Rewitalizacja obszarów miejskich – zakres, historia i perspektywy Konferencja „Rewitalizacja obszarów miejskich – program wspólnego finansowania w oparciu o zasoby WFOŚiGW i Giełdowy Rynek Obligacji Catalyst” Rewitalizacja obszarów miejskich – zakres, historia i perspektywy Tadeusz Adamski Katowice, 18.04.2011 r.

Rewitalizacja – podstawowe pojęcia Rewitalizacja (łac. re vita – dosłownie oznacza przywrócenie do życia, ożywienie) jest to proces działań, w wyniku którego następuje ożywienie kryzysowych i zdegradowanych obszarów miast, które w wyniku przemian gospodarczych, społecznych i ekonomicznych, utraciły częściowo swoje pierwotne przeznaczenie. Rewitalizacja to nie tylko remont, modernizacja, konserwacja, przebudowa, regeneracja, modernizacja obiektu budowlanego, lub też rekultywacja, rewaloryzacja terenów zdegradowanych i poprzemysłowych, lecz przede wszystkim działania społeczne. Rewitalizacja ma przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia nowych funkcji, odbudowy więzi między ludźmi. Celem strategicznym rewitalizacji jest stworzenie przestrzennych warunków do jakościowego i zrównoważonego rozwoju miasta oraz poprawy jakości życia mieszkańców. Działania rewitalizacyjne mają więc na celu wyprowadzenie danego obszaru ze stanu kryzysowego poprzez usunięcie zjawisk, które spowodowały jego degradację. Obecnie termin rewitalizacja jest nadużywany i nazywa się tak każdą większą modernizację lub przebudowę. W literaturze dotyczącej rewitalizacji często przewija się definicja rewitalizacji autorstwa Pana dr. Krzysztofa Skalskiego: „Właściwa definicja określa rewitalizację jako kompleksowy program remontów, modernizacji zabudowy i przestrzeni publicznych, rewaloryzacji zabytków na wybranym obszarze, najczęściej dawnej dzielnicy miasta, w powiązaniu z rozwojem gospodarczym i społecznym. Rewitalizacja to połączenie działań technicznych – jak np. remonty – z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach: bezrobocie, przestępczość, brak równowagi demograficznej. Niewłaściwym jest więc mówić o «rewitalizacji» jednego budynku, czy «rewitalizacji» placu miejskiego, jeśli te działania dotyczą jedynie modernizacji budynków, czy rewaloryzacji zabytków”. Rewitalizacja obejmuje przemiany zdegradowanych terenów w trzech głównych aspektach: a) rozwój gospodarczy - tworzenie nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarczej, b) rozwój społeczny - zapobieganie patologiom społecznym (przestępczości, marginalizacji, wykluczeniom), c) rozwój infrastrukturalno - przestrzenny - zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez remonty, modernizację i konserwację zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawę środowiska naturalnego

Rewitalizacja – historia Historia rewitalizacji w Polsce zaczyna się tak naprawdę dopiero po roku 1990, kiedy zaczęto większą uwagę zwracać na aspekty społeczne prowadzonych dotychczas działań w zakresie przebudowy i zagospodarowania centrów miast. Pojawiają się wówczas projekty łączące tradycyjne podejście do remontów i modernizacji przestrzeni publicznej (działania techniczne), z programami ożywienia gospodarczego i rozwiązywaniem problemów społecznych (bezrobocie, przestępczość, itp.). Dodatkowym bodźcem do kompleksowej odnowy miast (infrastruktura + ludzie) były środki z funduszy europejskich, zarówno w okresie przedakcesyjnym, jak i po wejściu do UE: Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (SSG) 2000-2006 SPO WKP 2004-2006 ZPORR 2004-2006 – Działanie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe Regionalne Programy Operacyjne 2007-2013 inne projekty (REURIS – Rewitalizacja Miejskich Przestrzeni Nadrzecznych)

Podejmowane przez Województwo Śląskie działania w latach Systemowe podejście do procesu rewitalizacji Podejmowane przez Województwo Śląskie działania w latach 2005–2006 INTERREG IIIC 2006 RSIP 2006 TPP 2008 WPPTP 2009–2011 Revita-Silesia 2010 OPI-TPP 2010 invest-in-silesia.pl 2010 Inicjatywa JESSICA

Regionalny System Informacji Przestrzennej (RSIP) Cele RSIP: stworzenie użytecznego narzędzia, wspierającego proces realizacji ustawowych zadań stojących przed Samorządem Województwa: optymalizacja procesów decyzyjnych administracji publicznej szczebla wojewódzkiego, zwiększenie skuteczności ochrony środowiska, usprawnienie procesów planistycznych na poziomie regionalnym, podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej województwa, realizacja zadań związanym z gospodarką wodną (ewidencja wód i urządzeń melioracji), śledzenie zmian społeczno-demograficznych w ciągu ostatnich kilkunastu lat, a także stworzenie bazy dla wiarygodnych prognoz rozwoju regionu, usprawnienie pracy Urzędu Marszałkowskiego i innych jednostek organizacyjnych Województwa.

Regionalny System Informacji Przestrzennej (RSIP) RSIP jest systemem adresowanym głównie do jednostek administracji państwowej oraz jednostek naukowo-badawczych. Obecnie użytkownikami systemu są (imiennie wskazani przez dyrektorów wydziałów, kierowników jednostek) pracownicy Urzędu Marszałkowskiego, Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach, pracownicy 26 urzędów miast/gmin oraz dwóch starostw powiatowych (rys), Głównego Instytutu Górnictwa, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. Na potrzeby realizacji zadań statutowych, w tym prowadzenia własnych prac naukowo -badawczych, wnioski o dostęp do systemu złożyły następujące uczelnie: Uniwersytet Śląski (Katedra Botaniki Systematycznej oraz Katedra Geobotaniki i Ochrony Przyrody), Akademia Ekonomiczna w Katowicach (Katedra Inwestycji oraz Katedra Badań Strategicznych i Regionalnych).

Warstwa Terenów Poprzemysłowych (TPP) Podsystem masowej inwentaryzacji i waloryzacji terenów poprzemysłowych (TPP) jest jednym z elementów RSIP. Zapewnia możliwość gromadzenia wszystkich najistotniejszych informacji o terenach poprzemysłowych, jak również dokonania klasyfikacji tych terenów. Opisana klasyfikacja zostaje przeprowadzona w oparciu o dwie metodyki: wstępną oraz zasadniczą. Zawierają one wielokryterialne analizy umożliwiające uszeregowanie terenów w zależności od stopnia zagrożenia, jaki stwarzają dla ekosystemu i zdrowia ludności. Geometria terenów poprzemysłowych jest prezentowana jako jedna z warstw powierzchniowych systemu RSIP. TPP zawiera obecnie informacje o ponad 400 obszarach.

Warstwa Terenów Poprzemysłowych (TPP) Aktualnie GIG Katowice wraz z Urzędem Marszałkowskim realizuje projekt: Ogólnodostępna Platforma Informacji – Tereny Poprzemysłowe (OPI-TPP) Przedmiotem projektu jest utworzenie ogólnodostępnej, regionalnej bazy danych, zawierającej kompleksową informację o terenach poprzemysłowych oraz prowadzonej na nich działalności, w odniesieniu do elementów środowiska przyrodniczego będącej integralną częścią Otwartego Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (ORSIP) będącego następcą RSIP. Główne cele projektu: intensyfikacja procesu przekształcania terenów zdegradowanych, w tym ich powtórne użytkowanie gospodarcze integracja działań na rzecz zrównoważonego rozwoju poprawa systemu zarządzania środowiskiem w województwie śląskim powszechny i nieodpłatny dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku

WPPTP Sejmik Województwa Śląskiego przyjął Uchwałą Nr III/31/11/2008 z dnia 17.12.2008r. Wojewódzki program przekształceń terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, którego celem jest: Wzmocnienie i usprawnienie przekształcania terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, zgodnie z wymaganiami ekologicznymi (zabezpieczenie przed możliwymi zagrożeniami i ryzykiem środowiskowym) oraz oczekiwaniami społecznymi i uwarunkowaniami ekonomicznymi, pozwalające na ponowne i efektywne gospodarczo wykorzystanie tych terenów, służące realizacji celów rozwojowych województwa oraz gmin. Jeden z elementów Wojewódzkiego programu… ma stanowić efektywny system rewitalizacji terenów poprzemysłowych, który powinien pozwolić na przyśpieszenie i rozwinięcie procesu przekształcania terenów poprzemysłowych realizowanego aktywnie przez podmioty publiczne z wykorzystaniem dostępnych środków zewnętrznych, unijnych i krajowych.

Regionalny operator procesu rewitalizacji Regionalny operator procesu rewitalizacji terenów poprzemysłowych to wyspecjalizowany podmiot mogący prowadzić działania remediacyjne i rekultywacyjne na terenach zgłaszanych do systemu rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Funkcje regionalnego operatora: systematyczne prowadzenie badań terenów poprzemysłowych oraz ich rekultywacja rewitalizacja terenu w przypadku istotnego znaczenia z punktu widzenia województwa, prowadzenie analizy i oceny regionalnej zagrożeń związanych z degradacją terenu oraz możliwościami rozwoju regionalnego Mocnymi stronami takiego rozwiązania są: gwarancja właściwej kontroli procesów w kontekście rozwoju województwa uporządkowanie danych i informacji o terenach poprzemysłowych w województwie stworzenie standardu postępowania z terenami w skali gminy i w skali wojewódzkiej zwiększenie wykorzystania terenów poprzemysłowych zamiast terenów zielonych efektywne wykorzystanie środków zewnętrznych w zagospodarowaniu przestrzeni województwa Jednak w aktualnym stanie prawnym brak jest możliwości zaangażowania samorządów i administracji szczebla wojewódzkiego, odpowiedzialnych za rozwój gospodarczy regionu, w problematykę terenów poprzemysłowych. Rola województwa w realizacji zadań z dziedziny rewitalizacji jest niezdefiniowana (pominięta) w zapisach ustawowych, co praktycznie uniemożliwia podejmowanie na tym szczeblu działań wymagających zaangażowania środków pochodzących z budżetu województwa. Doświadczenia innych państw UE dowodzą, że skuteczne rozwiązanie problemów tpp wymaga koordynacji ze szczebla regionalnego, a niektóre, bardziej złożone przypadki wymagają także bezpośredniego ich udziału.

Warianty systemu rewitalizacji Regionalny operator procesu rewitalizacji Warianty systemu rewitalizacji Skonsolidowany (regionalny operator dla wszystkich terenów) duży wpływ Województwa na realizację programu przekształceń terenów poprzemysłowych i zdegradowanych strategiczna rola Województwa w zakresie rewitalizacji regionu Rozproszony (brak operatora) brak wpływu Województwa na realizację programu nieformalna rola Województwa w zakresie rewitalizacji regionu (instrumenty finansowe) Mieszany (regionalny operator tylko dla terenów strategicznych) pośredni wpływ Województwa na realizację programu … półformalna rola Województwa w zakresie rewitalizacji regionu (instrumenty prawne)

Partnerzy projektu Termin realizacji Źródło finansowania INTERREG IIIC Rewitalizacja zdegradowanych terenów poprzemysłowych: określenie metod i wyznaczanie operatorów zarządzających gruntami Partnerzy projektu Województwo Śląskie (Polska) Nord-Pas de Calais (Francja) Nadrenia Północna-Westfalia (Niemcy) Termin realizacji I etap: IX. 2005 – III. 2006 II etap: VII. 2006 – XII. 2006 Źródło finansowania INTERREG IIIC

Cel główny Cele szczegółowe INTERREG IIIC Cel główny umożliwienie partnerom wymiany doświadczeń oraz analiza różnic i podobieństw pomiędzy trzema strategiami rewitalizacji zdegradowanych terenów poprzemysłowych Cele szczegółowe propozycja rozwiązań w zakresie wprowadzania polityki dotyczącej rewitalizacji zdegradowanych terenów poprzemysłowych w Polsce bazującej na doświadczeniach francuskich i niemieckich analiza warunków utworzenia publicznego regionalnego operatora zarządzającego gruntami umożliwienie francuskim i niemieckim partnerom wyznaczenia perspektyw nowych zadań dla operatorów gruntami funkcjonującymi na ich terenie

Partnerzy projektu Termin realizacji Źródło finansowania REVITA SILESIA Partnerzy projektu Wydział Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego (Lider) Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie (Partner) (obecnie Zamek Cieszyn) Termin realizacji I etap: 01.01.2009 – 31.07.2009 II etap: 01.01.2010 – 30.04.2011 Źródło finansowania Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki Działanie 8.2. Transfer wiedzy Poddzialanie 8.2.1. Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw

Grupa docelowa Otoczenie projektu www.revita-silesia.pl przedsiębiorcy z sektora mikro i MŚP pracownicy naukowi zaangażowani lub zainteresowani rewitalizacją terenów zdegradowanych i zagospodarowaniem przestrzeni publicznej Otoczenie projektu JST - lokalne programy rewitalizacji programy wojewódzkie i centralne (RPO WSL) programy UE (JESSICA) efektywność energetyczna i OZE jakość i użyteczność przestrzeni publicznej Lokalne Centra Wzrostu www.revita-silesia.pl

Cel główny Cele szczegółowe REVITA SILESIA Cel główny wzmocnienie powiązań między sektorem MŚP i sferą B+R oraz transfer wiedzy z zakresu rewitalizacji terenów zdegradowanych (w tym poprzemysłowych) i zagospodarowania przestrzeni publicznej Cele szczegółowe budowa kapitału zaufania transfer wiedzy poprzez organizację spotkań i konferencji, kampanii informacyjno-promocyjnych z zakresu rewitalizacji terenów zdegradowanych oraz ich ponownego wykorzystania dla celów gospodarczych, społecznych, środowiskowych, kulturowych zacieśnienie współpracy pomiędzy sferą B+R i MŚP upowszechnianie dobrych praktyk poprzez opracowanie podręcznika nt. modeli procesów zarządzania rewitalizacją terenu zdegradowanego stworzenie bazy danych potencjalnych partnerów w procesie rewitalizacji

Rewitalizacja w ramach RPO WSL Inicjatywa JESSICA Rewitalizacja w ramach RPO WSL Priorytet VI Zrównoważony rozwój miast Działanie 6.1 Wzmacnianie regionalnych ośrodków wzrostu Działanie 6.2 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych Poddziałanie 6.2.1 Rewitalizacja - duże miasta Poddziałanie 6.2.2 Rewitalizacja – małe miasta Poddziałanie 6.2.3 Rewitalizacja - JESSICA JESSICA (Wspólne Europejskie Wsparcie na rzecz Trwałych Inwestycji na Obszarach Miejskich) skierowana jest  na wsparcie  zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i wspierana jest przez EBI oraz Bank Rozwoju Rady Europy. Oferuje ona Instytucjom Zarządzającym możliwość korzystania z zewnętrznych ekspertyz oraz pożyczek skierowanych na rozwój obszarów miejskich (włączając w to mieszkalnictwo). Wykorzystanie inicjatywy JESSICA w regionach wiąże się z utworzeniem Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich, na którego stworzenie zostanie przeznaczona część środków programów operacyjnych. Fundusz ten wspiera w formie zwrotnych pożyczek, poręczeń, gwarancji kompleksowe projekty mające na celu zrównoważony rozwój miast. Pieniądze zwrócone do funduszu będą inwestowane, by następnie zostać ponownie wykorzystane  do finansowania projektów miejskich.

Środki przeznaczone na rewitalizację w RPO WSL Inicjatywa JESSICA Środki przeznaczone na rewitalizację w RPO WSL 6.2 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych Programy Rozwoju Subregionów Tryb konkursowy 24 610 000 EUR 111 660 000 EUR Poddziałanie Alokacja EFRR 6.2.1. Rewitalizacja – duże miasta 34 690 000 EUR 6.2.2. Rewitalizacja – małe miasta 25 970 000 EUR 6.2.3. Rewitalizacja – JESSICA 51 000 000 EUR (plus 9 mln EUR z budżetu państwa)

promowanie partnerstwa publiczno-prywatnego. Inicjatywa JESSICA Podstawowe cechy JESSICA efekt dźwigni – możliwość uczestniczenia inwestorów prywatnych i publicznych. finansowanie projektów dochodowych zapewniających realizację celów społeczno-kulturalnych. recykling środków – zwrotny charakter oferowanych instrumentów finansowych. nowe podejście do funduszy unijnych - wzbogacenie bezzwrotnych dotacji instrumentami inżynierii finansowej. promowanie partnerstwa publiczno-prywatnego.

Model funkcjonowania Inicjatywa JESSICA MIASTA MIASTA Banki Banki Instytucja Zarządzająca RPO Fundusz Powierniczy – EBI Fundusz/e Rozwoju Obszarów Miejskich PROJEKTY zawarte w Zintegrowanych Planach Rozwoju Obszarów Miejskich MIASTA MIASTA Banki Banki Inni Inwestorzy (publiczni i prywatni) Inni Inwestorzy (publiczni i prywatni)

Zakładane projekty miejskie Inicjatywa JESSICA Zakładane projekty miejskie Przekształcanie zdegradowanych i nieużytkowanych obiektów przemysłowych kreowanie przestrzeni dla centrów kultury: galerie, teatry, sale koncertowe, kina, centra konferencyjne, a także kawiarnie, księgarnie, biblioteki multimedialne itp. stworzenie przestrzeni dla działalności komercyjnej w przekształconych obiektach: powierzchnie biurowe, punkty handlowo – usługowe Rewitalizacja obszarów powojskowych i poprzemysłowych zmiana pierwotnych funkcji tych obszarów na funkcje edukacyjne, rekreacyjne, sportowe, kulturalne, gospodarcze (włącznie z przygotowaniem terenów pod działalność gospodarczą) .

Zakładane projekty miejskie Inicjatywa JESSICA Zakładane projekty miejskie Projekty odnowy miast rewitalizacja starych i zdegradowanych obszarów charakteryzujących się brakiem dostępu do: wysokiej jakości usług, powierzchni przeznaczonej dla MŚP, infrastruktury rekreacyjno-sportowej Ponadto przewidziano możliwość realizacji projektów ukierunkowanych: rewitalizację zdegradowanych centów małych miast odnowę zdewastowanych dzielnic większych miast rewitalizację zdekapitalizowanej infrastruktury miejskiej polepszenie bezpieczeństwa publicznego

invest-in-silesia.pl Zintegrowany system informowania o możliwościach inwestycyjnych w Województwie Śląskim Idea projektu Celem działania systemu jest wyszukiwanie, gromadzenie i integrowanie oraz prosta, przejrzysta i wygodna dla użytkownika prezentacja informacji o możliwościach inwestowania oraz rozwoju przedsiębiorczości w Województwie Śląskim. System korzysta z istniejących portali, stron internetowych oraz bazy danych stworzonej przez współpracujące z portalem samorządy. Głównym praktycznym efektem działania systemu jest zaoszczędzenie czasu potencjalnemu inwestorowi na szukanie rozproszonych informacji, ich pewność i rzetelność. Zasoby systemu Portal jest zasilany danymi z następujących źródeł: tzw. „portali podstawowych” – PAIiIZ, PARP, WPHiI, IBnGR, GUS, GAPP, GARR, KSSE, RIG + inne izby gospodarcze, RCOI, ŚCOI, RSIP, ŚCP, ŚCSI, UM WSL, WUP przeszukiwanych na bieżąco stron www i BIP JST z WSL bazy danych stworzonej i aktualizowanej przez JST współpracujące z portalem prasy lokalnej, również na bieżąco przeszukiwanej

Jakie rezultaty chcemy uzyskać? invest-in-silesia.pl Jakie rezultaty chcemy uzyskać? Zakładane wyniki działania systemu: utrzymanie pozycji lidera gospodarczego wśród polskich regionów utrzymanie pozycji lidera w pozyskiwaniu inwestycji jeden punktu dostępu do informacji o gospodarce województwa przechowywanej w sieci internetowej (zarówno otwartej, jaki i niedostępnej w sposób otwarty) monitorowanie rezultatów informowania inwestorów i promocji gospodarczej w regionie (jakościowo i ilościowo), poprzez moduł analityczny i rejestrację użytkowników Co z tego będą mieć JST? Korzyści z zaistnienia w systemie: informacje o gospodarce i inwestycjach JST w jednym konkretnym miejscu zwiększone upublicznienie oferty JST (zagranica) kontakt z potencjalnym oficjalnym inwestorem wchodzącym na portal wielojęzyczny dostęp (języki polski oraz angielski, niemiecki, francuski i rosyjski) pogłębianie wiedzy o atutach i słabościach JST (zmiany ofert, sposobów promocji) współdziałanie w ramach sąsiadujących JST (wspólne oferty, promocje, itp.)

invest-in-silesia.pl Widok portalu

Wnioski z zakończonego projektu Revita-Silesia: Podsumowanie Perspektywą dla działań rewitalizacyjnych powinno być przejście od terenów zdegradowanych do obszarów o nowych funkcjach gospodarczych i społecznych. Województwo Śląskie od lat podejmuje kompleksowe działania w zakresie rewitalizacji, które są zintegrowanym procesem mającym głównie za cel poprawę wizerunku regionu w mediach i wśród mieszkańców Polski oraz uporządkowanie przestrzeni, w której żyje ponad 4,6 mln osób. Wnioski z zakończonego projektu Revita-Silesia: konieczność współpracy sfery JBR, JST, MSP w zakresie rewitalizacji konieczność budowy systemu rewitalizacji terenów zdegradowanych (powołanie regionalnego operatora, zmiana ustawodawstwa) oraz prowadzenie dalszego integrowania środowiska na rzecz szeroko rozumianej rewitalizacji prawidłowo prowadzona rewitalizacja przyczynia się do zrównoważonego rozwoju regionu (zrównoważenie popytu/podaży przestrzeni pod działalność człowieka) większe zaangażowanie decydentów – poziom rządowy i parlamentarny powołanie Klastra Rewitalizacji Reasumując, realizacja projektu Revita-Silesia pozytywnie wpłynęła na proces wymiany doświadczeń i wiedzy pomiędzy przedsiębiorstwami z sektora MŚP i przedstawicielami nauki. Również zacieśnienie współpracy pomiędzy grupami docelowymi projektu stało się faktem. Wydaje się zatem, iż kolejnym krokiem powinna być próba sformalizowania współpracy tych dwóch środowisk, na przykład poprzez utworzenie klastra rewitalizacji z jednej strony, a z drugiej strony uposażenie samorządów wojewódzkich i gminnych w odpowiednie narzędzia prawne wzmacniające ten proces. Ważne też jest - dla administracji państwowej i samorządowej - w tym procesie ukierunkowanie na działania systemowe ze wskazaniem na zaangażowanie finansowe w przypadku projektów o dużym oddziaływaniu (ponadregionalnym).

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Dziękuję za uwagę Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Wydział Gospodarki Tadeusz Adamski ul. Ligonia 46 40-037 Katowice tel. +48 (32) 783-55-23 fax. +48 (32) 783-55-24 gospodarka@slaskie.pl