dr Jarosław Chmielewski Ryzyko psychospołeczne a ocena ryzyka zawodowego w polskich sądach powszechnych

Cel prezentacji 1. Wykazanie podstawowych wymogów prawnych w zakresie oceny ryzyka psychospołecznego w procesie pracy. 2. Omówienie wyników analizy 24 kart oceny ryzyka zawodowego. 3. Sformułowanie zaleceń w zakresie przeprowadzania oceny ryzyka psychospołecznego.

W polskim prawodawstwie nie ma przepisów odnoszących się bezpośrednio do ryzyka psychospołecznego, w tym zjawiska stresu zawodowego i sposobów ograniczania tego czynnika. Istnieje jednak szereg regulacji odnoszących się pośrednio do zagadnień prewencji psychospołecznych zagrożeń w miejscu pracy. Zawiera je przede wszystkim Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 68 pkt 1 (Każdy ma prawo do ochrony zdrowia), art. 66 pkt 1 (Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy). Na konieczność zapewnienia każdemu pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, co oznacza, że dotyczy to również aspektów związanych z zagrożeniami psychospołecznymi wskazuje wiele aktów prawnych o charakterze międzynarodowym. Przykładami takich rozwiązań legislacyjnych są: -Europejska Karta Społeczna, -Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, -konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy, w tym konwencja nr 155, -Dyrektywa ramowa 89/391/EWG.

Ochrona zdrowia pracowników – wymogi prawne * ustawa z dnia r. Kodeks pracy (Dz. U r. nr 21, poz. 94 ze zm.) Art § 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: 1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, 3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy, 4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy. Art Pracodawca: 1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

* rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U r. nr 169, poz ze zm.) § 39a. 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk miejsc pracy, stosowanych substancji preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. 2. Stosowane następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: 1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; 3. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności: 1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: b) wykonywanych zadań, c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, 2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; 3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

* rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U r. nr 128, poz ze zm.). § W sprawach, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 4, lekarz orzeka na podstawie wyników przeprowadzonego badania lekarskiego oraz oceny zagrożeń dla zdrowia życia pracownika, występujących na stanowisku pracy. 2. Oceny zagrożeń, o których mowa w ust. 1, lekarz dokonuje na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Wskazane jest, aby lekarz uzupełnił informacje pracodawcy o spostrzeżenia z przeprowadzonych wizytacji stanowisk pracy. § Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. 2. Skierowanie, o którym mowa w ust. 1, powinno zawierać: 4) informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. W załączniku nr 1 Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników ujęto niekorzystne czynniki psychospołeczne

Podstawowe definicje PN-N-18002:2011 Identyfikacja zagrożenia – proces rozpoznawania, czy zagrożenie istnieje, oraz określenie jego charakterystyk. Ocena ryzyka zawodowego – proces analizowania ryzyka zawodowego i wyznaczania jego dopuszczalności. Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywana pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracownika niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Dyrektywa Rady Europy 98/24/WE Zagrożenie psychospołeczne – każdy rodzaj bodźca/sytuacji, który oddziałuje na człowieka na drodze mechanizmów psychologicznych, powodując szkodę w postaci zakłóceń w dobry funkcjonowaniu i zaburzeń zdrowia. Ryzyko związane z czynnikami psychospołecznymi to prawdopodobieństwo, że ujawni się potencjał szkodliwości i możliwy zakres szkód wywołany przez czynniki.

Ryzyko psychospołeczne związane z pracą dotyczy tych aspektów projektowania i zarządzania pracą, a także społecznego i organizacyjnego kontekstu pracy, które mogą spowodować urazy psychiczne lub fizyczne. (Leka Grififfiths & Cox, 2003) Aspekty pracy stwarzające ryzyko psychospołeczne – wg. dr hab.Marii Widerszal-Bazyl

Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Klasyfikacja wg. PN-80 Z W zależności od charakteru działania niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy dzieli się na następujące grupy: -fizyczne, -chemiczne, -biologiczne, -psychofizyczne. Podział psychofizycznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie pracy: a)obciążenie fizyczne: - statyczne, - dynamiczne; b) obciążenie nerwowo-psychiczne: - obciążenie umysłu, - niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne, - obciążenie emocjonalne.

Cel analizy: 1) ustalenie realizacji zaleceń wynikających z PN 1802 – 2011 w odniesieniu do oszacowanego ryzyka zawodowego z uwzględnieniem zagrożeń psychospołecznych, 2) zidentyfikowanie zagrożeń psychofizycznych wykazanych w ocenie ryzyka zawodowego.

Materiał badawczy Analizą objęto dokumentację 24 kart oceny ryzyka zawodowego przeprowadzoną w: - 1 Sąd Apelacyjny – 5 stanowisk pracy, - 3 Sądy Okręgowe – 7 stanowisk pracy, - 8 Sądów Rejonowych – 12 stanowisk pracy. Zastosowane metody oceny ryzyka zawodowego: PN-N (skala pięciostopniowa) – 10 stanowisk PN-N – 4 stanowiska Risk Score – 4 stanowiska PHA – 4 stanowiska Nie ustalono metody – 2 stanowiska

Wykaz kart oceny ryzyka zawodowego wg. stanowisk pracy Sędzia 6 stanowisk Asesor 1 stanowisko Kurator Okręgowy 1 stanowisko Kurator zawodowy 1 stanowisko Asystent Sędziego 1 stanowisko Stanowisko kierownicze 4 stanowisk Pracownik administracyjno biurowy 1 stanowisko Sekretarz sądowy 1 stanowisko Urzędnik sądowy nie protokołujący 1 stanowisko Urzędnik sądowy protokołujący 1 stanowisko Informatyk 1 stanowisko Kierowca 1 stanowisko Sprzątaczka 2 stanowiska Woźny sądowy 1 stanowisko Portier dozorca 1 stanowisko Rzemieślnik 1 stanowisko Elektryk 1 stanowisko

Wymagania PN w zakresie oceny ryzyka zawodowego -Zaleca się, aby tam gdzie to możliwe ocena ryzyka zawodowego była przeprowadzana przez powołane do tego celu zespoły, w skład których wchodzą osoby kierujące pracownikami oraz pracownicy i/lub ich przedstawiciele nie zaś wyłącznie przez pracownika służby bhp lub osobę wykonującą zadania służby bhp. -Zaleca się, aby każdy pracownik uczestniczył w ocenie ryzyka zawodowego na swoim stanowisku pracy. -W każdym przypadku konieczne jest konsultowanie z pracownikami i/lub ich przedstawicielami przebiegu i wyników oceny ryzyka zawodowego oraz opracowanych w wyniku oceny planów działań zapobiegawczych i korygujących.

Osoby/ zespół przeprowadzający ocenę Wyniki: osoba wykonującą zadania służby bhp - 2 Sądy (jednoosobowo) pracownik służby bhp - 4 Sądy (jednoosobowo) zespół ds. oceny ryzyka zawodowego - 6 Sądów ( 1 zespół czteroosobowy, 5 zespołów dwuosobowych)

Zidentyfikowane zagrożenia psychospołeczne Tylko w 9 przypadkach na 24 karty wykazano ryzyko psychospołeczne. Ryzyka psychospołecznego nie wykazano na żadnym stanowisku ogólnoprodukcyjnym – robotniczym. Prezes, Dyrektor – Obciążenie nerwowo – psychiczne spowodowane przepracowaniem, częstymi podróżami, problemami interpersonalnymi, stała potrzeba konfrontacji z problemami organizacyjnymi i logistycznymi – skutki: możliwy stres psychiczny i związane z nim zaburzenia psychosomatyczne – ryzyko małe, Asystent Sędziego – Obciążenie nerwowo – psychiczne spowodowane wymaganiami stawianymi przez pracodawcę, sposób zarządzania i organizacji pracy, stosunki panujące w zespole, sporządzanie projektów: orzeczeń, uzasadnień, zarządzeń itp. – skutki: możliwy stres psychiczny i związane z nim zaburzenia psychosomatyczne – ryzyko małe, Pracownik administracyjno-biurowy – zidentyfikowano czynniki psychofizyczne (uciążliwe): migotanie obrazu na ekranie, wymuszona pozycja ciała, nieprawidłowe rozmieszczenie stanowisk komputerowych względem siebie, nieergonomiczne stanowisko pracy (pulpit), stres psychologiczny – dopuszczalna akceptacja ryzyka,

Stanowisko pracy: Sędzia, Asesor

Wybrane wyniki oceny ryzyka zawodowego

Ustalenia na podstawie analizy kart oceny 1. Żadna ocena ryzyka zawodowego nie została przeprowadzona z udziałem specjalisty: lekarza medycyny pracy, psychologa. 2. W identyfikacji zagrożeń psychospołecznych nie wykorzystano wyników badań ankietowych odnoszących się do psychospołecznego środowiska pracy (dokumentacja tego nie wykazuje). 3. Nie przeprowadzono wywiadów z pracownikami i/lub ich przedstawicielami w celu identyfikacji zagrożeń psychospołecznych (dokumentacja tego nie wykazuje). 4. Karty oceny ryzyka zawodowego nie wykazywały konsultacji z pracownikami i/lub ich przedstawicielami przebiegu i wyników oceny ryzyka zawodowego oraz opracowanych w wyniku oceny planów działań zapobiegawczych i korygujących. 5. Przy identyfikacji zagrożeń psychospołecznych nie wykorzystano istniejącego dorobku naukowego w tym zakresie np. CIOP-PIB, IMP w Łodzi. 6. W obszarze identyfikacji zagrożeń psychospołecznych widoczne są trudności przy ich prawidłowej kwalifikacji (np. wymuszona pozycja pracy, ergonomia stanowiska pracy).

Zalecenia w zakresie przeprowadzania oceny ryzyka psychospołecznego 1. Szkolenia pracowników uczestniczących w pracach związanych z oceną ryzyka zawodowego pod kątem umiejętności identyfikacji ryzyka psychospołecznego oraz planowania działań prewencyjnych. 2. Włączenie w prace zespołów dokonujących oceny ryzyka zawodowego specjalistów np. lekarzy medycyny pracy, psychologów. 3. Przeprowadzanie oceny ryzyka psychospołecznego z wykorzystaniem dostępnych narzędzi badawczych.

Dziękuję za uwagę