Wyższa szkoła Filozoficzno – Pedagogiczna „IGNATIANUM” w Krakowie Współczesny nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej w dobie polskich przemian oświatowych – raport z badań prof. nadzw. dr hab. Jolanta Karbowniczek

1 IX 2009 roku minęło 10 lat od momentu wprowadzenia reformy systemu oświaty w Polsce Zmiany: -organizacyjne -programowe Dyskursy -metodyczne wymiana -strukturalne poglądów

6 filarów reformy systemu oświaty: I filar – Nowa struktura systemu szkolnego -przygotowanie do szkoły – przedszkole -klasy I-III – I etap -klasy IV-VI – II etap -gimnazjum – 3 letnie -liceum, technikum, szkoła zawodowa – 3 letnie -wyższe studia zawodowe -magisterskie studia wyższe -studia doktoranckie II filar – Zewnętrzny system egzaminacyjny III filar – Oddzielenie zarządzania od nadzoru IV filar – Zmiana stosunku zawodowego nauczyciela 1. Nauczyciel stażysta 2. Nauczyciel kontraktowy 3. Nauczyciel mianowany 4. Nauczyciel dyplomowany 5. Honorowy profesor oświaty V filar – Nowe zasady finansowania szkolnictwa VI filar – Reforma programowa

Badania empiryczne – lata 2003-2008 80 szkół podstawowych – małe, średnie, większe na terenie woj. Świętokrzyskiego 1200 nauczycieli klas I-III 2000 rodziców 960 oddziałów klasy I – 260 klasy II – 320 klasy III – 380 Metoda badawcza sondaż diagnostyczny Techniki badawcze: ankieta, wywiad, obserwacja, analiza dokumentów Dobór grupy badawczej: losowy Narzędzia badawcze: 1. Kwestionariusz dla nauczycieli klas I-III Opinie nauczycieli realizujących założenia nowej koncepcji w edukacji wczesnoszkolnej 2. Arkusz oceny programu do kształcenia zintegrowanego 3. Arkusz oceny podręcznika dla kas I-III

4. Kwestionariusz ankiety dla nauczyciela klas I-III Ocena programu wychowawczego szkół 5. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli klas I-III dotyczący oceny opisowej 6. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli klas I-III dotyczący samooceny kompetencji zawodowych 7. Kwestionariusz wywiadu z rodzicami i dziećmi na temat profilu nauczyciela klas I-III Osobowość nauczyciela -oczekiwania rodziców Nauczyciel nowej epoki – sprostający wszelkim innowacyjnym wyzwaniom edukacyjnym Talent pedagogiczny kunszt Wzór osobowy i mistrzostwo Ideał wychowawczy tego zawodu

Rozpoznawanie komunikatów pozawerbalnych Twórczość innowacyjna Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i akceptacji Spontaniczny Zaufanie wiarygodność szacunek Umiejętność prowadzenia dialogu edukacyjnego Inteligencja, krytycyzm Szczerość, lojalność autentyczność Cechy osobowościowe nauczyciela klas I-III Wiedza, kompetencje edukacyjne Altruizm Dobry przewodnik, doradca Empatia Pedagog z „duszą” Przyjaciel dziecka Szczery Modernistyczny posłannik wiedzy i umiejętności Wspomaganie rozwoju ucznia, troskliwość Rozwijanie wrażliwości uczniów Konstruktywna aktywność Poczucie humoru

Kompetencje nauczyciela klas I-III Zgodnie ze standardami kompetencji zawodowych nauczycieli Komitet Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk wyszczególnił 5 grup kompetencji: 1. Kompetencje pragmatyczne – skuteczność w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych 2. Kompetencje współdziałania – skuteczność zachowań prospołecznych, sprawność działań integracyjnych 3. Kompetencje komunikacyjne – skuteczność zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych 4. Kompetencje kreatywne – innowacyjność, twórczość w działaniu edukacyjnym 5. Kompetencje informatyczno – medialne – umiejętność korzystania z nowoczesnych źródeł informacji

Poziom kompetencji interpretacyjno – komunikacyjnych badanych nauczycieli klas I-III Badani nauczyciele L % Bardzo wysoki 83 6,9 Wysoki 190 15,8 Przeciętny 296 24,7 Niski 379 31,6 Bardzo niski 252 21 Ogółem 1200 100 Potrzeba podniesienia poziomu kształcenia nauczycieli w zakresie: -wysokiej komunikacji z uczniem, -zdolności do samokorygowania i modyfikacji własnego zachowania -umiejętności antycypowania wyników poczynań pedagogicznych -kreatorstwa podjęcia dialogu edukacyjnego -doskonalenia poprawności, czytelności, wyrazistości zachowań językowych (etyka mowy)

Poziom kompetencji kreatywnych badanych nauczycieli klas I-III Badani nauczyciele L % Bardzo wysoki 115 9,6 Wysoki 190 15,8 Przeciętny 488 40,7 Niski 303 25,2 Bardzo niski 104 8,7 Ogółem 1200 100 Nauczyciel powinien: -wyzwalać kreatywność zachowań i samodzielność myślenia na zajęciach, -stymulować rozwój aktywności twórczej -myśleć krytycznie -stosować metody i techniki twórczego rozwiązywania problemów.

Poziom kompetencji współdziałania badanych nauczycieli klas I-III Badani nauczyciele L % Bardzo wysoki 78 6,5 Wysoki 143 11,9 Przeciętny 639 53,2 Niski 223 18,6 Bardzo niski 117 9,8 Ogółem 1200 100 Zróżnicowanie ogólnych poziomów kompetencji współdziałania Nauczyciel powinien: -rozwiązywać sytuacje konfliktowe przez negocjację i kompromis, -nawiązywać kontakt z wychowankiem, stosując różne techniki, -umieć kształtować postawy społeczne uczniów

Poziom kompetencji pragmatycznych badanych nauczycieli klas I-III Badani nauczyciele L % Bardzo wysoki 194 16,2 Wysoki 372 31,0 Przeciętny 415 34,6 Niski 158 13,2 Bardzo niski 61 5,0 Ogółem 1200 100 Nauczyciel powinien: -opracować program pracy z całą klasą, pojedynczym uczniem oraz rodzicami, -znać stan wiedzy ucznia i określać czynnik organizujący poznanie nowych wiadomości, -dokonać operacjonalizacji celów kształcenia i wychowania, -posługiwać się metodami, formami, technikami, środkami dydaktycznymi dobierając je odpowiednio do celów, -ustalić przyczyny niepowodzeń szkolnych i formy ich zapobiegania, -oceniać efekty edukacyjne.

Poziom kompetencji informatyczno – medialnych u badanych nauczycieli klas I-III Poziom kompetencji kreatywnych Badani nauczyciele L % Bardzo wysoki 52 4,8 Wysoki 162 13,5 Przeciętny 614 51,2 Niski 204 17,0 Bardzo niski 163 Ogółem 1200 100 Nauczyciele powinni: -umieć posługiwać się komputerem, -znać jeden język obcy, -wykorzystać technologię informacyjną w szkole (baza danych, poczta elektroniczna), -tworzyć autorskie programy edukacyjne i udostępniać ja w sieci.

Styl pracy nauczyciela Nauczyciel twórczy: -poszukujący nowych – lepszych rozwiązań pedagogicznych w pracy z dziećmi -przewidujący skutki własnej działalności oraz kierunek i charakter zmian dokonywanych w osobowości ucznia Styl pracy nauczyciela Stymulacja Zahamowanie eliminowanie szarzyzny szablonów rutyny

Nauczyciel uczeń model mentor (wzór) (opieka nad przyszłym twórcą, steruje rozwojem, doradza, chroni) Twórczy nauczyciel w klasach I-III -bada -eksperymentuje -odkrywa -angażuje się -ponosi odpowiedzialność za powierzone mu zadania -dąży do osiągnięcia celów -dostrzega problemy -dochodzi do najlepszych sposobów rozwiązań

-wykazuje się określoną postawą: otwartą i badawczą -wspiera rozwój ucznia -pomaga w poznawaniu nowych wartości -uczy systematyczności, pracowitości, wrażliwości, nowego spojrzenia na świat -rozbudza twórczą wyobraźnię i krytyczną refleksję Tolerancyjność Cechy Odpowiedzialność nauczyciela Dojrzałość emocjonalna twórczego Niezależność intelektualna w pracy z dziećmi W edukacji elementarnej wszelkie działania innowacyjne nauczyciele podejmują nie dla ocen lecz z: -potrzeby serca -poczucia etyki zawodowej -przekonania, że tylko aktywni – kreatywni pedagodzy osiągają doskonałe efekty nauczania

Preferowane metody nauczania przez nauczycieli klas I-III Przed reformą do 1999 Po wprowadzeniu reformy – po 1999 Metody słowne Metody oglądowe Metody działań praktycznych Metody aktywizujące

Metody nauczania stosowane na zajęciach zintegrowanych w klasach I-III Lp Rodzaje metod Badani nauczyciele stosujący metody pracy dydaktyczno - wychowawczej często rzadko bardzo rzadko razem L % 1 Metody aktywizujące i twórcze 825 68,7 232 19,3 146 12,0 1200 100 2 Metody oglądowe 910 75,8 198 16,5 92 7,7 3 Metody słowne 329 27,4 581 4,8 290 24,2 4 Klasyczna metoda problemowa 653 54,4 422 35,2 125 10,4

I miejsce – metody oglądowe pokaz obserwacja II miejsce – metody aktywizujące, twórcze III miejsce – klasyczna metoda problemowa IV miejsce – metody słowne Najczęściej wykorzystywane przez wychowawców metody aktywizujące to: -drama -metoda projektu -inscenizacji -gry i zabawy ogólnorozwojowe -burza mózgów Za czynniki priorytetowe w procesie edukacyjnym dziecka nauczyciele uważali: -kompetencje -arbitraż etyczny -inteligencję -umiejętność łączenia teorii z praktyką

Wybór programów edukacji wczesnoszkolnej przez nauczycieli spośród 127

Wybór podręczników do nauczania zintegrowanego przez nauczycieli II grupy podręczników I grupa – kształcenie zintegrowane 63 tytuły w tym: -klasa I – 28 -klasa II – 18 -klasa III – 17 II grupa Podręczniki o charakterze przedmiotowym z elementami kształcenia zintegrowanego – 13 tytułów Respondenci nie mają żadnych szans dokonania analizy porównawczej Kryteria wyboru podręczników przez nauczycieli w klasach I-III I miejsce – szata graficzna II miejsce – zróżnicowanie stopnia trudności zadań

III miejsce – przystępność treści IV miejsce – występowanie zadań problemowych V miejsce – duża liczba zadań 21% badanych nauczycieli umie dokonać wyboru podręcznika na gruncie analizy porównawczej Ocena ucznia Sądy i opinie 1200 nauczycieli Ocena opisowa – I semestr, II semestr Zastępniki ocen: -początki -symbole -punkty -słowne LP Opinie nauczycieli L % 1 Najwłaściwszą formą oceny jest: a) Ocena opisowa 503 41,9 b) Ocena cyfrowa 258 21,5 c) Równoczesne stosowanie obu form 439 36,6 RAZEM 1200 100 2 Ocena opisowa jest bardziej obiektywna od oceny cyfrowej Tak 681 56,7 Nie 519 43,3

Profil zawodowy nauczyciela klas I-III - diagnostyk, konsultant - specjalista w zakresie tworzenia i doboru pomocy naukowych - kreator działań edukacyjnych - osoba kierująca się na co dzień wartościami uniwersalnymi - kompetentny profesjonalista, otwarty na potrzeby, oczekiwania problemy uczniów, - krytyczny, odpowiedzialny za swoje postępowanie, ustawicznie doskonalący swoje kwalifikacje - refleksyjny praktyk i badacz działalności edukacyjnej, umiejący myśleć kategoriami przyszłości, pracujący twórczo - nastawiony na innowacje

Nauczyciele narzekają na: - chaos, zagrażający jakości nauczania, wychowania i opieki. - wadliwie zaprojektowany i fatalnie wdrażany awans zawodowy nauczycieli, - produkowanie stosów pism, podań, planów rozwoju - biurokracja zamiast koncentracji na pracy dydaktyczno – wychowawczej z dziećmi - ilość zamiast jakości – zdobytych zaświadczeń, zaliczonych kursów itd. - setki programów, scenariuszy, zajęć, przewodników metodycznych, hamujących samodzielną i twórczą pracę

Jakie podjąć działania? ZREFORMOWANA EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA BORYKA SIĘ Z WIELOMA DYLEMATAMI, KTÓRE W PRZYSZŁOŚCI NALEŻY ROZWIĄZAĆ MAJĄC NA WZGLĘDZIE TYLKO I WYŁĄCZNIE DOBRO DZIECKA. Jakie podjąć działania? 1. Podjąć skuteczniejszą i efektywniejszą pracę dydaktyczno – wychowawczą w klasach I-III przy współpracy z MEN oraz samorządami terytorialnymi oczekując pomocy i wsparcia. 2. Zaproponować zadania, które zmodernizują ten etap tzn: zwrócić uwagę na właściwe interakcje uczniów, nauczycieli, rodziców, podmiotowość dziecka, nauczyciela i rodzica w edukacji, konieczność poszerzania integracji przedszkola ze szkołą oraz stworzenie szkoły prawdziwie „przyjaznej dziecku”. 3. Ujednolicić odgórnie system edukacyjny w klasach I-III

NAUCZANIE ZINTEGROWANE CZY PRZEDMIOTOWE? 4. Systematycznie weryfikować program i podręczniki, prawidłowo pod względem merytorycznym i zasadą stopniowania trudności, pamiętając o tym, że najwięcej uczniów prezentuje przeciętny poziom zdolności. Pamiętajmy, że idea psychologiczno – pedagogiczna jest inspiracją dla każdej koncepcji programowej i podręcznikowej. Nie potrzebna nam oferta wydawnicza idąca w ilość czyli dziesiątki lub setki propozycji lecz jakość. 5. Umiejętnie dobierać cele ogólne, operacyjne, metody i formy pracy, środki dydaktyczne. 6. Jednakowy system oceniania w klasach I-III na terenia całej Polski. 7. Kształcić i doskonalić nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w uczelniach wyższych (zwiększyć liczbę godzin praktyk pedagogicznych, śródrocznych i ciągłych, podwyższyć jakość nauczania i stawianych wymagań, przygotować do profesjonalnego wykonywania zawodu). 8. Potrzebujemy pedagogów o wysokim poziomie kompetencji: - interpretacyjno – komunikacyjnych - Kreatywnych - współdziałania - pragmatycznych - informatyczno – medialnych 9. Podwyższyć dotacje ministerialne. Korzystać z projektów unijnych. 10. Nie przeciążać nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej pracą zawodową w szkole. 11. Modyfikować kierunki i tendencje w edukacji wczesnoszkolnej i zmierzać w stronę dostosowania jej do standardów europejskich i światowych.

Dziękuję za uwagę