Socjologiczne aspekty pracy. Zmiany w systemie pracy.

Definicja Praca to zespół różnego typu czynności mających na celu wytworzenie jakichś dóbr lub świadczenie usług. Wytworzone dobra lub usługi mogą być przeznaczone dla innych lub do własnej konsumpcji. Praca zazwyczaj wiąże się z uzyskiwaniem wynagrodzenia, będącego podstawą utrzymania.

Aspekty pracy zawodowej Pieniądze Poziom aktywności Urozmaicenie Struktura czasu Kontakty społeczne Poczucie własnej tożsamości Brak pracy może zachwiać wiarą jednostki w jej społeczną wartość.

Motywy skłaniające ludzi do podjęcia pracy: typologia S. Ossowskiego Czynności autoteliczne (samocelowe) Czynności wykonywane z motywów społecznych Praca przymusowa

Rodzaje motywacji pracy Motywacja ekonomiczna Motywacja pozaekonomiczna (produkcyjna) Motywacja społeczno-osobista

Satysfakcja z wykonywanej pracy zależy od: Czynników autotelicznych Wysokość wynagrodzenia Charakter relacji w miejscu pracy Fizyczne warunki pracy (ergonomia)

Złożoność pracy Wymiar substantywny – stopień skomplikowania wykonywanych czynności: praca z ludźmi praca z symbolami (ideami) praca z przedmiotami Wymiar organizacyjny – wiąże się z koniecznością kooperacji z innymi pracownikami, grupami lub instytucjami

Ujęcie makrostrukturalne pracy Przedmiot analizy: zbiorowe stosunki pracy (relacje występujące między głównymi aktorami życia społeczno-gospodarczego)  relacje między rządem, organizacjami pracowniczymi i organizacjami pracodawców. Charakter tych relacji określa zasadnicze cechy ustroju społeczno-gospodarczego w danym kraju  model korporatystyczny.

Typy zbiorowych stosunków pracy Model amerykański Model japoński Model europejski

Model amerykański USA, Kanada, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia Relacje w sferze pracy są ustalane na poziomie przedsiębiorstw Duża elastyczność zatrudnienia i płac Zaleta: Szybkie reagowanie na zmiany sytuacji rynkowej Wada: Mniejszy stopień ochrony zatrudnionych

Większe zagrożenie wzrostem stopy bezrobocia Model europejski Państwo w większym stopniu gwarantuje bezpieczeństwo zatrudnionych Odmiana polaryzacyjna i integracyjna Główna wada: Większe zagrożenie wzrostem stopy bezrobocia

Model japoński Porozumienia dotyczące problemów w sferze pracy zawierane są na poziomie zakładu Gwarantuje duże bezpieczeństwo socjalne pracownikom. Model pośredni

Polska: Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych Przedstawiciele rządu (MPiPS), samorządu, administracji publicznej, NBP, GUS Przedstawiciele związków zawodowych (NSZZ „Solidarność”, Forum Związków Zawodowych, OPZZ) Przedstawiciele pracodawców (Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Konfederacja Pracodawców Polskich, Business Centre Club, Związek Rzemiosła Polskiego)

Polska: Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych Przedmiot ustaleń: wzrost poziomu przeciętnego wynagrodzenia w podmiotach gospodarczych wysokość środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej problemy ubezpieczeń emerytalnych zakres prywatyzacji tworzenie nowych miejsc pracy i inne

Klasyczne problemy socjologii pracy: poziom funkcjonowania przedsiębiorstwa Kształtowanie się stosunków międzyludzkich w przedsiębiorstwie Style zarządzania Stabilizacja i fluktuacja kadr Motywacja pracy Społeczne uwarunkowania wydajności pracy Humanizacja pracy

Wybrane aspekty Fluktuacja – płynność kadr, stopień zmienności składu osobowego firmy Wypalenie zawodowe – zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, które może wystąpić u osób, pracujących z innymi ludźmi. Dotyczy ono głównie zawodów polegających na pracy z ludźmi, związanych z pomaganiem im (lekarz, nauczyciel, pracownik socjalny, duchowni, psycholog, psychiatra, pielęgniarka, itp.) Pracoholizm – uzależnienie od pracy.

Zmiany w systemie pracy Społeczeństwo przemysłowe: 1900 r. – niebieskie kołnierzyki stanowią ok. ¾ wszystkich zatrudnionych (28% pracownicy wykwalifikowani, 35% z niepełnymi kwalifikacjami, 10% niewykwalifikowanych) Od 1971 r od 1981 r w Wielkiej Brytanii odsetek niebieskich kołnierzyków spadł z 62% do 56% (mężczyźni) 1998 – w przemyśle wytwórczym zatrudnionych było 25% mężczyzn i 10% kobiet 2003 – Polska: rolnictwo – 17,2%, przemysł – 29%, usługi – 53,7%

Struktura zatrudnienia w Polsce [%] Dział gospodarki 1950 1970 1988 1997 przemysł 19 28 29 23,6 rolnictwo 57 37 27,4 budownictwo 4 7 8 5,9 komunikacja 6 5,4 handel 5 9 12,9 oświata 2 5,7 służba zdrowia 1 3 6,5 inne 12,6

Trendy związanych z pracą w nowej gospodarce (G8) stopniowe odchodzenie od zatrudnienia w rolnictwie i stały spadek miejsc pracy w przemyśle wytwórczym; powiększanie się i zróżnicowanie sektora usługowego, który staje się najważniejszym źródłem zatrudnienia; rozszerzanie się wyższych niższych poziomów w strukturze zawodów

Gospodarka oparta na wiedzy Rozwój i wzrost gospodarczy zależy od innowacji, informacji i wiedzy; Większość zatrudnionych nie pracuje przy produkcji i dystrybucji dóbr materialnych, ale zajmuje się projektowaniem, opracowywaniem strategii rozwoju, marketingiem sprzedażą i świadczeniem usług (ogólnie przetwarzaniem informacji) Wysoce złożony podział pracy Wired workers – członkowie klasy średniej zatrudnieni w sektorze technik informacyjnych (graficy komputerowi, projektanci stron, analitycy danych, programiści, analitycy systemowi, spec. Od z spraw reklamy i handlu on-line). Prognozy: specjaliści „od komputerów” i specjaliści „od ludzi”.

Zmiany w formach zatrudnienia i destandaryzacji pracy: praca w niepełnym wymiarze godzin (part-time work) i praca czasowa (temporary work); samozatrudnienie (self-employment); praca na kontrakt, w projektach, consulting i praca jako „wolny strzelec”; czasowa i przestrzenna dyslokacja pracy – czas pracy staje się elastyczny i jest zależny od zapotrzebowania, następuje przestrzenne przemieszczanie pracy: praca w domu, w call-center, telepraca (z wykorzystaniem komputera i sieci) czy telecommuting (praca prowadzona okresowo z domu, przy pomocy komputera, ale umiejscowiona na stałym stanowisku pracy). zmierzch kariery w ramach jednego zawodu lub firmy; nacisk na tzw. uczenie się przez całe życie.

Telepraca Praca świadczona zdalnie przez media elektroniczne, takie jak Internet, telefon, wideofon, etc. Miejsce pracy: mieszkanie prywatne, lokal pracodawcy, telecentrum. Elastyczne biuro, ruchome biuro. Czas pracy: okazjonalna, w niepełnym i pełnym wymiarze. Stopień sformalizowania: nieformalna, formalna.

Praca w Polsce Podejścia do pracy PRL – praca jako obowiązek, ideologizacja pracy Encyklika Laborem Exercens Jana Pawłą II (1981): „(…)jest człowiek przez to samo od początku powołany do pracy. Praca wyróżnia go wśród reszty stworzeń, których działalności związanej z utrzymaniem życia nie można nazywać pracą — tylko człowiek jest do niej zdolny i tylko człowiek ją wykonuje, wypełniając równocześnie pracą swoje bytowanie na ziemi.” W latach 1988-1989 13,6% badanych postrzegało pracę jako wartość życiową. Początek lat 90. – ambiwalentne postawy wobec pracy.

Szok roku 1998

Praca w Polsce dziś 61% Polaków jest zadowolonych ze swojej pracy (CBOS, styczeń 2009)

CBOS, 2006

Kobiety i praca zawodowa Społeczeństwo przedindustrialne – praca w domu Społeczeństwo przemysłowe – w fabrykach kobiety młode, panny; 2/3 pracuje jako pokojówki i służące, mężatki zajmują się domem; Społeczeństwo postprzemysłowe – po I wojnie światowej „ekspansja” kobiet na rynek pracy.

Przyczyny wzrostu udziału kobiet w rynku pracy: niski przyrost naturalny podwyższony średni wiek reprodukcji mechanizacja prac domowych zanikanie podziału obowiązków domowych przyczyny ekonomiczne wzrost bezrobocia mężczyzn aspiracje i ambicje osobiste emancypacja

Dyskryminacja kobiet w sferze pracy są gorzej opłacane niż mężczyźni, są częściej zatrudniane w niepełnym wymiarze godzin, w zawodach, w których pracują, zajmują gorsze pozycje, pracują najczęściej w zawodach o niskim prestiżu społecznym.

Wzrost o 12,95% Wzrost o 10,95%

Zatrudnienie w poszczególnych grupach zawodowych

Liczba przepracowanych godzin tygodniowo Praca a rodzina Praca a obowiązki domowe: wydłużanie czasu pracy Liczba przepracowanych godzin tygodniowo 2004 2007 Polacy 41,33 42,9 Amerykanie 38,33 bd Grecy 37,83 44,1 Brytyjczycy 34,85 43,1 Holendrzy 24,48 40,8 Średnia UE 32,3 41,9

Praca a rodzina wpływ pracy rodziców na rozwój dzieci między wynikami w nauce dzieci a pracą ich rodziców Wpływ pracy zawodowej rodziców na szanse życiowe dzieci Wpływ pracy rodziców na radzenie sobie i samodzielność dzieci

„Prorodzinne” rozwiązania elastyczny czas pracy wspólne etaty praca w domu urlopy wychowawcze

Dziękuję za uwagę