Rozwój turystyki wiejskiej i agroturystyki Doświadczenia XX - lecia III Międzynarodowa Konferencja AGROTRAVEL Kielce, 15-16 kwietnia 2011 Rozwój turystyki wiejskiej i agroturystyki Doświadczenia XX - lecia Elżbieta Wyrwicz Departament Turystyki Szanowni Państwo, Witam wszystkich bardzo serdecznie Postawiono przede mną bardzo trudne zadanie- przedstawić krótko proces rozwoju turystyki wiejskiej w mijającym dwudziestoleciu. Bardzo wiele osób obecnych na tej sali uczestniczyło aktywnie w różnorodnych przedsięwzięciach, podejmowanych w tym okresie. Zasygnalizuję tylko nieliczne wydarzenia, istotne dla rozwoju turystyki wiejskiej z mojego punktu widzenia. 1

Wypoczynek na wsi ma w Polsce długoletnie tradycje wyjazdy do wód, wypoczynek w rezydencjach pałacowo- dworskich wycieczki krajoznawcze na tereny wiejskie Fundusz Wczasów Pracowniczych Jabłońscy zapraszają Matysiaków wczasy pod gruszą Już w roku 1873 odnotować można wyjazdy do wód i do rezydencji na wsi Wraz z powstawaniem i działaniem towarzystw krajoznawczych i sportowych ruch turystyczny obejmował coraz większy obszar terenów wiejskich, powstawały letniska Cechą charakterystyczną organizacji wypoczynku na wsi w latach 1954-1989 była centralizacja zakupu oferty – realizowanego w biurze Gromady czy PTTK , natomiast w poszczególnych kwaterach odbywała się jedynie realizacja usługi w zakresie noclegu i wyżywienia Różnorodne formy spędzania wolnego czasu organizowane były przez biura sprzedające ofertę. 2

III Międzynarodowa Konferencja AGROTRAVEL w Kielcach Dwudziestolecie 1991-2011 5 października 1991 roku zarejestrowanie Suwalskiej Izby Rolniczo-Turystycznej - pierwszej w kraju organizacji, zrzeszającej kwaterodawców, świadczących usługi agroturystyczne 15 kwietnia 2011 roku III Międzynarodowa Konferencja AGROTRAVEL w Kielcach Za początek okresu dwudziestolecia, o którym będę mówiła, przyjęliśmy moment utworzenia Suwalskiej Izby Rolniczo-Turystycznej w 1991 roku 3

Agroturystyka nowoczesną formą wypoczynku na wsi Właściciele gospodarstwa – samodzielnymi usługodawcami Ogromna rola kobiet w rozwoju agroturystyki Pojęcie agroturystyki, jako formy organizowania wypoczynku na obszarach wiejskich jest znane od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Istotna różnica w świadczeniu usług turystycznych na wsi polega na tym, że właściciele gospodarstw stali się samodzielnymi usługodawcami, którzy obok usług w zakresie noclegów i wyżywienia zaczęli stopniowo przejmować całą organizację ruchu turystycznego na wsi, a w tym atrakcyjne zagospodarowanie czasu wolnego turystów. Ten rodzaj przedsiębiorczości wzięły w swoje ręce przede wszystkim kobiety.Nie do przecenienia jest ich inicjatywa i kreatywność 4

Trzy fazy rozwoju agroturystyki w latach 1991-2011 „przekonać, nauczyć i ułatwić” 2 „razem łatwiej, lepiej, taniej” 3 „najważniejsza jakość” Okres omawianego dwudziestolecia nie jest jednorodny. Można w nim wyróżnić co najmniej trzy fazy, które nie mają jednak wyraźnych granic czasowych. Proces rozwoju turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki, to proces ewolucyjny 5

spotkania szkolenia eliminowanie barier Przekonać Nauczyć Ułatwić przekonać – parlamentarzystów, administrację publiczną, rolników i mieszkańców wsi oraz turystów, że istniejące na polskiej wsi zasoby mieszkaniowe oraz coraz bardziej upowszechniana ekologiczna produkcja żywności, dziedzictwo kulturowe obszarów wiejskich, naturalne walory środowiska, a także zasoby ludzkie stwarzają duże możliwości świadczenia usług turystycznych na wsi. „Twoja codzienność jest moją egzotyką” „Życie wewnątrz gospodarstwa” nauczyć - jest to okres powstawania pierwszych gospodarstw agroturystycznych – pomoc rolnikom w uruchamianiu działalności agroturystycznej – ogromną rolę odegrali w tym okresie –pracownicy ośrodków doradztwa rolniczego, w tym zwłaszcza instruktorki wiejskiego gospodarstwa domowego ułatwić - tworzenie uwarunkowań sprzyjających rozwojowi usług agroturystycznych Korzystne rozwiązania ustawowe, dotyczące zwolnienia zainteresowanych z obowiązku zgłaszania tej działalności do ewidencji gospodarczej, zwolnienie dochodów z tytułu tej działalności prowadzonej w niewielkim wymiarze z podatku dochodowego od osób fizycznych, zachowanie dotychczasowych stawek podatku od nieruchomości, możliwość prowadzenia pozarolniczej działalności w ramach ubezpieczenia społecznego rolników. Jest to etap tworzenia nowoczesnego gospodarstwa agroturystycznego 6

Razem łatwiej Razem lepiej Razem taniej stowarzyszenia Razem lepiej badania marketingowe Razem taniej wspólna promocja Razem łatwiej - na różnych poziomach działania - współpraca resortowa, współpraca na poziomie regionalnym, inspirowana między innymi podczas 10 regionalnych konferencji w ramach programu PHARE- TOURIN Powstawanie stowarzyszeń agroturystycznych i powołanie Federacji Turystyki Wiejskiej “Gospodarstwa Gościnne” - wspartej organizacyjnie, merytorycznie i finansowo w Programie TOURIN II Integracja działań nastąpiła także na poziomie europejskim - w 1991 roku powstała Europejska federacja Stowarzyszeń Turystyki Wiejskiej i Agroturystyki - w tym roku obchodzi 20 lecie. Nasza Federacja wstąpiła do niej w 1996 roku. Razem lepiej- ważne stawało się rozpoznanie potrzeb klientów oraz dotarcie do nich - stąd rozwijają się badania marketingowe, w ramach różnych szkoleń i wyjazdów studyjnych następowała wymiana doświadczeń. Zmiana akcentów ze strony turystów - konieczne staje się oferowanie atrakcyjnych możliwości spędzania czasu wolnego – tym większego znaczenia nabiera współdziałanie pojedynczych usługodawców - rozpoczyna się tworzenie produktów turystycznych Razem taniej - początek wspólnych działań promocyjnych, przygotowanie katalogów, udział w jarmarkach agroturystycznych oraz w targach turystycznych 7

JAKOŚĆ Standaryzacja Specjalizacja Regionalizm Najważniejsza jakość standaryzacja - następował wzrost znaczenia jakości i wiarygodności oferty, nastawienie na spełnianie oczekiwań konsumentów jedną z konsekwencji było przygotowanie i wdrożenie w ramach realizacji programu PHARE-TOURIN II systemu oceny Wiejskiej Bazy Noclegowej przekazany następnie Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” , uznanej za Krajową Organizację Turystyki Wiejskiej. Specjalizacja - przygotowanie do zaspokojenia potrzeb i oczekiwań turystów staje się podstawą wprowadzania segmentacji rynku turystyki wiejskiej, a co za tym idzie - specjalizacji poszczególnych gospodarstw agroturystycznych w zakresie przygotowywania różnorodnych ofert wypoczynku na wsi i dostosowanej do nich bazy noclegowej. Regionalizm - coraz ważniejsze staje się czerpanie z regionalnych tradycji kulturowych, w tym kulinarnych Od pojedynczych ofert poszczególnych gospodarstw do produktu turystycznego polskiej wsi 8

Program PHARE -TOURIN istotnym impulsem rozwoju turystyki wiejskiej Lata 1992-1999 Turystyka na terenach wiejskich, w tym agroturystyka - markowym produktem turystycznym Wdrożenie „Strategii szkoleniowej turystyki wiejskiej” Wsparcie instytucjonalne – powołanie organizacji wspomagającej i koordynującej działalność organizatorów turystyki wiejskiej, Opracowanie i pilotażowe wdrożenie systemu oceny Wiejskiej Bazy Noclegowej, Przygotowanie usługodawców do działania w Unii Europejskiej    W ramach programu TOURIN II – opracowano i wdrożono system kategoryzacji Wiejskiej Bazy Noclegowej, Zainicjowano powoływanie stowarzyszeń regionalnych i lokalnych oraz powołano polską organizację wspomagającą i koordynującą działalność organizatorów turystyki wiejskiej: Polską Federację Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne”. Wypracowano i wdrożono pilotażowe produkty turystyki wiejskiej Powołano menadżera turystyki wiejskiej, którego zadaniem było wsparcie przy tworzeniu produktów turystyki wiejskiej Opracowano „Strategię szkoleniową turystyki wiejskiej”. Ponadto powstał raport o stanie wiejskiej bazy noclegowej w Polsce, Strategia rozwoju wiejskiej bazy noclegowej, Strategia marketingowa wiejskiej bazy noclegowej oraz „Plan ogólny turystyki wiejskiej”. 9

Kolejny okres wsparcia rozwoju turystyki wiejskiej Lata 2002-2011 Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich w Programie SAPARD Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006” Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 Po raz kolejny turystyka wiejska otrzymuje znaczące wsparcie finansowe w ramach programów dedykowanych rozwojowi obszarów wiejskich programem przedakcesyjnym był SAPARD, pierwszym unijnym SPO a kolejnym PROW Powstają nowe organizacje, w których nie dominują już kwaterodawcy, ale różnorodne podmioty, uczestniczące w rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich W ramach „Spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa” wspierany jest m.in. rozwój przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy poprzez rozbudowę bazy turystycznej, rekreacyjnej i gastronomicznej oraz przetwórstwa żywności i innych usług pozanoclegowych dla turystów, zwiększających dochody ludności wiejskiej, wprowadzenie nowych zadań do programów restrukturyzacji i modernizacji wsi, gwarantujących jednocześnie ochronę i promocję twórczości ludowej.

Działalność pozarolnicza ok. 450 000 gospodarstw rolnych Około 450 000 gospodarstw rolnych 1,3 % gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą deklaruje świadczenie usług agroturystycznych 5 473 gospodarstwa rolne w 2009 roku Według danych pochodzących z Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 roku działalność pozarolniczą prowadziło 363 tysiące gospodarstw rolnych Działalność pozarolniczą – agroturystyka – w 4800 gospodarstwach Źródło: dane GUS

REJESTROWANA BAZA NOCLEGOWA W POLSCE Źródło: dane GUS 12

Udział miejsc noclegowych w gospodarstwach agroturystycznych w ogólnej liczbie miejsc noclegowych w indywidualnej bazie zakwaterowania Według Głównego Urzędu Statystycznego zarejestrowana w końcu 2009 roku baza kwater agroturystycznych liczyła 5,5 tysiąca obiektów, w których było 57,1 tysięcy miejsc noclegowych 27% Średnio kwatera agroturystyczna miała 10 miejsc noclegowych.Wśród kwater agroturtycznych 56% to obiekty całoroczne.Najwięcej kwater zarejestrowały gminy w województwach podkarpackim i małopolskim.. Źródło: dane GUS

nowe, atrakcyjne zawody Pozytywny wpływ turystyki wiejskiej na rozwój obszarów wiejskich w Polsce nowe miejsca pracy nowe, atrakcyjne zawody nowe formy współpracy nowa jakość życia nowy wizerunek wsi Turystyka wiejska Najważniejsza jakość standaryzacja - następował wzrost znaczenia jakości i wiarygodności oferty, nastawienie na spełnianie oczekiwań konsumentów jedną z konsekwencji było przygotowanie i wdrożenie w ramach realizacji programu PHARE-TOURIN II systemu oceny Wiejskiej Bazy Noclegowej przekazany następnie Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” , uznanej za Krajową Organizację Turystyki Wiejskiej. Specjalizacja - przygotowanie do zaspokojenia potrzeb i oczekiwań turystów staje się podstawą wprowadzania segmentacji rynku turystyki wiejskiej, a co za tym idzie - specjalizacji poszczególnych gospodarstw agroturystycznych w zakresie przygotowywania różnorodnych ofert wypoczynku na wsi i dostosowanej do nich bazy noclegowej. Regionalizm - coraz ważniejsze staje się czerpanie z regionalnych tradycji kulturowych, w tym kulinarnych Od pojedynczych ofert poszczególnych gospodarstw do produktu turystycznego polskiej wsi 14

Najbliższa Przyszłość Wypracowanie rekomendacji co do instrumentów wsparcia rozwoju turystyki wiejskiej, które powinny się znaleźć w przyszłej perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014-2020 W ramach funkcjonowania Międzyresortowego Zespołu do spraw realizacji zadań, zapisanych w „Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku” powołana została grupa robocza do spraw turystyki wiejskiej, której zadaniem jest przygotowanie do końca bieżącego roku założeń programu działań na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej, obejmującego aspekty ekonomiczne, prawne, społeczne i środowiskowe wraz z rekomendacjami do przyszłej perspektywy finansowej Unii Europejskiej. Członkowie grupy roboczej przywiązują ogromną wagę do dyskusji i wniosków, zgłaszanych podczas naszej konferencji, czego dowodem jest udział w niej większości członków.

Uczestniczymy w procesie rozwoju turystyki wiejskiej a szerzej w procesie rozwoju obszarów wiejskich przez turystykę doskonalimy produkty turystyczne i rozwijamy zintegrowane oferty wypoczynku na wsi doskonalimy metody i formy promocji i sprzedaży doskonalimy metody i zasady współpracy coraz bardziej różnorodnych podmiotów, organizacji i instytucji jesteśmy więc w drodze do doskonałości osiągnięcie kolejnego sukcesu zależy w dużej mierze od tego, czy sprostamy wyzwaniom, o których będzie mówił doktor Janusz Majewski

Dziękując za dwadzieścia lat współpracy, życzę Państwu dalszych sukcesów w rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce! www.msport.gov.pl 17