanie środków Wynika to poniekąd z faktu braku wymogu wykazania starających się o dotacje (w formie choćby promesy) wykonalności finansowej. Wynika to m.in. z głośnego systemu zaliczek, który funkcjonował do tej pory niezbyt sprawnie. Gminy w krótkim czasie szukają pieniędzy, których wcześniej spodziewały się w formie zaliczek. 2. Przetargi ogłaszane są na pokrycie deficytu a nie na finansowanie projektu- co utrudnia wyliczenie efektywności. 3. Liczne przypadki, gdzie projekty realizowane są "zbyt drogie" dla np. gminy. Instytucje zarządzające nie sprawdzają wniosków pod tym względem. Po prostu je oceniają i akceptują ze względu na swoje kryteria (np. efekt \ ekologiczny) a nie biorą pod uwagę kryteriów finansowych. Powoduje to, że pojawiają się projekty gmin, które nie znajdą finansowania, mimo tego, że zaakceptowały je instytucje zarządzające. To pokazuje, że wymaga zmiany sposób oceny, albo wprowadzenie Banków do oceny wykonalności finansowej. 4. Niektóre gminy są na tyle ambitne, że chcą wykonać zbyt wiele zbyt drogich i zbyt długotrwałych projektów, co pociąga za sobą kłopoty w znalezieniu finansowania. Część projektów cedują na swoje spółki, ale nie chcą (lub nie mogą) dać poręczenia. Wówczas dla nas jest zbyt duże ryzyko, albo zabezpieczenie nie jest akceptowalne (np. na majątku oczyszczalni). 5. W ogłoszeniach o przetargu nie dopuszcza się standardowych kowenantów, co stawia bank w gorszej sytuacji od innych wierzycieli. 6. W projektach przyjmuje się zbyt długi termin kredytowania, po uwzględnieniu karencji i możliwości generowania dochodów uzyskujemy kredytowanie na okresy przekraczające przyjęte przez bank wielkości. 7. Brak umiejętności w przygotowaniu SIWZ. (np. bezmyślne kopiowanie innych SIWZ, np. z robót na finansowanie);   Źródło: Ankieta ZBP: wrzesień 2009r.:

Utrudnianie finansowania projektów „unijnych” przedsiębiorstw przez banki ze strony Urzędów Marszałkowskich: Utrudnienia w finansowaniu projektów UE ze strony władz regionalnych - Najwięcej wskazań ze strony banków ; Źródło: ZBP, wrzesień 2009r

2004-2006- FAKTY. BANKI SPRAWDZIŁY SIĘ JAKO SKUTECZNY PARTNER I DORADCA NA PRZYKŁADZIE SPO WKP 2004-2006 ponieważ stworzono im odpowiednie (choć nie idealne) warunki do wspierania tych projektów. Źródło: Ewaluator ABR OPINIA na podstawie danych PARP, 2007

BANKI SPRAWDZIŁY SIĘ JAKO PARTNER I DORADCA W SPO „ROLNYM” 2004-2006 Źródło: Opracowanie ZBP na podstawie danych zawartych w Raporcie Końcowym „Analiza struktury projektów i charakterystyki beneficjentów Działań 1.1, 1.5 i 2.4” przygotowanym na zamówienie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez Agrotec Polska S.A., Agrotec SPA i Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB, styczeń 2007 49

OCENA USŁUG BANKÓW TAM GDZIE WŁĄCZONO JE W SYSTEM ABSORPCJI ŚRODKÓW UE Usługi banków związane z Działaniem 2.3 SPO-WKP zostały stosunkowo wysoko ocenione przez wnioskodawców, którzy z nich korzystali. Źródlo: Raport ewaluacyjny ABR OPINIA, MRR, czerwiec 2007. 50

BANK DORADCĄ BENEFICJENTA „NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI” PKD AD PARP FIRMY DORADCZE BANKI RIF Jak wynika z badań dot. Programów operacyjnych 2004-06 - znacząca rola instytucji finansowych w działaniach informacyjno-promocyjnych bazowała przede wszystkim na szerokiej dostępności informacji. Informację przekazywaną przez banki można uznać za najbardziej dostępną, gdyż była rozprowadzana w oddziałach banków zaangażowanych w promocję zarówno w dużych miastach, jak i małych miejscowościach. Potwierdza to rysunek, który wskazuje, ze to właśnie banki (z własnej woli) były tym elementem systemu promocji działania 2.3, który był „najbliżej” przedsiębiorcy. PARP Źródlo: Raport końcowy „Poziom absorpcji przez MŚP środków SPO WKP 2004-2006”, WYG International/PSDB; MRR, czerwiec 2007. 51 51

BANKI NADAL FINANSUJĄ