Systemy ubezpieczeń Prof.. Dr hab. Teresa Czerwińska

2 2 SYSTEM UBEZPIECZEŃ Wykład 1 − Otoczenie polskiego rynku ubezpieczeń – wspólnotowy jednolity rynek ubezpieczeniowy

3 3 Egzamin Test 50% + 1pkt = dst literatura + wykłady Podstawowa literatura: –„Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne” pod red. E. Kuckiej (rozdziały III-VI i X-XI) oraz –„Instytucje i usługi finansowe” pod red. F. Grzegorczyka i M. Szaraniec (rozdziały IV i IX) –„Udział sektora ubezpieczeń w rozwoju społeczno- gospodarczym Polski”, M. Kawiński

4 4 Ramowy program 1)Rola ubezpieczeń w gospodarce państwa; 2)Otoczenie polskiego rynku ubezpieczeń – jednolity rynek ubezpieczeniowy UE 3)Stabilność finansowa sektora ubezpieczeń – ryzyka systemowe, Solvency II; 4)Otoczenie instytucjonalne zakładów ubezpieczeń; 5)Otoczenie sprzedażowe zakładów ubezpieczeń; 6)Umowa ubezpieczenia 7)Oferta produktowa sektora ubezpieczeń dla: konsumentów, firm i państwa.

Rynek wewnętrzny, jednolity rynek, wspólny rynek Definicja rynku wewnętrznego w art. 26 TFUE (Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, czyli Traktat Lizboński): „rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatów”. Jednolity rynek ubezpieczeń UE jest wspólną przestrzenią obejmującą terytoria wszystkich krajów członkowskich UE opartą na wspólnych standardach i zasadach działania. Na jego obszarze znoszone są wszelkie ograniczenia, które mogłyby naruszać swobodę konkurencji trans-granicznej podmiotów zlokalizowanych w poszczególnych państwach UE. Jednolity rynek ubezpieczeniowy obejmuje trzy rodzaje działalności ubezpieczeniowej: ubezpieczenia bezpośrednie (direct insurance), reasekurację (reinsurance) oraz koasekurację (co-insurance). 5

dyrektywy ubezpieczeniowe wyznaczyły nie tylko standardy, ale także i jego zakres  wyłączyły ze swojego zakresu oddziaływania obowiązkowe ub. państwowe (obowiązkowy system ubezpieczeń społecznych  nie zdefiniowały pojęcia działalności ubezpieczeniowej, tylko dokonały jej podziału na grupy z punktu widzenia potrzeb nadzorczych  jednolity rynek ubezpieczeń nie został ograniczony do obszaru krajów UE - porozumienia z Islandią, Liechtensteinem i Norwegią (tzw. Europejski Obszar Gospodarczy) oraz z Konfederacją Szwajcarii (zatwierdzone 20 VI obejmuje wyłącznie kwestie wolności osiedlania się ZU non life).  kraje EOG na mocy porozumienia (2 V 1992) stały się częścią jednolitego rynku ubezpieczeń pod warunkiem wdrożenia do swojego ustawodawstwa wewnętrznego unijnych dyrektyw ub. - przedsiębiorstwa ub. z tych krajów objęte zostały zasadą jednolitej licencji + uczestniczą w ramach EIOPA 6

7 Pojęcie jednolitego rynku ubezpieczeń UE

8 Podstawowe zasady funkcjonowania jru UE Zasady Ogólne Swoboda osiedlania się Swoboda świadczenia usług Swoboda przepływu kapitału Zasady na rynku finansowym Zasada minimalnych standardów Zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych Zasada jednolitej licencji Zasada prymatu kontroli kraju macierzystego

9 Podstawowe regulacje jru UE Ubezpieczenia nie na życiena życie Dyrektywy pierwszej generacji – swoboda osiedlania się 24 VII 1973 r. 73/239/EWG 5 III 1979 r. 79/267/EWG Dyrektywy drugiej generacji – swoboda świadczenia usług 22 VI 1988 r. 88/357/EWG 8 XI 1990 r. 90/619/EWG Dyrektywy trzeciej generacji – jednolita licencja 18 VI 1992 r. 92/49/EWG 10 XI 1992 r. 92/96/EWG

Dyrektywy pierwszej generacji – swoboda osiedlania się doprowadziły do stworzenia jednolitych standardów prowadzenia działalności ub. oraz sprawowania nadzoru w krajach EWG + wprowadzały i sankcjonowały więc zasadę swobody osiedlania się: 1) generalna zasada konieczności licencjonowania działalności w zakresie ub bezpośrednich: -tworzenie ZU + oddziałów, jeśli były lokalizowane na terytorium innych państw członkowskich -każdorazowe rozszerzenie działalności na inne grupy ub (lub inną część terytorium państwowego, jeśli pierwotne zezwolenie obejmowało jedynie część terytorium) 2) przyjęły zasadę traktowania narodowego - ZU pochodzące z państw członkowskich były traktowane w ten sam sposób, jak ZU krajowe przy wnioskowaniu o zezwolenie na prowadzenie działalności 10

c.d. 3) określono podstawowe wymagania dla ZU świadczących usługi na obszarze EWG - warunkiem uzyskania licencji stało się nie tylko spełnienie warunków o ch-rze administracyjno-informacyjnym, ale przede wszystkim wymogów o charakterze ekonomiczno-finansowym: -przybranie kształtu prawnego wymaganego przez system prawny kraju członkowskiego, na terenie którego miała być prowadzona działalność -ograniczenia działalności firm ubezpieczeniowych wyłącznie do usług ubezpieczeniowych i usług bezpośrednio z nimi związanych -obowiązek posiadania min kapitału gwarancyjnego dla grup ubezpieczeń -obowiązek przedstawienia zaświadczenia kraju macierzystego określającego rodzaj działalności, wysokości posiadanego kapitału gwarancyjnego, środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności, chronione ryzyka. -obowiązek współpracy z odpowiednimi władzami państwa goszczącego przy nadzorowaniu sytuacji finansowej oddziałów. 11

Dyrektywy drugiej generacji (druga dyrektywa Rady z 22 VI 1988 dot. ub. majątkowych i pozostałych osobowych oraz druga dyrektywa Rady z 8 XI 1992 dot. ub. na życie) wprowadzały zasadę swobody trans-granicznego świadczenia usług): W przypadku ub majątkowych: zasadę tę zastosowano w odniesieniu do tzw. dużych ryzyk przy przyjęciu założenia sprawowania kontroli przez właściwy organ nadzoru z państwa macierzystego ZU: –ZU musiał jedynie przedstawić właściwemu organowi nadzoru goszczącego państwa zaświadczenie o posiadaniu środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności, zaświadczenie o posiadaniu licencji na prowadzenie działalności w zakresie konkretnych dużych ryzyk oraz informację, kt konkretnie ryzyka zamierza ubezpieczać) –Duże ryzyka: ub. morskie, lotnicze, transportowe, kredytu i kaucji jeśli są związane z handlem, ogniowe i inne związane z wystąpieniem szkód majątkowych, OC ogólne, innych szkód majątkowych i strat pieniężnych 12

W przypadku dyrektywy dot. ubezpieczeń życiowych zasadę swobody trans-granicznego świadczenia usług zastosowano w odniesieniu do tzw. pasywnej formy akwizycji Dyrektywa sprecyzowała warunki kiedy nabywca polisy jest uznany za inicjatora kontraktu a tym samym kiedy mamy do czynienia z pasywną metodą akwizycji. Obejmuje sytuacje: 1) gdy wstępna umowa jest przygotowana przez przyszłego posiadacza polisy ubezpieczeniowej, 2) kontrakt jest podpisany w kraju siedziby ubezpieczyciela, 3) kontrakt został zawarty z pomocą pośrednika, tzn. bez bezpośredniego kontaktu ubezpieczyciela z klientem. 13

Dyrektywy trzeciej generacji (8 VI 1992 r. – dyrektywa Rady dot. Ub. majątkowych i pozostałych osobowych oraz 10 XI 1992 r. – dyrektywa Rady dot. Ub. na życie) wprowadzały zasadę jednolitej licencji: 1) ZU w zasadniczej części podlegają nadzorowi kraju macierzystego W dyrektywach drugiej generacji ta kontrola była podzielona między władzami nadzoru kraju macierzystego i goszczącego nadzór kraju siedziby centrali ZU uzyskał także prawo kontroli oddziałów i filii w innych krajach Organy nadzorcze państw goszczących przede wszystkim miały nadzorować przestrzeganie przez działających na ich terenie ZU prawa wewnętrznego tych państw (zwłaszcza obowiązkowych zapisów warunków ubezpieczeń) W efekcie - wyraźnie doprecyzowano procedury administracyjne związane z zakładaniem oddziałów oraz świadczeniem transgranicznej działalności 14

15 Procedury administracyjne dla transgranicznej działalności ubezpieczeniowej (TDU) na jru UE Etap I = Ubezpieczyciel notyfikuje zamiar prowadzenia TDU macierzystemu urzędowi nadzoru (kraj i zakres działania) Etap II = Macierzysty Urząd Nadzoru przekazuje w ciągu 1 m-ca wniosek do właściwych urzędów nadzoru państw goszczących wraz z informacjami o wnioskodawcy (zaświadczenie o wypłacalności, zakres zezwolenia, proponowany zakres działania). W przypadku odrzucenia - przekazuje uzasadnienie Etap III = Właściwy (goszczący) urząd nadzoru informuje macierzysty urząd nadzoru o szczególnych warunkach prowadzenia TDU (brak określenia wiążących terminów odpowiedzi) Etap IV = Wnioskodawca może rozpocząć TDU z chwilą otrzymania od macierzystego urzędu nadzoru informacji o przekazaniu jego wniosku do właściwego (goszczącego) urzędu nadzoru

16 Procedury administracyjne dla oddziału na jru UE Etap I = Wniosek ubezpieczyciela do macierzystego urzędu nadzoru Etap II = notyfikacja właściwego (goszczącego) urzędu nadzoru przez macierzysty urząd nadzoru (w ciągu 3 m-cy) Etap III = Właściwy (goszczący) urząd nadzoru notyfikuje w ciągu 2 m-cy macierzysty urząd nadzoru o szczególnych warunkach działania obowiązujących na jego terenie. Brak notyfikacji oznacza brak warunków szczególnych Etap IV = Przekazanie informacji do wnioskodawcy - ubezpieczyciela Etap V = Założenie oddziału

17 Możliwe formy prowadzenia działalności ubezpieczeniowej na jru UE Kraj AKraj B Kraj C Centrala TDU Odział TDU Odział Centrala Oddział Odział TDU