4. Rozwój przedsiębiorczości międzynarodowej w Polsce Dr hab. Jerzy Cieślik

2 Zagadnienia  Przedsiębiorczość międzynarodowa a transformacja ustrojowa w Polsce po 1988 r.  Prezentacja tendencji i zjawisk w ujęciu ilościowym i jakościowym  Wnioski na przyszłość

3 Wyjściowe tezy  Rewolucja przedsiębiorcza, jaka dokonała się w Polsce po 1988 r. dotyczyła w znacznie większym stopniu obrotu międzynarodowego niż innych dziedzin aktywności gospodarczej  Zmiany ilościowe i jakościowe dotyczyły jak dotąd tylko eksportu. Dopiero ostatnio polskie firmy podejmują inwestycje za granicą

4 Baza porównania 1988 r.  1988 r. – ostatni rok systemu komunistycznego  Dwa kluczowe akty prawne uchwalone w grudniu 1988 r. z mocą od  Ustawa o działalności gospodarczej  Co nie jest zabronione jest dozwolone  Ustawa o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych  Praktycznie pełna swoboda w prowadzeniu operacji międzynarodowej

5 Przedsiębiorczość w Polsce w okresie komunistycznym  Polska nie była pustynią przedsiębiorczości przed 1989 r.  Akceptacja „prywaciarzy” ale pod kontrolą  Rolnictwo w rękach prywatnych  Poza rolnictwem w 1988 r. funkcjonowało 572 tys. drobnych prywatnych podmiotów  Rzemieślnicy tys.  Taksówkarze, transport prywatny – 123 tys.  Handel i gastronomia - 53 tys.  Placówki usługowe – 7 tys.

6 Polska przedsiębiorczość 1988 – porównanie 1988 r r. Liczba podmiotów gospodarczych Aktywnych 572 tys tys. Zarejestrowanych b.d tys. W obydwu latach w zbiorowości podmiotów dominują „firmy” jednoosobowe W 2007 r. liczna grupa firm dynamicznych (małych, średnich i dużych), których nie było w 1988 r. – ok. 100 tys. podmiotów o zatrudnieniu powyżej 9 osób

7 Polska na tle innych krajów postkomunistycznych  Jedynie Węgry dorównywały Polsce poziomem prywatnej aktywności (ponad 300 tys. podmiotów) w końcu lat 1980-tych.  Czechy (10 tys.), Słowacja (2 tys.)  NRD „prywatne” firmy włączone w system centralnej gospodarki planowej  W byłych republikach Związku Radzieckiego - faktyczny brak sformalizowanej aktywności prywatnej – zawsze istniała „szara strefa”  Po 1988 r. Czech i Słowacja szybko dogoniły i przegoniły Polskę i Węgry

Zmiany w poziomie aktywności przedsiębiorczej po 1988 r. 8

9 Handel zagraniczny w okresie komunistycznym  Brak swobody i ścisła kontrola operacji zagranicznych przedsiębiorstw  Doktryna monopolu handlu zagranicznego  Nie tylko firmy prywatne ale także państwowe musiały realizować transakcje z zagranicą przez pośredników – tzw. centrale handlu zagranicznego  Pewna liberalizacja doktryny w latach 1980-tych

Internacjonalizacja a transformacja ustrojowa. Eksporterzy 1988 i

11 Handel zagraniczny w Polsce r. Sektor monopolu hz (89% obrotu) Centrale HZ - 62 Sektor zliberalizowany (11% obrotu) Koncesjonowane Osoby prawne Osoby fizyczne Bez koncesji Aktywni eksporterzy 767 RAZEM r. Aktywni: Importerzy Eksporterzy RAZEM

12 Porównanie c.d.  1988 – 2003 liczba podmiotów wzrosła 3-krotnie a liczba prywatnych eksporterów 87-krotnie!  Operacje międzynarodowe prowadzą zarówno firmy większe jak i bardzo małe  Z ogólnej liczby 51 tys. eksporterów ok. 38 tys. to firmy zatrudniające poniżej 10 osób ( w tym także firmy jednoosobowe)  Jak taka liczba firm radzi sobie z operacjami zagranicznymi”?  Brak długoletniej tradycji  Brak zakumulowanej wiedzy i doświadczenia  Tylko nieliczni eksporterzy (także pośredni) z 1988 r. przetrwali do chwili obecnej (z 7245 tylko 588)

13 Próba wyjaśnienia  Szok transformacji  Skok na głęboką wodę niwelował różnice w percepcji dystansu psychicznego między rynkiem krajowym i międzynarodowym  Pozytywne skojarzenia z zagranicą  Wyjazdy zarobkowe i emigracja do USA  Wyjazdy na saksy przez studentów  Prywatny „biznes międzynarodowy”

14

% udział MSP zaangażowanych bezpośrednio w eksport

Wyniki badań - zjawisko wczesnej internacjonalizacji  Nowe firmy, jeśli stają się eksporterami to inicjują eksport wkrótce po uruchomieniu (75% rozpoczyna eksport w ciągu pierwszych 3 lat po rozpoczęciu działalności)  „Spóźnialscy” eksporterzy są w mniejszości a ich udział w eksporcie jest niewielki WNIOSKI  Należy promować przedsiębiorczość międzynarodową już na etapie przygotowania i wczesnej fazy prowadzenia nowego biznesu  Głównie poprzez działania niskobudżetowe, szkolenia i doradztwo  Wśród kandydatów na przedsiębiorców znających języki (studentów) 16

Wyniki badań - zjawisko mikro-eksporterów  Zdecydowana większość eksporterów nie wychodzi poza marginalny poziom obrotów  Spośród prawie 160 tys. firm które podjęły inicjatywy eksportowe , ponad 60% nie przekroczyło wartości rocznego eksportu 80 tys. PLN  Większość wypada z rynku ale część pozostaje na marginalnym poziomie  Udział mikro-eksporterów w całkowitym eksporcie kraju jest znikomy WNIOSKI  Nie należy wspierać mikro-eksporterów!  „Paszport do eksportu” - adresowany do firm rosnących, jednocześnie zwiększających udział eksportu w sprzedaży ogółem  Wsparcie dla przyspieszonej internacjonalizacji firm high-tech 17

Wyniki badań - rola firm dynamicznych o orientacji proeksportowej  Gros polskiego eksportu przemysłowego realizowane przez firmy duże, wysoce zinternacjonalizowane, głównie z udziałem zagranicznym  Zbyt niski potencjał eksportowy krajowych MSP, by mogły one dołączyć do ścisłej czołówki eksporterów  Dynamiczne MSP (szybki wzrost obrotów i zatrudnienia), głównie zorientowane na rynek krajowy WNIOSKI  Należy wspierać dynamiczne MSP o orientacji proeksportowej – wykorzystujące eksport jako dźwignię przyspieszonego rozwoju  Potrzebny nowy program wsparcia „Rozwój przez internacjonalizację” adresowany do takich firm 18

Przedsiębiorstwa przemysłowe według intensywności eksportu 2007 (liczba firm o liczbie pracujących 10 i więcej osób) 19

wartość eksportu w mld PLN) Przedsiębiorstwa przemysłowe według intensywności eksportu 2007 (wartość eksportu w mld PLN) 20

Udział grup firm w eksporcie przemysłu przetwórczego w 2007 r. w % oraz liczba firm (K- firmy krajowe, Z – z udziałem zagranicznym) ,9 % 4,5% K Z ,3 % 1,7% K Z ,5% 4,8% K Z ,2% 49,4% K Z ,7% 0,9% K Z ,3% 3,1% K Z ,8 % 2,4% K Z % 25% Klasa zatrudnienia Intensywność eksportu 21

Klasa zatrudnienia Przedsiębiorstwa dynamiczne w przemyśle przetwórczym (średnioroczny wzrost obrotów >20% w latach spośród firm o liczbie pracujących 10+) Dynamiczne przedsiębiorstwa proeksportowe Dynamiczne przedsiębiorstwa zorientowane na rynek krajowy Firmy krajowe 22 Firmy zagraniczne

Wyniki badań - przyczyny dominacji firm z udziałem zagranicznym w polskim eksporcie W porównaniu do przedsiębiorstw krajowych, firmy z udziałem zagranicznym są:  wyżej zinternacjonalizowane  lepiej wyposażone kapitałowo  bardziej produktywne  mają dostęp do międzynarodowej sieci stworzonej przez firmę macierzystą WNIOSKI  Należy wspomagać rozwój zagranicznej sieci produkcyjno-handlowych i kooperacyjnych przez znaczących polskich eksporterów  Przygotowanie specjalistycznych kadr menedżerskich, tzw. „otwieraczy rynków” międzynarodowych  Czy powinniśmy wspierać narodowych czempionów gospodarki i eksportu? 23

24 Inwestycje zagraniczne w Polsce  Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez podmioty zagraniczne w systemie gospodarki komunistycznej  Od 1976 r. flirt z Polonią zagraniczną - otwarcie możliwości dla tzw. firm polonijnych  Od 1986 r. możliwość tworzenia spółek z udziałem zagranicznym na ograniczoną skalę  Zasadnicza liberalizacja od r.

25 Inwestycje zagraniczne w Polsce – generalne tendencje  Znaczący udział sektora zagranicznego w gospodarce Polski – ok. 40% w 2007 r. przy marginesowym znaczeniu tego sektora w 1988 r. (poniżej 1%)  W przemyśle 2007 r (firmy powyżej 9 pracujących)  sprzedaż ogółem - 47%  Eksport - 69%  Zatrudnienie – 31%  W niektórych sektorach – przemysł samochodowy, banki ale także w wielu innych gałęziach i branżach (n.p. gazy techniczne) – udział dominujący  Inwestują firmy duże ale także małe i średnie  Zróżnicowana wielkość filii firm zagranicznych (60% z 15,4 tys. zatrudnia poniżej 10 osób)  Zróżnicowana struktura gałęziowa (przemysł - 30%, handel 30%, pozostałe (usługi) - 40%)

26 Inwestycje zagraniczne – generalne tendencje c.d.  Spośród 51 tys. eksporterów 7 tys. to spółki zagraniczne  Spółki zagraniczne generują 57% polskiego eksportu i 61% importu (2003)  Ich udział w eksporcie przemysłu przetwórczego wynosi 72%  Spółkami zagranicznymi na początku działalności często kierują obcokrajoowcy. Jednak potem firmy te chętnie zatrudniaja polskich menedżerów

27 Rola ZIB w gospodarce polskiej – próba pomiaru IKC HZ Wskaźnik % Liczba podmiotów (spółek)10,1 Zatrudnienie22,5 Przychody38,1 Inwestycje40,0 Aktywa trwałe34,7 Eksport56,1 Import60,7 Wskaźnik syntetyczny40,0

Setka największych eksporterów 2009 Firmy polskie razem Firmy polskie GPT* Firmy polskie bez GPT Firmy z udziałem zagranicznym RAZEM Liczba firm Sprzedaż (mld)148,892,955,8116,0264,7 Eksport (mld)58,634,224,481,4139,9 Zatrudnienie (tys.)216,2109,3106,8111,1327,3 Podstawowe relacje ekonomiczne (wielkości średnie) Sprzedaż na 1 zatrudnionego (tys.)688,2850,0522,51 043,9808,9 Eksport na 1 zatrudnionego (tys.)270,9312,6228,3732,6427,7 Intensywność eksportu39%37%44%70%53% Przeciętne zatrudnienie *Polskie GPT = górnictwo, paliwa, transport. Opracowanie własne na podstawie "Doroczny ranking krajowych przedsiębiorstw. Pięćsetka Polityki 2009„ 28

90-tka największych eksporterów 2009 (bez GPT) Intensywność eksportu Narodowi czempioni polskiego eksportu 29

Filie i oddziały firm polskich za granicą i zagranicznych w Polsce (2008) Filie polskich firm za granicą (A) Filie zagranicznych firm „w tranzycie” (B) Filie zagranicznych firm w Polsce (C) B+C A Liczba podmiotów b.d. Liczba oddziałów i filii ,3 W tym: Przetwórstwo przemysłowe ,4 Handel i naprawy ,7 Obsługa nieruchomości i firm ,2 Liczba pracujących (tys.) 99,420,91 531,715,6 Przychody (mld PLN) 103,918,2969,99,5 Eksport (mld PLN) 30,76,3251,08,4 Import (mld PLN) 43,83,4279,06,4 Wydatki na środki trwałe (mld) 3,00,565,221,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 30

31 Coś się zmienia - Polskie firmy idą w świat  MASPEX szturmem zdobył Czechy, Węgry i Słowację  ŚNIEŻKA ma na Ukrainie 40% rynku farb emulsyjnych  ATLAS - klej tylko dla druzjej w Rosji  PLAST-BOX odkrywa Ukrainę jako raj ze skazą biurokracji  HOOP do Moskwy po klientów na colę i inne napoje  GROCLIN kontynuuje budowę swej fabryki w Użgorodzie  Sanplast wykupuje Hoescha – lidera na rynku armatury sanitarnej w Niemczech (w upadłości)

Transformacja a internacjonalizacja - wnioski  Rewolucja przedsiębiorcza największa w sferze międzynarodowej  Liczba prywatnych firm wzrost 3- krotny, liczba eksporterów – wzrost 90- krotny!  Znaczący segment gospodarki kontrolowany przez kapitał zagraniczny – decydujący udział w eksporcie  Ilościowo na tle krajów UE jesteśmy już „nad kreską”  Ilość już mamy, czas na jakość! 32

33 Wnioski  Przetarty szlak i szansa eksportowa dla:  Firm bez doświadczenia eksportowego  Nowych firm rozpoczynających działalność  Atrakcyjne możliwości biznesowe w imporcie  Wzrost zamożności społeczeństwa  Zainteresowanie zróżnicowaną ofertą, jakością  Większa tolerancja dla wyższych cen  Najbardziej aktualny problem to budowanie własnej sieci handlowej i produkcyjno-handlowej przez polskie firmy na rynkach międzynarodowych

Instrumenty wsparcia – ujęcie dynamiczne Skala zaangażowania międzynarodowego Inicjacja eksportuFaza przygotowawczaPrzyspieszony rozwójZnaczący eksporter 34 Paszport dla intensywnych eksporterów Internacjonalizacja firm high-tech Przedmiot Przedsiębiorczość międzynarodowa Rozwój przez internacjonalizację Budowa sieci zagranicznych polskich firm Finansowanie EU Internacjonalizacja jako innowacja Moduły Internacjonalizacji w szkoleniu przedsiębiorców