Dr Bartosz Łukaszewski, Mgr Dominik Kuciński Dialog społeczny, kapitał społeczny, partycypacja obywatelska Relacje międzysektorowe – ujęcie systemowe i interakcyjne Dr Bartosz Łukaszewski, Mgr Dominik Kuciński „Zadaniem inteligenta jest przekształcać państwo w aparat służby ludzkiemu dobru” (Bohdan Cywiński)

FUNDAMENTY DIALOGU Relacje międzysektorowe oparte są o stosunki: Podstawy prawne Zrozumienie i zaufanie Niezależność i równowaga stron dialogu Transparentna i precyzyjna komunikacja Rozgraniczenie zakresu działania stron dialogu Wspólnie podzielany system wartości Relacje międzysektorowe oparte są o stosunki: formalne (instytucjonalne/proceduralne, czynniki „systemowe”) nieformalne interakcje (nastawienie mentalne, czynniki „interakcyjne”) Struktura powyższych relacji wymaga odniesienia do płaszczyzny wartości i norm Podzielane wartości włączone w praktykę działania tworzą standardy ja

Społeczeństwo obywatelskie IDEA UMOWY SPOŁECZNEJ Porozumienie między jednostkami, w ramach którego konstytuuje się władza publiczna, prawo, instytucja państwa. Istotą umowy społecznej jest dwustronny „kontrakt”. Główni teoretycy umowy społecznej to m.in. T. Hobbes, J. Locke, J.J. Rousseau. Społeczeństwo obywatelskie Prawa Władza polityczna Świadczenia Jednostki

POSTRZEGANIE UMOWY SPOŁECZNEJ Kluczowym zagadnieniem jest utrzymanie równowagi pomiędzy oddziaływaniem władzy a oddziaływaniem jednostek. Optymalne zestawienie praw i obowiązków władzy publicznej i jednostek przyczynia się do generowania wartości dodanej. Zaburzenie równowagi prowadzi do dysfunkcji umowy społecznej i rozbicia społeczeństwa obywatelskiego. Przewaga władzy politycznej Platon Hobbes Hegel Przewaga jednostek Arystoteles Locke Rousseau

ZASADA DOBRA WSPÓLNEGO W tym kontekście pojawia się zasada dobra wspólnego. Klasyczna definicja polityki sformułowana przez Arystotelesa wskazuje na rozważną troskę o zapewnienie dobra wspólnego. Celem społeczeństwa jest generowanie dobra wspólnego: stworzenie maksymalnych szans rozwoju jednostkom, suma warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć własną doskonałość, poszanowanie praw i obowiązków osoby ludzkiej. Zasada realizacji dobra wspólnego winna stać na pierwszym miejscu zarówno po stronie władz publicznych jak i jednostek.

SYNERGIA RELACJI MIĘDZYSEKTOROWYCH Dialog między władzą a organizacjami trzeciego sektora („oddolnymi”, rozwiązującymi problemy społeczne) prowadzi do zwiększenia poziomu świadomości społecznej. Świadomość członków społeczności wpływa na powstawanie sieci kapitału społecznego ujmowanego jako „wartości, formujące poprzez poczucie zaufania powiązania i normy, które mogą zwiększyć efektywność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania” (R. Putnam) Sieci kapitału społecznego zwiększają poziom obywatelskiej partycypacji (aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym). Dialog między władzą a organizacjami III sektora Wzrost świadomości społecznej Kształtowanie sieci kapitału społecznego Wzrost partycypacji obywatelskiej Generowanie dobra wspólnego

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W TWORZENIU DOBRA WSPÓLNEGO Kluczowe atuty organizacji trzeciego sektora: Oddolny charakter – tworzone z konkretnych potrzeb, w celu rozwiązania konkretnych problemów; Zaufanie – cieszą się dużym zaufaniem ze strony lokalnej społeczności; Bliskość – działają najczęściej na określonym obszarze, który jest im znany, przez co rozumieją jakie są jego problemy; Działalność przyjmuje charakter dialogu z lokalną społecznością; Aktywizacja – dostarczają poczucia, że działanie poszczególnych jednostek może przynosić wymierne efekty.

SYSTEMOWE UJĘCIE ORGANIZACJI (T. Parsons) FUNKCJE SYSTEMU ADAPTACJA (A) REALIZACJA CELÓW (G) INTEGRACJA (I) KULTYWOWANIE WZORCÓW DZIAŁANIA (L)

ORGANIZACJA POZARZĄDOWA JAKO SYSTEM Struktura funkcji organizacji trzeciego sektora jako systemu: A – adaptacja (przystosowanie do terenu działalności) G – osiąganie celów (realizacja założonych działań statutowych) I – integracja (ugruntowanie stałego zespołu pracowników) L – podtrzymywanie wzorców działania (zapewniających realizację celów, kształtowanie i realizowanie zespołu norm i wartości) Kluczową dla poprawnego funkcjonowania organizacji pozarządowych jest identyfikacja barier komunikacyjnych i ich eliminowanie w relacjach międzysektorowych. Cel ten może zostać osiągnięty tylko na drodze dialogu, zrozumienia oraz zaufania między organami władzy publicznej oraz organizacjami trzeciego sektora.

ROZKŁAD RELACJI MIĘDZYSEKTOROWYCH Brak dialogu w relacjach międzysektorowych determinuje bierność społeczną Brak dialogu między władzą publiczną a społeczeństwem prowadzi do „próżni socjologicznej” (S. Nowak), która prowadzi do rozbicia społeczeństwa obywatelskiego i zamknięcia się jednostek w kręgach rodzinno-towarzyskich. Sieci kapitału społecznego zmieniają się w tzw. „brudne wspólnoty” (A. Podgórecki), grupy realizujące indywidualny interes nierzadko na granicy prawa, powstawanie owych wspólnot można traktować jako rezultat oddziaływania zjawiska tzw. próżni społecznej W związku z powyższym radykalnie obniża się poziom „uprawnionej” partycypacji obywatelskiej

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE 5% Polaków deklaruje, iż zdecydowanie posiada wpływ na sprawy kraju 8% deklaruje zdecydowany wpływ na sprawy swojego miasta, gminy (2012) 56% badanych uważa, że nie ma wpływu na nic 79% badanych uważa, że nie ma żadnej możliwości wpływania na bieg spraw publicznych (2013) Wartość wskaźników aktywności publicznej w Polsce jest 3-4 razy niższa niż średnia europejska 5,4% respondentów kontaktowało się z politykiem bądź urzędnikiem na szczeblu lokalnym w zeszłym roku (2004) Średnia wartość powyższego wskaźnika w Europie wyniosła 16,1% (European Social Survey, 2002)

POCZUCIE WPŁYWU OBYWATELI NA OTOCZENIE Źródło: Potencjał społecznikowski i zaangażowanie Polaków w wolontariat, CBOS 2012

AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA W ORGANIZACJACH OBYWATELSKICH Źródło: Aktywność społeczna w organizacjach obywatelskich, CBOS 2012

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Źródło: Polski Generalny Sondaż Społeczny 2005

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Źródło: Polskie Generalne Studium Wyborcze 2011

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Źródło: Polskie Generalne Studium Wyborcze 2011

ZAANGAŻOWANIE SPOŁECZNE - DANE STATYSTYCZNE Źródło: Polskie Generalne Studium Wyborcze 2011

ZAANGAŻOWANIE POLITYCZNE - DANE STATYSTYCZNE PAŃSTWA EUROPY ZACHODNIEJ I POSTKOMUNISTYCZNE Źródło: International Social Survey 2009

BIBLIOGRAFIA CBOS, Aktywność społeczna w organizacjach obywatelskich, Warszawa 2012 CBOS, Poczucie wpływu na sprawy publiczne i zaangażowanie obywatelskie, Warszawa 2012, 2013 CBOS, Potencjał społecznikowski i zaangażowanie Polaków w wolontariat, Warszawa 2012 D. Długosz, J.J. Wygnański, Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji obywatelskiej, Warszawa 2005 European Social Survey, 2002 International Social Survey, 2009 J. Kwaśniewski, J. Winczorek, Idee naukowe Adama Podgóreckiego, Warszawa 2009 T. Parsons, Szkice z teorii socjologicznej, Warszawa 1972 Polski Generalny Sondaż Społeczny, Warszawa 2005 Polskie Generalne Studium Wyborcze, Warszawa 2011 R. Putnam, Demokracja w działaniu: Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Warszawa 1995