Pełnosprawny Student IV Kraków, 25 października 2010 r. Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych na lata 2008 - 2010 - prezentacja wybranych wyników mgr Karolina Malinowska (Smoczyńska) Pełnomocnik Prorektora ds. Osób Niepełnosprawnych Koordynator badań indywidualnych w ramach projektu Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Podstawowe informacje o projekcie Współfinansowanie ze środków Unii Europejskiej Okres realizacji projektu: 1 grudnia 2008 – 31 maja 2010 roku Lider projektu: PFRON = Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Kierownik projektu po stronie lidera: dr Jacek Pluta, Instytut Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego Partner naukowy: SWPS = Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie Koordynator Zespołu Badawczego SWPS: prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska Informacje o projekcie oraz wszystkie publikacje: www.aktywizacja2.swps.pl

Cel ogólny projektu opracowanie rekomendacji dla Ogólnokrajowej Strategii na rzecz zwiększenia aktywności społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych z rzadko występującymi postaciami niepełnosprawności (ONR, w tym z niepełnosprawnościami sprzężonymi – ONS) w oparciu o diagnozę przeprowadzoną na próbie  100 tysięcy osób niepełnosprawnych, jak również rekomendacji dla projektu Planu Działania POKL dla Priorytetu I Zatrudnienie i integracja społeczna.

Cele szczegółowe projektu (1) analiza porównawcza regulacji prawnych dotyczących osób  z rzadko występującymi i sprzężonymi (multiple) ograniczeniami sprawności oszacowanie liczby osób z rzadko występującymi i sprzężonymi (multiple) ograniczeniami sprawności w próbie 100 tysięcy badanych osób niepełnosprawnych klasyfikacja przyczyn rzadko występujących postaci niepełnosprawności oraz niepełnosprawności sprzężonych charakterystyka właściwości osób  z rzadko występującymi i sprzężonymi (multiple) ograniczeniami sprawności ocena jakości życia oraz poczucia jakości życia osób  z rzadko występującymi i sprzężonymi (multiple) ograniczeniami sprawności całościowa diagnoza sytuacji psychospołecznej obu grup osób na tle całej badanej grupy osób niepełnosprawnych; określenie kluczowych czynników mających wpływ na jakość życia oraz poczucie jakości życia osób w obu grupach

Cele szczegółowe projektu (2) wyodrębnienie układu czynników: chroniących przed marginalizacją i wykluczeniem społecznym / zwiększających ryzyko marginalizacji i wykluczenia osób z grup ONR i ONS; wyodrębnienie układu czynników: sprzyjających inkluzji (włączaniu) / utrudniających inkluzję osób z grup ONR i ONS w system edukacji i rynek pracy; opracowanie zasad tworzenia projektów działań zmierzających do przywrócenia ONR i ONS na rynek pracy oraz usprawnienia efektywnego wydatkowania środków publicznych na potrzeby tych grup; przygotowanie  ramowych projektów badań nad uwarunkowaniami i mechanizmami ekskluzji i inkluzji, czyli wykluczania oraz efektywnego włączania osób z grup ONR i ONS w – szczególnie otwarty – rynek pracy.

Zespół Badawczy SWPS w Warszawie Koordynator Zespołu Badawczego: prof. dr hab. Anna Izabela Brzezińska Manager Projektu: Mgr Beata Oleksy – Sanocka Sekretarz Projektu: mgr Kamila Zwolińska Koordynatorzy modułów badawczych: mgr Jakub M. Iwański mgr Radosław Kaczan mgr Konrad Piotrowski mgr Ludmiła Rycielska mgr Piotr Rycielski mgr Kamil Sijko mgr Karolina Smoczyńska dr Dorota Wiszejko-Wierzbicka mgr Paweł Wolski

Projekt badawczy był realizowany w trzech etapach: Struktura projektu Projekt badawczy był realizowany w trzech etapach: 1 grudnia 2008 – 30 czerwca 2009 roku: pogłębione kompleksowe badania indywidualne na próbie 2100 osób 1 lipca 2009 – 31 grudnia 2009 roku: badania kwestionariuszowe na próbie ogólnopolskiej 100 tyś. osób 1 stycznia 2010 – 31 marca 2010 roku: całościowa analiza wyników i rekomendacje

Obszary badań w etapie I Moduł 1. Kwestionariusz KBS  badania w etapie II Moduł 2. Funkcjonowanie poznawcze – autostereotypy Moduł 3a. Historia życia, punkty zwrotne i trajektorie życiowe Moduł 3b. Radzenie sobie z utratą sprawności Moduł 4. Formowanie się tożsamości i wkraczanie w dorosłość Moduł 5. Społeczności lokalne i wirtualne Moduł 6. Samoakceptacja, poczucie jakości życia i partycypacja społeczna Moduł 7. Autodiagnoza indywidualna – autonarracje Moduł 8. Autodiagnoza grupowa – fokusy

Narzędzia badawcze w etapie II

Efekty projektu:

Badana grupa Ogółem zbadano 100 648 osób we wszystkich powiatach Polski. Średni wiek zbadanych osób wynosił 51 lat Najmłodszymi osobami były kilkumiesięczne dzieci (w ich imieniu odpowiadali rodzice lub opiekunowie) Najstarszy respondent miał 103 lata.

Wiek aktywności zawodowej: 16 – 60/64 lat

100 648 badanych 65 654 w wieku aktyw. zawodowej 16-60/64 38 214 ma orzeczenie o niepełnospr. 12 339 ma orzecz. o stopniu znacznym 65 654 osób - 65, 2% to osoby w wieku aktywności zawodowej czyli w wieku od 16 r.ż. do 60 r.ż. (kobiety) i 65 r.ż. (mężczyźni). Wśród badanych w okresie aktywności zawodowej 38 214 osób (53,3% - w stosunku do 65 645 osób) miało orzeczenie o niepełnosprawności Wśród osób z orzeczeniem 12 339 miało orzeczenie stopniu znacznym niepełnosprawności (35,3%).

14,10% 12,10% 20,30% 7,20% 35,00% 66,60% niepełnosprawność psychiczna niepełnosprawność intelektualna 12,10% niepełnosprawność wzrokowa 20,30% niepełnosprawność słuchowa 7,20% niepełnosprawność ruchowa 35,00% niepełnosprawność somatyczna 66,60%

Wiek i praca a rodzaj ograniczeń sprawności

1 tak 28222 2 nie 36915 Ogółem N = 65137

1 nie, raczej nie 25154 2 tak, raczej tak 8181 Ogółem N = 33335

1 nigdy 20210 2 rzadko 8518 3 często 6978 4 bardzo często 7618 Ogółem N = 43324

Wnioski 41% wszystkich badanych, pomimo tego, że doświadczali oni często znacznych ograniczeń funkcjonalnych (które utrudniały im wykonywanie codziennych czynności) nie posiadało orzeczenia o swojej niepełnosprawności 48% zbadanych gospodarstw domowych w Polsce, w których zamieszkuje przynajmniej jedna osoba niepełnosprawna nie korzysta z żadnej formy wsparcia z zewnątrz. z największego wsparcia do tej pory korzystali ci badani, którzy w momencie badania nie odczuwali poważnych ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu, ale posiadali orzeczenie z najmniejszego wsparcia korzystają te osoby, które odczuwają poważne ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, ale nie posiadają orzeczenia o niepełnosprawności

(1) osoby z rzadko występującymi i sprzężonymi ograniczeniami sprawności: częściej niż pozostałe znajdują wsparcie w instytucjach do tego powołanych w znacząco wyższym stopniu ufają w pomoc ze strony instytucji publicznych mają mniejsze zaufanie do możliwości uzyskania pomocy ze strony najbliższych osób, choć ciągle rodzina i bliscy pozostają najważniejszym źródłem pomocy i wsparcia (2) wśród osób z ograniczeniami sprawności spowodowanymi przez problemy ze wzrokiem, poruszaniem się czy problemami somatycznymi istnieje bardzo duża grupa osób, które pomimo trudności nie otrzymały dotąd orzeczenia (3) grupami szczególnego ryzyka są osoby z niepełnosprawnością intelektualną oraz psychiczną analiza stanu cywilnego tych grup, która pokazała, że osoby te w większości pozostają samotne rzadko pracują osoby z niepełnosprawnością psychiczną zarówno ze strony najbliższej rodziny, jak i innych osób mogą liczyć na pomoc zdecydowanie mniejszą niż pozostałe

Podstawowe rekomendacje Zaczynać jak najwcześniej Uwzględniać kondycję psychiczną Łączyć, a nie dzielić Wzmacniać i modyfikować sieci i kontakty społeczne

1. Zaczynać jak najwcześniej Cel: przygotowanie do aktywnego dorosłego życia i budowanie gotowości do pracy – już w okresie dzieciństwa i dorastania, gdy kształtują się zręby tożsamości i systemu przekonań o sobie i świecie Metoda: pomoc „wycofująca się” w wypełnianiu obowiązków wzmacnianie samodzielności w podejmowaniu decyzji swoboda / rozsądna kontrola w eksploracji

2. Uwzględniać kondycję psychiczną samopoczucie osoby i jej gotowość do zmian związane są z momentem w procesie radzenia sobie z utratą sprawności sam upływ czasu, szczególnie w przypadku nabycia niepełnosprawności w okresie dorastania i dorosłości nie rozwiąże problemu pomoc / wsparcie muszą być zgodne z potrzebami osoby w danej fazie procesu radzenia sobie z własnym ograniczeniem sprawności faza zmagania się  faza depresji  faza akceptacji

3. Łączyć, a nie dzielić proponować działania wspólne i uniwersalne, a nie wyselekcjonowane i specjalne, co oznacza, iż osoby z ograniczeniami sprawności powinny być jak najczęściej uczestnikami programów aktywizacyjnych razem z osobami sprawnymi kryterium ich wyboru (bądź rekrutacji) powinny być wzmacniane kompetencje i problemy, a nie sam fakt bycia osobą niepełnosprawną

4. Wzmacniać i modyfikować Myśleć pozytywnie czyli o tych zasobach, które istnieją: czy posiadane zasoby są właściwie wykorzystane w codziennym funkcjonowaniu osoby? czy oferty w otoczeniu wykorzystują te zasoby? czy oferty dają okazję poszerzania zasobów? Metoda: zwiększanie różnorodności SIECI I KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH, w jakich ludzie w sposób naturalny zaspokajają swoje potrzeby

Podstawowym czynnikiem przeciwdziałającym wykluczaniu, jak i ułatwiającym inkluzję, także wejście, powrót i utrzymanie się na rynku pracy jest zakres i jakość SIECI SPOŁECZNYCH: rodzinnych, sąsiedzkich, przyjacielskich (znajomi) oraz lokalnych i regionalnych

Braku lub nadmiernej jednorodności czy ubóstwa sieci społecznych nie jest w stanie zrównoważyć żadna najnowsza technologia informacyjna. Badania K. Smoczyńskiej (2010) pokazują, iż aktywność w Internecie i wykorzystywanie komputera do zaspokajania swoich różnych potrzeb jest efektywne tylko wtedy, gdy jednostka ma mocne oparcie w relacjach z innymi ludźmi. Komputer i Internet nie zastąpią żywych różnorodnych kontaktów społecznych, są tylko narzędziami ułatwiającymi te kontakty. W ramach sieci społecznych i codziennych interakcji zachodzących zarówno w sposób bezpośredni, jak i przy użyciu nowoczesnych technik kształtują się kompetencje komunikacyjne i społeczne osób z ograniczeniami sprawności. Na podstawie badań J. Iwańskiego (Iwański, Owczarek, 2010) wyłania się obraz niższego poziomu umiejętności w tym obszarze, co prowadzi do pogłębiania się bierności i wykluczenia. Są nim zagrożone szczególnie te osoby, które wcześnie nabyły niepełnosprawność i posiadają znaczne ograniczenie sprawności. Aktywność, przede wszystkim w dziedzinie kontaktów społecznych, jest jedynym sposobem na przełamanie niekorzystnych tendencji. Może się ona dokonać tylko poprzez ROZWÓJ SYSTEMU WIĘZI SPOŁECZNYCH (relacje bliskie, pomostowe, strukturalne) i praktykowanie umiejętności komunikacyjnych.

Obszary trudne: świadomość prawna i zdrowotna Wyniki ogólnopolskich badań sondażowych (etap II Projektu) wskazują na bardzo niską świadomość zdrowotną i prawną przebadanej grupy osób: niektórzy respondenci mieli problemy z określeniem rodzaju i przyczyny swoich dolegliwości część osób nie potrafiła, bądź robiła to w sposób bardzo nieprecyzyjny, określić rodzaju dokumentu stwierdzającego niepełnosprawność.

Jak wypełniać białe plamy w miejscach wrażliwych? podnoszenie formalnego poziomu wykształcenia podnoszenie świadomości obywatelskiej, w tym prawnej podnoszenie świadomości zdrowotnej , także w ramach tzw. patent education opracowanie programów adresowanych do rodziców i opiekunów oraz nauczycieli dzieci i młodzieży z ograniczeniami sprawności  wspomaganie w wychowaniu i opiece nad nimi poprzez oddziaływania psychoedukacyjne i terapeutyczne adekwatne do ich potrzeb, zmieniających się wraz z rozwojem skierowanie programów do sprawnego rodzeństwa dzieci i młodzieży z ograniczeniami sprawności  to ono tworzy najbliższą sieć społeczną, która stanowi ważne źródło z jednej strony porównań społecznych i wyzwań rozwojowych, a z drugiej wsparcia i pomocy w trudnych sytuacjach kierowanie programów do grup beneficjantów którzy zostali określeni jako najbardziej potrzebujący

Ile mamy wyników? 500 zmiennych, 100 000 badanych = 50 mln komórek arkusza danych (!) Kombinacji dwuelementowych: 124 750 Kombinacji trzyelementowych: 20 958 500 Potencjalnie wszystko wartościowe i przydatne Rozwiązanie  system analizy Trzyelementowe kombinacje: 21 MPx

Rozwiązanie: http://webir.swps.pl

dostępny dla każdego niezależnie od kompetencji analitycznych (tryb prosty i zaawansowany) bez opłat (Wolne i Otwarte Oprogramowanie) bez konieczności instalacji (aplikacja www) niezależny od platformy (działa nawet na komórce!) zaawansowane algorytmy do analizy danych wizualizacja danych (w jakości gotowej do druku)

Dziękuję za uwagę Partner Konferencji: Urząd Miasta Krakowa karolina.smoczynska@swps.edu.pl Nasze publikacje dostępne na: www.aktywizacja2.swps.pl www.scholar.com.pl Przeglądarka danych statystycznych z projektu: http://webir.swps.pl Partner Konferencji: Urząd Miasta Krakowa Konferencja pod patronatem: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. dr hab. Barbary Kudryckiej,