Rola środowiska w promowaniu zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska, University of Colorado at Colorado Springs Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Plan Zagadnień Co pokazują badania: dieta młodzieży w Polsce i jej społeczne uwarukowania Efektywność interwencji promujących zdrowy styl życia: co sprzyja większym efektom Środowisko fizyczne szkoły a zdrowy styl życia Jak aktywny tryb życia i dieta wpływają na naukę i zachowanie uczniów

Wyniki projektu badawczego TEMPEST (2013)

Zależności między środowiskiem, przekonaniami młodych ludzi, a ich zachowaniami związanymi z odżywianiem się Polityka w danym kraju (polityka reklamowa, promocja zdrowia w szkole, etykietowanie produktów spożywczych) Szkoła, rodzina oraz środowisko poza domem Przekonania oraz umiejętność regulacji własnego zachowania Konsumpcja owoców, warzyw, wysokokalorycznych przekąsek, słodzonych napojów wśród latków

Uczestnicy badań HolandiaPortugaliaWielka Brytania Polska (n=585)(n=517)(n=828)N=832) Średni wiek (odchylenie)13.1 (2.0)12.5 (1.7)13.6 (1.6)13.2 (2.1) Procent chłopców50.1%47.2%56.3%48.4% Zamożność niska rodziny 4.2%18.9%8.1%16.0% średnia28.2%43.2%31.9%40.3% wyższa 67.5%37.9%60.0%43.7% Język danego kraju jest używany w domu 88.9%93.0%92.8%99.8%

Co je młodzież?

4-6 razy w tygodniu 1-3 razy w tygodniu Jak często młodzi ludzie jedzą śniadanie?

Ile szklanek słodzonych napojów (np. słodzonej lemoniady, coli) wypijasz dziennie (nie bierz pod uwagę wody) Latlat lat

Ile razy dziennie jesz słodkie lub słone przekąski (np. ciastka, czipsy, precle, chrupki, batony)? Latlat lat

Ile porcji surowych lub gotowanych warzyw zjadasz dziennie (porcja to tyle, ile mieści się w garści) Latlat lat

Ile porcji owoców zjadasz dziennie (porcja to tyle, ile mieści się w garści) Latlat lat

Co wymaga zmiany: - więcej warzyw -częściej śniadania - rzadziej słodzone napije Butelka 1L Butelka 0,6L

Dostęp do wysokokalorycznych przekąsek i słodzonych napojów

Zawsze Często Dostęp do słodkich i słonych przekąsek (np. czipsy, ciastka, precle, czekoladki) w szkole lub w czasie przerw szkolnych

Zawsze Często Dostęp do słodkich i słonych przekąsek (np. czipsy, ciastka, precle, czekoladki) w czasie aktywności pozaszkolnych, spotkań z przyjaciółmi

Łatwy dostęp do wysokolalorycznych produktów w domu i szkole i przekonanie młodych ludzi (10-17 lat), że mogą sobie kupić/zdobyć taką żywność kiedy chcą jest dobrym predyktorem konsumpcji wysokolalorycznego jedzenia i utrudnia stosowanie strategii regulacji wewnętrznych (de Vet i in., 2013; Luszczynska i in., 2013)

Co wymaga zmiany? - Zmniejszyć dostęp do wysokokalorycznych produktów (w innych krajach szkoły i rodzice to potrafią!)

Czy rodzice i rówieśnicy próbują przekonać młodzież?

często Rzadko Przyjaciele i znajomi zniechęcają, przekonują do nie jedzenia słodkich i słonych przekąskek (np. czipsy, ciastka, precle, czekoladki) oraz unikania słodzonych napojów Latlat lat

często Rzadko Rodzice zniechęcają, przekonują do nie jedzenia słodkich i słonych przekąskek (np. czipsy, ciastka, precle, czekoladki) oraz do unikania słodzonych napojów Latlat lat

Co wymaga zmiany? - Częściej rozmawiajmy z młodymi ludźmi o zdrowej diecie

Co młodzi ludzie myślą o reklamach?

Często Umiarkowanie często Jak często widzisz reklamy słodzonych napojów, słodyczy, słonych przekąsek w mediach (telewizji, w internecie, czasopismach)?

Zdecydowanie tak jest Raczej tak jest Co myslisz o reklamach? Reklamy przedstawiają produkty tak, że wydają się one lepsze, niż są w rzeczywistości

Co wymaga zmiany? - Młodzi ludzie w Polsce często widzą reklamy niezdrowej żywności i nie doceniają ich wpływu (w innych krajach jest w tym zakresie lepiej)

Co myślą młodzi ludzie o polityce prowadzonej przez szkoły, polityce informacyjnej, cenowej?

Zdecydo- wanie tak Tak W szkole powinniśmy się więcej dowiedzieć o zdrowej diecie

Zgadzam się (4.2) Zgadzam się (3.6) Słodkie i słone przekąski oraz słodzone napoje nie powinny być sprzedawane w szkołach

Zgadzam się (4.0) Zgadzam się (3.5) Zdrowe jedzenie powinno być tańsze niż niezdrowe produkty

Zgadzam się Ani się zgadzam,ani się nie zgadzam Przekąski i słodzone napoje powinny mieć etykiety z ostrzegającymi informacjami

Młodzi ludzie chcą zmian polityki! - częstszych rozmów o zdrowej diecie -więcej informacji o zdrowej diecie w szkołach -zgadzają się na ograniczanie sprzedaży przekąsek i słodzonych napojów w szkołach -chcą zmian w polityce cenowej i informacyjnej

From: Agnieszka Mirecka-Katulska Sent: Wednesday, October 10, :52 AM To: Aleksandra Luszczynska Subject: Zmiana asortymentu w sklepikach szkolnych - inicjatywa radnej Szanowna Pani Profesor, Z wielką radością pragnę poinformować Panią, że do tej pory (począwszy od końca czerwca) już dziesięć z wszystkich czternastu gmin Powiatu Konińskiego przyjęło na sesjach uchwałę, która zmienia asortyment sklepików szkolnych eliminując z nich "śmieciową produkty żywnościowe". Stało się to również dzięki Pani zaangażowaniu okazanym między innymi poprzez napisanie listu poparcia dla takich działań oraz przede wszystkim dzięki prowadzonym w zeszłym roku badań Pani zespołu. Obecnie ponad 50 szkół z terenu Powiatu Konińskiego ( teren o pow. 1578,7 km2 ) zostało oczyszczonych z niezdrowej żywności. Podejmowanie uchwał w tej sprawie zmienia asortyment sklepików w sposób tani, skuteczny i stosunkowo szybki (jednocześnie w większej ilości szkół). Gdyby fala takich uchwał zalała Polskę, uzdrowione byłyby "chore sklepiki" w placówkach oświatowych. Jeszcze raz dziękuję za życzliwość i pomoc w realizacji mojej inicjatywy. Z wyrazami szacunku, Agnieszka Mirecka-Katulska Radna Powiatu Konińskiego

33 Rodzina i szkoła jako otoczenie kształtujące nawyki żywieniowe młodych ludzi Konferencja programu Tempest, Wrocław, Wpływ szkoły i rodziców na dietę latków Maleje wraz z wiekiem Wzrasta wraz z wiekiem!! Dostępność przekąsek w domu + Wpływ społeczny rodziców Umiejętność odwracania uwagi od pokus Dostępność przekąsek w szkole + Wpływ społeczny rówieśników Spożywanie wysokokalorycznych przekąsek Wzrasta wraz z wiekiem

Zadanie szkoły: Wspierajmy przekonania dzieci o ich własnych kompetencjach radzenia sobie z niezdrową dietą  Jeśli chcę zjeść coś niezdrowego, to po prostu mówię sobie ‚nie‘.  Używam siły woli, by unikać niezdrowych przekąsek.  Jeśli mam ochotę na coś smacznego, to biorę mały kawałek, a resztę odkładam daleko od siebie.

Środowisko sprzyjające nadwadze i otyłości szkołarodzinaśrodowisko fizyczne

Systematyczne przeglądy parasolowe Podsumowanie wiedzy z dostępnych przeglądów literatury(Higgins&Green, 2008) Czasopisma naukowe : January > November 2009, 9 elektronicznych baz danych Kryteria jakości : Index of the Scientific Quality of Research Overviews (Jadad & McQuay, 1999) and the Methodological Quality Checklist (MQC) by Bambra et al., 2009

Szkoły to najbardziej adekwatne miejsce na prewencję otyłości (Khan wsp., 2009) Wzrost aktywności fizycznej po interwencjach w szkole: stwierdzony w przypadku 57.3% interwencji Korzystna zmiana w diecie po interwencjach w szkole : stwierdzona w przypadku 80% interwencji (badania Safron, Cislak, Gaspar I Luszczynska, 2011)

Interwencje szkolne

Efekty W jakiej części badań uzyskano zmiany w zakresie BMI, diety i aktywności fizycznej? BMI: 35.7%; częstotliwość nadwagi i otyłości 35.6%; inne wskaźniki (skinfold thickness, waist-hip-ratio, body fat): 27.3% Aktywność fizyczna: 57.3%; jakakolwiek zmiana w diecie: 80%

Jakie elementy interwencji prowadzonych w szkołach zwiększają ich skuteczność? Dla kogo te interwencje są bardziej skuteczne?

Komponenty interwencji szkolnych Typ aktywności fizycznej (PA) -Brak PA = brak zmiany w indeksach masy ciała -jedynie zmiana w zakresie planu lekcji (np. Więcej w-f) = brak zmiany w indeksach masy ciała -Dieta: niezbędny komponent, jeśli zmiana miała być długotrwała

Komponenty interwencji szkolnych decydujące o ich efektywności Komponent aktywności fizycznej w interwencji -Brak tego komponentu = brak zmiany w występowaniu nadwagi i otyłości wśród dzieci - Jeśli interwencja to jedynie zmiana w zakresie planu lekcji (np. więcej lekcji w-f) = brak zmiany w występowaniu nadwagi i otyłości wśród dzieci - Najlepsze efekty: edukacja na temat aktywności + zmiana fizycznego środowiska w szkole + dodatkowa umiarkowana i intensywna aktywność fizyczna Wyniki systematycznego przeglądu badań, Safron, Cislak, Gaspar, Luszczynska, 2011)

Komponenty interwencji szkolnych decydujące o ich efektywności Wybieranie do interwencji tylko dzieci z nadwagą? -Brak efektu (stygmatyzacja nadwagi); lepszy efekt jeśli interwencja jest dla wszystkich uczniów Komponent dotyczący diety (np. edukacja + zmiana dostępności w szkole): -niezbędny, jeśli zmiana zachowania miała być długotrwała -najlepsze efekty: edukacja + zachęty dla wprowadzenia zmian + zmiana środowiska fizycznego Wyniki systematycznego przeglądu badań, Safron, Cislak, Gaspar, Luszczynska, 2011)

Kiedy interwencja w szkole jest bardziej skuteczna? Płeć: dziewczyny korzystają więcej Wiek: dzieci (nie adolescenci) korzystają więcej Trwanie interwencji: interwencje trwające co najmniej 2 lata były najbardziej efektywne Zaangażowanie rodziców: efekt większy jeśli rodzice się angażują w program szkolny Wyniki systematycznego przeglądu badań, Safron, Cislak, Gaspar, Luszczynska, 2011)

Środowisko Rodzinne

Zmienne rodzinne: efektywne elementy terapii/ doradztwa 16 zmiennych: silne dowody dla poniższych Note: for 60% threshold, exercise sessions with parents should be excluded Grupa wiekowa/ rodzaj wskaźnika DzieciAdolescenci BMI, częstotliwość dawdagi Strategie poznawcze I behawioralne Nagrody/wzmocnienia pożądanych zachowań dzieci -- Dieta-- Aktywność fizyczna (1)Drukowane materiały dla rodziców; (2) Sesje ćwiczeń fizycznych z rodzicami

Zmienne rodzinne: współwystępowanie 66 zmiennych; silne dowody tylko dla poniższych Wiek/ zmienna DzieciAdolescenci DietPraktyki rodzicielskie: (1) monitoring ze strony rodziców, (2) strategie komunikacyjne, PRAKTYKI RODZICIELSKIE ZWIĄZANE Z DIETĄ/PA: (1) Zdrowe jedzenie łatwo dostępne w domu (2) śniadanie wspólnie z członkami rodziny (3) wspólne posiłki rodzinne, (4) niska presja ze strony rodziców dotycząca spożywania określonego jedzenia, (5) co jedzą członkowie dodziny (6) Niska kontrola rodziców nad wyborem rodzaju jedzenia -- Physical activity (PA) Praktyki rodziny: aktywność fizyczna rodzica, aktywność fizyczna rodzeństwa -- Wsparcie ze strony rodziców Dochód rodziny Poziom wykształcenia rodziców

Silne dowody na skuteczność strategii zmiany zachowania Nagrody/wzmocnienia pożądanych zachowań dzieci (brak dowodów, że krytyka/kara pomaga) Drukowane materiały dla rodziców Sesje ćwiczeń fizycznych z rodzicami

Czy rodzice trafnie Oceniają wagę dziecka?

Rodzice nie rozpoznają, że ich dziecko ma nadwagę! 80% rodziców uważa, że ich dziecko jest grubokościste, mocno zbudowane, Podczas gdy jest ono otyłe lub ma nadwagę!

Środowisko fizyczne

Jakie aspekty środowiska (poza rodziną) są ważne?

Lokalna społeczność 61 zmiennych Grupa Wiekowa/ KategoriaDzieciAdolescenci Środowisko lokalne sprzyjające aktywności fizycznej BMI: fizyczne (zbudowane) środowisko BMI: fizyczne (zbudowane środowisko) PA : niskie koszty korzystania z miejsc do uprawiania sportu w sąsiedztwie, miejsca do uprawiania sportu w sąsiedztwie Czynniki szkodliwe--PA: niski poziom przestępczości w sąsiedztwie No strong evidence for variables from following categories: (1) urbanization/municipality characteristics; (2) socio-economic and demographic characteristics of the neighborhood, (3) neighborhood density patterns and land structures; (4) transportation and distances within the neighborhood; (5) exercisers in the neighborhood

Środowisko szkolne, rówieśnicy, nauczyciele 37 zmiennych Stronger evidence (a significant effect was found in at least 50% of trials in at least 50%of reviews discussing the variable) Kategoria wiekowa/ Zmienna DzieciAdolescenci Srodowisko szkolne aktywność fizyczna (PA): szkoła publiczna; polityka szkolna wspierająca aktywność fizyczną PA : szkoła średnia ogólna (nie zawodowa) Rówieśnicy--PA: spostrzegany wpływ rówieśników NauczycielPA: Specyficzna dodatkowa edukacja nauczyciela -- Inne ważne osoby--PA: wsparcie społeczne dla ćwiczeń

Procent młodych ludzi, którzy w czasie badania byli trochę lub bardzo głodni %

Procent młodych ludzi, którzy w czasie badania byli trochę lub bardzo głodni w rejonach o niskim statusie społeczno- ekonomicznym %

Ćwiczenia fizyczne czy nauka?

Dzieci, ćwiczenie i nauka Zwiększenie czasu poświęcanego na aktywność fizyczną w szkole (o co najmniej 1 h tygodniowo): - istotne podwyższenie średnich z ocen uzyskiwanych na egzaminach państwowych przez uczniów, np. około 3-4% podwyższenia wyników testów matematyki oraz języka (Trudeau i Shephard, 2008)

Dlaczego dzieci które ćwiczą więcej mają lepsze stopnie?

Mechanizmy -Istotny wzrost koncentracji podczas innych lekcji -Istotna poprawa w zapamiętywaniu -zmiana zachowania w klasie (mniej problemów związanych z koncentracją i samodyscypliną) -wyższa samoocena dzieci uprawiających sport, -bardziej pozytywny wizerunek samego siebie - większe zadowolenie ze szkoły -większa spostrzegana spójność szkoły -Spadek lęku i przygnębienia (Trudeau i Shephard, 2008) Dlaczego dzieci które ćwiczą więcej mają lepsze stopnie?

W okresie środkowej adolescencji intensywne ćwiczenie fizyczne (przez 30 min) poprawia - giętkość poznawczą, - pamięć operacyjną oraz zdolność utrzymywania uwagi na zadaniu (Kubesch i in. 2009).

Mentor sportowy poza kompetencjami sportowymi uczyli umiejętności pracy zespołowej oraz przywództwa (Petipas i in. 2004). Uczenie takich kompetencji, jak: formułowanie celow, planowanie, wykorzystywanie informacji zwrotnych, uzyskiwanie i udzielanie wsparcia społecznego, zaangażowanie w działalność na rzecz lokalnej społeczności (Petipas i in. 2004)

Wyniki udziału w dwuletnim programie mentora sportowego to podwyższenie średniej ocen w szkole (przeciętnie o 0,38 w sześciostopniowej skali ocen) oraz zwiększenie średniego wyniku na egzaminach końcowych. Dodatkowo, 98% uczestnikow programu ukończyło szkołę średnią, a 83% poszło do szkoł wyższych (Petipas i in. 2004).