Demokracja ate ń ska

Spis tre ś ci : I. Demokracja ateńska II. Cechy demokracji ateńskiej III. Ewolucja ustroju politycznego Aten IV. Perykles V. Cechy demokracji ateńskiej wg. Peryklesa VI. Wybrane instytucje demokratyczne Starożytnych Aten

I. Demokracja ate ń ska Demokracja ateńska była formą demokratycznego rządu w państwie- mieście Ateny leżącym w Greckiej Attyce. Zazwyczaj uważa się że trwała od początków VI do połowy IV wieku p.n.e.. W V wieku populacja Aten liczyła około 300 tys. ludzi. Ateny są przykładem pierwszej i najważniejszej w czasach starożytnych demokracji. Podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości. Zgromadzenie wszystkich obywateli płci męskiej brało udział w głosowaniu (demokracja bezpośrednia). Wybrani urzędnicy podejmowali decyzje - starożytni nie uważali takiego systemu za demokrację, lecz oligarchię. Demokracja znaczyła (i dla niektórych wciąż znaczy) równość w podejmowaniu decyzji, nie wybór osób mających takie zadanie (demokracja pośrednia).

… Istniało kilka przepisów i ograniczeń dotyczących władzy zgromadzenia, z wartym odnotowania Graphe Paranomon (także ustalonym przez zgromadzenie), które nie pozwalało na przyjęcie prawa sprzecznego z innym. Przeciwnicy tej wczesnej demokracji nazywali ją ochlokracją (gr. ochlos - tłum). Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych, czasem przez fizyczny podział ("Wszyscy którzy są za, idą na lewo"), a czasem na piśmie. Głosować mogli tylko dorośli mężczyźni. Kobiety, dzieci oraz obcokrajowcy nie mieli prawa głosu.

II. Cechy demokracji ate ń skiej idea wolności (wolność słowa); równość praw- realizowana poprzez równe traktowanie przed sadem, przede podatkowym, równość w dostępie do stanowisk, elity rządzące otrzymywały pensje jako czynnik antykorupcyjny; praworządność- dobrowolne podporządkowanie się prawom, obywatele są twórcami prawa, wiec musza go przestrzegać;

III. Ewolucja ustroju politycznego Aten Ateny od samego początku swojego istnienia były idealnym państwem demokratycznym. Nie oznacza to, że zanim osiągnęły swój wiek świetności nie przechodziły wielu przeobrażeń. Na początku władza była oligarchiczna. Przed reformami Solona, po okresie panowania absolutystycznego basileusa (króla) władzę w Atenach sprawują eupatydzi, archonci, król, dowódcy armii oraz 6 sędziów. Władzę wojskową sprawowali polemaronowi, natomiast sądowniczą archon. Obie funkcje wybierane były corocznie z grupy arystokratów. W późniejszych latach dodatkowo powołano do życia kilka innych urzędów sprawujących władzę nad warstwami nie arystokratycznymi. Po rocznej kadencji każdy z arystokratów wchodził automatycznie do areopagu, czyli Rady Starszych stanowiącej władzę wykonawczą. Ten ustrój był jednak niezbyt pozytywny dla wszystkich mieszkańców. Postanowiono to zmienić. W 621r. p.n.e. spisano prawa przez Drakona. Prawa te skupiały się na karze śmierci nawet dla najmniejszych kradzieży lub przestępstw. Dopiero reformy Solona stały się podstawą do zmiany ustroju. Zakazał on pożyczki pieniędzy pod zastaw, a także nadał jeźdźcom, hoplitom, lekkiej piechocie oraz wyrobnikom prawo do możliwości wyboru urzędników w państwie. Stworzył też możliwość wykupu przez państwo chłopów sprzedanych za granicę oraz podział obywateli na 4 grupy majątkowe z czego ci najbogatsi mogą sprawować urzędy.

… Następnym reformatorem był Kleistenes. Zlikwidował on podziały Solona wprowadzając swoje. Stworzył podział państwa na plemiona (fyle), bractwa (fratrie) oraz rody (gene). Kwalifikacje areopagu przejęła Rada Pięciuset (po 500 przedstawicieli z każdej fyli terytorialnej), przekazując areopagowi funkcje religijne oraz moralne. Najważniejszą reformą było wprowadzenie sądu skorupkowego (a nie jak wcześniej sądy przysięgłych). Poprzez wrzucanie skorupek osądzano osobę za winną lub niewinną. Były to początki rodzącej się w Atenach demokracji. Ostateczną formą państwa demokratycznego, Ateny uzyskały dzięki Peryklesowi. To on zdobył największą sympatię ludu. Nie bez przyczyny Tukidydes wyrażał się o nim pochlebnie W końcu był on ostatecznym twórcą demokracji ateńskiej. Sprawami zewnętrznymi zajmowało się zgromadzenie, na którym każdy obywatel mógł zgłosić swój wniosek lub wyrazić swoją opinię. Rada Pięciuset zajmowała się odtąd kontrolą urzędniczą, finansową oraz budowy publicznej.

IV. Perykles Urodzony ok.495 r. p. n. e; był najwybitniejszą postacią, która przewodziła ludowi ateńskiemu. Dzięki swojemu talentowi kierował polityka Aten przez niemal 30 lat. Za jego czasów przeprowadzono reformy, które pozwoliły rozszerzyć zakres swobód obywatelskich i dopuścić do udziału w rządach jeszcze szerszą grupę obywateli. Wzmocnił demokrację ateńską i w swoich przemowach wskazywał zalety tego ustroju. Z inicjatywy Peryklesa wzniesiono w Atenach wspaniałe budowle, m. in. Propyleje ateńskie i Partenon, rozbudowano Akropolis ateńską, wykończono zaczętą przez Temistoklesa budowlę „długich” murów; łączących port morski Pireus z miastem Ateny i potem Faleron. Na czasy Peryklesa przypada rozkwit nauki i literatury. Żyli i tworzyli wtedy w Atenach wybitni tragediopisarze greccy Sofokles i Eurypides, rzeźbiarz Fidiasz, filozof Sokrates. Na wniosek Peryklesa udostępniono biednej ludności udział w widowiskach teatralnych, opłacając wstęp do teatru. Przeciętny Ateńczyk uczestniczył w widowiskach na najwyższym poziomie artystycznym, które nie tylko bawiły, ale także wychowywały i pobudzały do głębokich przemyśleń. Obywatelom Aten, nawet najuboższym, demokracja wydawała się największym skarbem, którego warto było bronić. Zasługą Peryklesa było umocnienie wpływów Aten w całej Grecji. W 430 r., w początkach wojny peloponeskiej, wybuchła w Atenach zaraza (dżuma), która spowodowała śmierć ok. ¼ ludności kraju. Dosięgła ona również Peryklesa.

V. Cechy demokracji ate ń skiej wg. Peryklesa wszyscy Ateńczycy mieli takie same prawa; bogaci obywatele finansowali przedstawienia teatralne, poselstwa wysyłane w imieniu państwa na uroczystości religijne w innych miastach,utrzymanie okrętów wojennych; uznawano za normalne,że ci,którzy mają więcej,mają też większe obowiązki wobec społeczności; wychowanie dzieci,sprawy rodzinne,zainteresowania,sposób życia,zajęcia Ateńczyków były ich prywatnych spraw; od obywatela oczekiwano spełnienia obowiązków wobec polis (wojskowych,a w przypadku bogatych także finansowych ),udziału w świętach i ofiarach ku czci bóstw opiekuńczych miasta; Utratą praw groziło zaniedbywanie rodzinnych grobów,nieudzielanie rodzicom opieki na starość, także uprawianie nierządu;

VI. Instytucje demokratyczne Staro ż ytnych Aten a) Zgromadzenie ludowe - to zgromadzenie wszystkich obywateli, którzy ukończyli dwudziesty rok życia. Pełniło główną rolę w procesie rządzenia państwem. Zgromadzenie w Atenach nazywano ekklesia (łacińskie ecclesia - zgromadzenie wiernych, czyli kościół) lub po prostu demos, czyli lud. Oczywiście tylko część uprawnionych mogła brać udział w posiedzeniach owego organu władzy. W drugiej połowie V wieku p.n.e. większa część obywateli mieszkała we wsiach i miasteczkach Attyki. Duże odległości do pokonania mieli ci, którzy przyjeżdżali z najdalej położonych miejscowości, by brać udział w zgromadzeniu. Musieli poświęcić na podróż w jedną stronę więcej niż jeden dzień. Więcej obywateli przybywało, jeżeli na początku dziennym były ważne sprawy. Natomiast w normalnych, rutynowych zgromadzeniach uczestniczyło mniej osób. Dla wyjątkowych spraw istniało kworum, czyli minimalna liczba obecnych członków, by można było podjąć wiążące decyzje. Kworum liczyło 6 tysięcy osób.

… b) Rada Pięciuset (inaczej Bule) – instytucja polityczna funkcjonująca w starożytnych Atenach, kontynuacja Rady Czterystu utworzonej przez Solona. Powstała w ramach reform Klejstenesa w latach p.n.e. Spośród członków każdej z 10 fyli wybierano 50 buleutów, co dawało 500 osób. Urzędnicy wybierani byli raz na rok. Rada Pięciuset opracowywała wnioski Zgromadzenia Ludowego, jednak ostateczne decyzje podejmowało Zgromadzenie. Z Rady 500 wybierano zespół 50 urzędników (Kolegium 50 Prytanów) z jednej fyli, który przez miesiąc kierował pracami Rady. Raz na dobę wybierany był przewodniczący kolegium czyli prytan, który pełnił rolę głowy Państwa.

… c) Sąd ludowy- sądy, a ściśle trybunały (dikasterion, l.mn. dikasteria), odgrywały ważną rolę w ateńskiej demokracji, także polityczną. Ateński system sądowy cechował wysoki poziom demokracji i całkowity brak profesjonalizmu. Sędziami byli wyłonieni w drodze losowania obywatele. Wszystkich sędziów było Losowano ich spośród chętnych na roczną kadencję. Trzymano się proporcji, żeby reprezentowana była po równo każda z 10 fyl. Dolny limit wieku sędziego wynosił 30 lat. Nie było sędziów zawodowych. Wyłonieni sędziowie składali obwarowaną klątwą "przysięgę heliestów". Przysięgano na Zeusa, Demeter i Apollona. Dieta sędziego wynosiła 3 obole dziennie.

… d) Urzędnicy- standardową procedurą wyboru urzędników była procedura losowania. Takie rozwiązanie uznawano za najbardziej demokratyczne. Rozwiązanie współczesne, że rządy w imieniu większości sprawują wybierani urzędnicy nie było uznawane przez starożytnych za demokrację, lecz za oligarchię. Mimo to, część urzędników pochodziła z wyboru. Stanowili oni mniejszą grupę, lecz piastowali zwykle odpowiedzialniejsze funkcje, w tym przywódcy wojskowi, czy powiernicy dużych ilości publicznych pieniędzy.

… e) Rada Aeropagu – w starożytnych Atenach najwyższa rada złożona z byłych archontów. Nazwa rady pochodzi od miejsca obrad – wzgórza Aresa, które poświęcone było bogu wojny i Eryniom, ich świątynia u stóp wzgórza była azylem dla zabójców. Nie jest znany dokładny czas powstania rady areopagu. W skład Areopagu do czasów reform demokratycznych wchodzili wyłącznie przedstawiciele arystokracji. Areopagici mieli najwyższą władzę sądowniczą i polityczną w starożytnej Grecji. W gestii Areopagu leżało prowadzenie polityki oraz decydowanie o wojnie i pokoju. W sprawach wielkiej wagi państwowej zajmowali się wymierzaniem kar za najcięższe przestępstwa i kontrolowaniem wszelkich urzędników, w tym archontów. Areopag miał prawo odwołać ich z urzędu.

Dzi ę kuj ę za uwag ę !