Wybrane wyniki okresowej analizy realizowania przez szkołę zadań związanych z kształceniem i promowaniem uczniów szczególnie uzdolnionych w latach 2006/2007 i 2007/2008 w szkołach województwa małopolskiego Kuratorium Oświaty w Krakowie 2008 r.

Zakres badania Badaniem objęto 145 szkół, w tym: 58 szkół podstawowych 39 gimnazjów 29 liceów ogólnokształcących 2 technika 17 zespołów szkół

Zakres badania Badaniem objęto 2802 uczniów, w tym: 958 uczniów szkół podstawowych 868 uczniów gimnazjów 976 uczniów szkół ponadgimnazjalnych

Kryteria identyfikujące ucznia zdolnego (w opinii dyrektorów i uczniów): finalista lub laureat konkursu lub olimpiady w etapie pozaszkolnym sukcesy w co najmniej międzyszkolnych konkursach sportowych, artystycznych lub innych stypendium lub inne wyróżnienie za osiągnięcia w nauce

Przekonania uczniów na temat własnych zdolności Szkoła podstawowa: 25,42% badanych uważa się za bardzo zdolnych; 67,89% za zdolnych; 6,69% - za przeciętnych Gimnazjum: 18,72% badanych uważa się za bardzo zdolnych; 67,72% za zdolnych; 12,56% - za przeciętnych Szkoły ponadgimnazjalne: 8% badanych uważa się za bardzo zdolnych; 69% za zdolnych; 23 % - za przeciętnych

Sposoby identyfikowania uczniów zdolnych stosowane w szkołach obserwacja i diagnoza nauczyciela okresowa i roczna analiza osiągnięć wywiady z uczniem i rodzicami analiza dokumentacji potwierdzającej osiągnięcia wywiady z nauczycielami

Indywidualny program i tok nauki Szkoły objęte badaniem wywiązują się z obowiązku określonego w art. 1 pkt 6 ustawy o systemie oświaty w tym sensie, że prawie wszystkie wnioski o przyznanie indywidualnego programu nauczania lub indywidualnego toku nauki są przyznawane i realizowane zgodnie z prawem (stwierdzono jeden przypadek odmowy przyznania indywidualnego programu nauczania z powodu braku środków).

Indywidualny program i tok nauki Niewielka liczba wniosków w sprawie indywidualnego programu nauczania lub indywidualnego toku nauki realizowanych w badanych szkołach: w 2 szkołach podstawowych realizuje się 4 indywidualne programy nauczania; w 2 szkołach indywidualny tok nauki dla 2 uczniów w 4 gimnazjach realizuje się 14 indywidualnych programów nauczania; w 2 szkołach indywidualny tok nauki dla 3 uczniów dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych przyznali indywidualny program nauczania łącznie 14 uczniom, a indywidualny tok nauki 54 uczniom

Formy pracy z uczniami zdolnymi stosowane w szkołach indywidualna opieka nauczyciela nad uczniami przygotowującymi się do udziału w konkursie lub olimpiadzie zajęcia pozalekcyjne (koła zainteresowań, koła przedmiotowe, konsultacje) indywidualizacja pracy z uczniami zdolnymi na lekcjach współpraca z uczelniami i innymi instytucjami zewnętrznymi

Opinie uczniów o stosowanych w szkołach formach pracy z uczniami zdolnymi Uczniowie szkół podstawowych doceniają przede wszystkim pomoc w przygotowaniu do udziału w konkursach i organizowanie zajęć dodatkowych tylko 405 badanych (42%) dostrzega indywidualizację pracy na lekcjach spełnienie swoich oczekiwań oceniają na 4,98 (w części szkół oferta zajęć nie jest zgodna z oczekiwaniami, zdecydowanie mało atrakcyjne są propozycje w 6 szkołach)

Opinie uczniów o stosowanych w szkołach formach pracy z uczniami zdolnymi Uczniowie gimnazjum: doceniają przede wszystkim pomoc w przygotowaniu do udziału w konkursach i organizowanie zajęć dodatkowych tylko 300 badanych (35%) dostrzega indywidualizację pracy na lekcjach spełnienie swoich oczekiwań oceniają na 4,5 10% badanych formułuje komentarze negatywne : „szkoła nie spełnia moich oczekiwań”, „nie mam możliwości korzystania z zajęć”, „zajęcia często są nudne, jest ich mało”, „szkoła poświęca mi mało uwagi”

Opinie uczniów o stosowanych w szkołach formach pracy z uczniami zdolnymi Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych: doceniają pomoc w przygotowaniu do olimpiady oraz organizację zajęć pozalekcyjnych tylko 239 badanych (25%) dostrzega indywidualizację pracy na lekcji spełnienie swoich oczekiwań oceniają na 4

Oczekiwania uczniów zdolnych Uczniowie zdolni oczekują: projektowania kół przedmiotowych na podstawie rozpoznanych zainteresowań uczniów właściwego doboru nauczycieli prowadzących koła zainteresowań (specjaliści w danej dziedzinie) pracy nauczycieli z uczniami zdolnymi w zakresie zagadnień wykraczających poza program realizowany na lekcji możliwości dodatkowych, indywidualnych konsultacji poprawy przepływu informacji w szkole na temat konkursów i olimpiad

Stypendia Ministra Edukacji Narodowej 2003/04: 72 wnioski, 26 stypendiów na 313 przyznanych w kraju (III m-ce) 2004/05: 73 wnioski, 27 stypendiów na 300 przyznanych w kraju (III m-ce) 2005/06: 88 wniosków, 36 stypendiów na 297 przyznanych w kraju (II m-ce) 2006/07: 73 wnioski, 31 stypendiów na 300 przyznanych w kraju (III m-ce)

Stypendia Prezesa Rady Ministrów w roku szkolnym 2005/ stypendiów w roku szkolnym 2006/ stypendiów w roku szkolnym 2007/ stypendiów Corocznie około 20% szkół ponadgimnazjalnych kończących się maturą nie typuje uczniów do tego stypendium, w części szkół więcej niż jeden uczeń spełnia warunki jego przyznania.

Wnioski 1. W porównaniu z liczbą uczniów, którzy uważają się za bardzo zdolnych i zdolnych, a także w porównaniu z liczbą uczniów wskazywanych przez dyrektorów badanych szkół jako uzdolnieni lub szczególnie uzdolnieni, liczba wniosków o przyznanie indywidualnego programu nauczania lub indywidualnego toku nauki jest niewielka. Oznacza to, że znaczna część uczniów zdolnych nie korzysta z tych form wspomagania ich rozwoju.

Wnioski Przyczyny: niewystarczające uregulowania prawne odnoszące się do sposobu organizowania i finansowania pracy nauczyciela – opiekuna ucznia szczególnie uzdolnionego, trudności ze zorganizowaniem zindywidualizowanych zajęć z uczniem zdolnym w warunkach danej szkoły, brak środków na organizowanie udziału uczniów z pozaszkolnych formach kształcenia (delegacje opiekunów, przejazdy, inne koszty uczestnictwa) brak środków na znaczące finansowe motywowanie nauczycieli do pracy z uczniami zdolnymi

Wnioski 2. Głównym kryterium definiującym ucznia zdolnego jest status finalisty lub laureata konkursu lub olimpiady w etapie pozaszkolnym. Ważnym kryterium jest również przyznane stypendium lub inne wyróżnienie za wyniki w nauce. Opinie dyrektorów w tej mierze są identyczne z opiniami uczniów. Niewielką wartość diagnostyczną dyrektorzy i nauczyciele przypisują natomiast wysokiej średniej ocen.

Wnioski 3. W większości badanych szkół wypracowano formy i metody służące identyfikowaniu uczniów szczególnie uzdolnionych. Działania te są rzadko ujęte w formalny system obejmujący sposoby diagnozowania, rozwijania zdolności, motywowania i promowania osiągnięć uczniów zdolnych.

Wnioski 4. Dużym zainteresowaniem cieszą się konkursy przedmiotowe organizowane przez Małopolskiego Kuratora Oświaty dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów oraz olimpiady dla uczniów szkół ponadgimnzjalnych. Zauważa się jednak dużą liczbę szkół nie odnoszących sukcesów w konkursach i olimpiadach.

Wnioski 5. Stosowane w szkołach formy i metody pracy z uczniami zdolnymi są schematyczne i nie w pełni spełniają oczekiwania uczniów. Stwierdzono niedostatek form i metod pobudzających uczniów do aktywności twórczej (np. metoda projektu). Pojawiają się próby wykorzystania środków unijnych na sfinansowanie zajęć specjalistycznych dla uczniów zdolnych.

Wnioski 6. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami wspomagającymi rozwijanie zainteresowań i zdolności uczniów układa się dobrze. 7. Współpraca szkół z poradniami psychologiczno- pedagogicznymi w zakresie diagnozowania, wspierania wszechstronnego rozwoju oraz rozwiązywania problemów dotyczących funkcjonowania ucznia zdolnego w społeczności szkolnej jest niewystarczająca.

Wnioski 8. Szkoły stosują różnorodne metody motywowania i promowania uczniów zdolnych. Dobrze wykorzystuje się możliwości upowszechniania osiągnięć uczniów w szkole i w jej środowisku, ale liczba uczniów objętych stypendiami za wyniki w nauce nie jest duża.

Wnioski 9. Duża liczba Stypendiów Ministra Edukacji Narodowej przyznawanych corocznie uczniom z Małopolski świadczy o względnie dużej populacji uczniów zdolnych, z którymi praca pedagogiczna prowadzona jest w szkołach prawidłowo. Utrzymywanie się Małopolski w czołówce krajowej pod względem liczby przyznanych Stypendiów Ministra Edukacji Narodowej potwierdza skuteczność pracy z uczniami zdolnymi w około 10% badanych szkół ponadgimnazjalnych.

Wnioski 10. Wnioski o stypendia za osiągnięcia uczniów w nauce przygotowywane są zgodnie z prawem. 11. Nauczyciele podejmują różnorodne zewnętrzne formy doskonalenia zawodowego, ale rzadko są to formy bezpośrednio służące doskonaleniu pracy z uczniami zdolnymi. Wynika to z ubogiej oferty doskonalenia nauczycieli w tym zakresie. Również wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli, w tym szkolenie rad pedagogicznych, rzadko obejmuje zagadnienie pracy z uczniem zdolnym.