Państwowa Inspekcja Pracy Bezpieczeństwo pracy i ochrona zdrowia w polskim rolnictwie – działania kontrolne i prewencyjne

Informacje ogólne o Polsce POLSKA 16 województw, 373 powiatów, 2489 gmin Liczba ludności: 38,5 mln Liczba podmiotów gospodarczych: 3.129.800 Liczba osób zatrudnionych: 14,058 mln Przeciętne wynagrodzenie: ~ 870,00 € (za IV kwartał 2007) Minimalne wynagrodzenie: ~ 315,40 € (od stycznia 2008) Liczba poszkodowanych we wszystkich wypadkach w 2006 r.: 95 465 Liczba wypadków śmiertelnych: 493

Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2006) Powierzchnia użytków rolnych – 15957,3 tys. ha (wzrost o 0,3%) Liczba gospodarstw indywidualnych pow. 1 ha – 1,8064 mln (wzrost liczby gospodarstw o 1,4%) Szacunkowo w Polsce jest ok. 3 mln gospodarstw (ponad 1 mln gospodarstw nie większych niż 1 ha) Przec. powierzchnia użytków rolnych na 1 gosp. – 7,6 ha Sektor prywatny – 96% powierzchni użytków rolnych Gospodarstwa indywidualne – 88,6% powierzchni użytków rolnych 51%

Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2006) 192,1 tys. 169,5 tys. 415,0 tys. 610,7 tys.

Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2006)

Rolnicy w Polsce (dane GUS 2002) Ogółem 3,39 mln 75 tys. 37 tys. 400 tys. 344 tys. 637 tys. 859 tys. 1,03 mln Dane 2006: Ludność wsi – 14,76 mln Rolników indywidualnych – 2,37 mln

Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Podlegają mu Inspektoraty Weterynaryjny oraz Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a także KRUS i Centrum Doradztwa Rolniczego wraz z Agencjami i Instytutami branżowymi. Jest organem legislacyjnym, odpowiadającym za wydawanie i nowelizację przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy w rolnictwie. Państwowa Inspekcja Pracy Organ kontroli przestrzegania prawa pracy i nadzoru nad warunkami pracy m.in. w rolnictwie. Prowadzi szeroko zakrojoną działalność prewencyjno-promocyjną, skoncentrowaną na zwiększeniu świadomości zagrożeń występujących w sektorze rolniczym pracy i zmniejszeniu liczby wypadków. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) Do podstawowych zadań KRUS należy ubezpieczanie rolników i obsługa ubezpieczeń w związku z możliwością dobrowolnego ubezpieczenia społecznego. W ramach działań prewencyjnych upowszechnianie wiedzy o zagrożeniach i znajomości zasad bhp wśród dorosłych i dzieci, analiza przyczyn i okoliczności powstawania wypadków przy pracy rolniczej i chorób zawodowych, prowadzenie szkoleń w zakresie znajomości zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym, podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych technicznych środków produkcji dla rolników, ubrań roboczych i ochronnych.

Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Centrum Doradztwa Rolniczego Zadania Centrum uwzględniają przede wszystkim działania na rzecz podnoszenia konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich poprzez przeprowadzanie szkoleń, pokazów bezpiecznej obsługi maszyn, upowszechnianie wyników badań naukowych itp. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Instytucja rządowa, która powstała w 1994 r. Celem ARiMR jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Instytut Medycyny Wsi Instytut Medycyny Wsi, utworzony w 1951 roku przez grupę lekarzy i naukowców, jest placówką naukową i usługowo-leczniczą podległą Ministrowi Zdrowia, działającą na rzecz szeroko pojętej ochrony zdrowia ludności wiejskiej i poprawy warunków sanitarno-higienicznych środowiska wiejskiego.

Regulacje prawne dotyczące rolnictwa w Polsce W sektorze przedsiębiorstw (zakładów) rolnych: KONWENCJA Nr 129 dotycząca inspekcji pracy w rolnictwie Ustawa Kodeks pracy. 3. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych Ustawa z dnia 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Rozporządzenie MPiPS: Ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie MZiOS w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy Rozporządzenie MGiP w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Regulacje prawne dotyczące rolnictwa w Polsce Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej w sprawie sposobu i trybu zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej oraz ustalania jego okoliczności i przyczyn. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki

Ubezpieczenie zdrowotne i wypadkowe polskich rolników Rolnicy indywidualni podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu w KRUS KRUS zarejestrował w 2006 roku 1,6 mln ubezpieczonych, o 40 tys. więcej, niż w roku 2005; rolników w Polsce jest 2,37 mln tylko 68 % rolników indywidualnych ma prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadku i choroby zawodowej tylko taki odsetek rolników ujęty jest w statystykach wypadkowych ubezpieczaniu w KRUS podlegają wyłącznie rolnicy i członkowie rodzin powyżej 16 roku życia (ubezpieczeniom nie podlegają dzieci i z tego powodu niemożliwa do określenia jest w obecnej sytuacji prawnej liczba dzieci ulegających wypadkom) Składka ubezpieczeniowa wynosi ~ 72 EUR i jest płacona raz na kwartał (w sektorze przedsiębiorstw wynosi ~ 190 EUR i płacona jest raz w miesiącu)

Wypadkowość w polskim rolnictwie W 2006 roku na terenie całego kraju rolnicy zgłosili 32 564 wypadki przy pracy gospodarstwie rolnym. W 20 651 przypadkach poszkodowani doznali trwałego uszczerbku na zdrowiu. Zginęły 123 osoby Inwalidami zostało 420 osób Uznano 107 chorób zawodowych

W 2006 roku dominowały: borelioza (47%), astma oskrzelowa (21%), W 2006 roku dominowały: borelioza (47%), astma oskrzelowa (21%), choroby alergiczne płuc i skóry (14%)

PIP w strukturach Rzeczpospolitej Polskiej SEJM RP PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Główny Inspektorat Pracy Okręgowe Inspektoraty Pracy Ośrodek Szkolenia PIP we Wrocławiu

USTAWOWE ZADANIA PIP kontrolno-nadzorcze kontrola legalności zatrudnienia promocyjno-prewencyjne inne

Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Sygnatariusze porozumienia o współpracy na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie: Główny Inspektor Pracy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi KRUS Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Zarząd Główny ZZ Pracowników Rolnictwa w RP Zarząd Federacji Związków Pracodawców Rolnych Krajowa Rada Izb Rolniczych Zarząd Główny Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP

Dwutorowość działań w rolnictwie – kontrole i prewencja w działalności PIP Zakłady rolne zatrudniające pracowników - kontrole Rolnicy indywidualni - prewencja Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych Podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności: … d) inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

Działania kontrolne PIP w rolnictwie W roku 2006 skontrolowano 128 zakładów rolnych, w których pracowało 2 400 osób. W 76 % (98) zakładów zatrudnienie < 20 pracowników W 21 % (27) zakładów zatrudnienie wynosiło 20-100 pracowników W 218 maszynach pracujących w 61% gospodarstw stwierdzono brak lub nieodpowiedni stan urządzeń ochronnych W 43% gospodarstw eksploatowano wałki przegubowo- teleskopowe bez pełnowartościowych osłon (103 maszyny) Brak szkoleń pracowników w zakresie bhp u 62% pracodawców Brak badań lekarskich pracowników u 38% pracodawców Nie wyposażenie pracowników w ubranie i odzież roboczą u 33% pracodawców Brak środków ochrony indywidualnej u 17% pracodawców

Działania kontrolne PIP w rolnictwie

UPRAWNIENIA INSPEKCJI PRACY Maksymalny mandat jaki może nałożyć inspektor pracy to : 2 tys. zł ~560 EUR Specjalna kara dla pracodawców, którzy uporczywie łamią prawa pracowników : 5 tys. zł ~1400 EUR Maksymalna grzywna, jaką może nałożyć sąd : 30 tys. zł ~8350 EUR Od 01 lipca 2007: Inspektorzy kontrolują także legalność zatrudnienia, także cudzoziemców Możliwe jest kontrolowanie przedsiębiorców, którzy zatrudniają osoby na podstawie umowy cywilnoprawnej i samozatrudnienia

Działania prewencyjne PIP w rolnictwie Kampania „Ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym” Cel podstawowy podniesienie ogólnego poziomu wiedzy nt. bezpiecznej pracy i przebywania na wsi wśród społeczności wiejskiej. Cel nadrzędny PIP zmniejszenia poziomu wypadkowości w rolnictwie, zarówno wśród dorosłych rolników, jak i dzieci wiejskich, a także poziomu zapadalności na choroby zawodowe.

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – formy realizacji Główny cel realizowany jest poprzez: zwiększanie świadomości rolników w zakresie zagrożeń zawodowych propagowanie bezpiecznych metod pracy i obsługi maszyn omawianie zagrożeń zdrowotnych związanych z usuwaniem azbestu i dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi udzielanie porad z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy omawianie z dziećmi i młodzieżą wiejską zagrożeń związanych z pomocą w gospodarstwie i przebywaniem na wsi organizowanie konkursów i plenerowych spotkań ze społecznością wiejską upowszechnianie treści związanych z bezpieczeństwem na wsi za pośrednictwem massmediów

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – sposób realizacji Od połowy lat ‘90-tych powoływano w OIP-ach Wojewódzkie Komisje ds. BHP w Rolnictwie tworzą i realizują plany regionalne regionalna współpraca z oddziałami izb rolniczych, dyrektorami szkół, kuratoriami oświaty, ZHP, Policją, Strażą Pożarną, Wydziałami Rolniczymi Urzędów Wojewódzkich, Stowarzyszeniami Sołtysów Od roku 2007 rozpoczęto powoływanie Powiatowych Komisji ds. BHP w Rolnictwie aktywizacja liderów społeczności wiejskiej

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – grupy docelowe i skala działań Dla potrzeb kampanii grupę docelową społeczności wiejskiej podzielono na 3 grupy wiekowe: Dorośli rolnicy i członkowie rodzin rolników - ok. 25 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 40 tys. uczestników imprez plenerowych Młodzież wiejska, w tym uczniowie szkół zawodowych o profilu rolniczym - około 23,5 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 40 tys. uczestników imprez Dzieci wiejskie, do czasu ukończenia szkoły podstawowej - ok. 80 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 40 tys. uczestników imprez plenerowych;

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – formy działania Edukacja Wizytacje i doradztwo techniczne Rolnicy Młodzież Dzieci Rolnicy w tym prowadzący praktyczną naukę zawodu dla młodzieży

Edukacja – działalność wydawnicza PIP

Współpraca ze Związkiem Harcerstwa Polskiego, Policją i KRUS-em Prelekcje dla 4,5 tys. dzieci i prawie 100 instruktorów ZHP podczas „Nieobozowej Akcji Letniej” Udział w akcji „Bezpieczne wakacje”, skierowanej do dzieci i młodzieży szkolnej Ogólnokrajowy konkurs na „Bezpieczne Gospodarstwo Rolne”, pod patronatem Prezydenta RP W 2006r. zwizytowano 1400 gospodarstw

Współpraca z mediami Prasa – w 2006 roku prawie 180 publikacji prasowych TV – w 2006 roku ponad 30 felietonów i wywiadów z Inspektorami Radio – w 2006 roku prawie 110 audycji Internet

Dzieci w rolnictwie Brak możliwości ubezpieczenia dzieci w ramach ubezpieczenia społecznego – brak informacji o stanie wypadkowości w tej grupie. Inspektorzy PIP corocznie obserwują spadek ogólnej liczby dzieci wykonujących prace, do których nie mają predyspozycji lub prace szkodliwe W roku 2006 zaobserwowano 1117 przypadków „pracy” dzieci (ponad 40% spadek w stos. do 2005r.) 50% (565 dzieci) w dalszym ciągu znajdowało się w strefie bezpośredniego zagrożenia w pobliżu pracujących maszyn Udział dzieci w pracach rolnych LATA 2006 2005 2004 2003 2002 Odsetek dzieci biorących udział w pracach rolnych do ogólnej liczby pracujących przy tych pracach 10 % 13 % 14 % 16 % 17 % Odsetek dzieci wykonujących prace wzbronione młodocianym 37 % 33 % 27 % 28 % 31 %