Kompetencje samorządu województwa w zakresie systemu kształtującego ład przestrzenny

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. ( Dz. U. z 2012 r., poz. 647, z późn. zm.) wyodrębnia trzy szczeble systemu planowania przestrzennego: krajowy, regionalny (wojewódzki), lokalny (gminny), dla których opracowuje się odmienne w zakresie i charakterze dokumenty planistyczne oraz analityczne. Ustawa, przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę działań określa:  zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej,  zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy.

Ład przestrzenny rozumie się jako stan docelowy zagospodarowania przestrzennego, w którym do minimum ogranicza się pola konfliktów wynikające z procesów rozwojowych oraz uzyskuje harmonijnie skomponowany krajobraz, przy zachowaniu jego lokalnej tożsamości kulturowej i środowiskowej. Rozwój zrównoważony rozumiany jest jako rozwój społeczno-gospodarczy, który dążąc do najwyższego poziomu życia mieszkańców, jednocześnie pozwala na zachowanie w stanie możliwie niezmienionym zasobów przyrodniczych środowiska. Pozwala na zaspokojenie, w podobnym stopniu, potrzeb rozwojowych obecnego i przyszłych pokoleń.

Planowanie przestrzenne na szczeblu krajowym ma głównie funkcję analityczną i informacyjną, ale również strategiczną i koordynacyjną. Na szczeblu regionalnym wzrasta znaczenie funkcji koordynacyjnych, przy utrzymaniu funkcji informacyjnych. Dokumentacja analityczna zgromadzona w trakcie prac nad planami zagospodarowania przestrzennego województwa jest głównym źródłem informacji o regionie. W skali lokalnej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego spełnia liczne funkcje: analityczną, koordynacyjną, i informacyjną. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mają funkcję wyłącznie decyzyjną.

Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju DSRK Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) Strategia Rozwoju Województwa Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lokalna Strategia Rozwoju Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego POZIOM REGIONALNY POZIOM LOKALNY POZIOM KRAJOWY

Organy samorządu województwa działają w myśl ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2013 poz. 596 z późn. zm.). Organami samorządu województwa, zgodnie z art.15 ww. ustawy są: 1) sejmik województwa, 2) zarząd województwa.

Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa, a do jego wyłącznej właściwości należy między innymi:  uchwalanie strategii rozwoju województwa (art. 18 ust. 2),  uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa (art. 18 ust. 3).

Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa i wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Do zadań zarządu należy między innymi:  przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa i innych strategii rozwoju, planu zagospodarowania przestrzennego, regionalnych programów operacyjnych, programów służących realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności oraz ich wykonywanie (art. 41 ust. 2 pkt 4 – obowiązuje od 8 kwietnia 2014 r.)

Do zadań organów samorządu na szczeblu wojewódzkim w zakresie kształtowania ładu przestrzennego należy:  sporządzanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa i strategii rozwoju województwa,  prowadzenie analiz i studiów, opracowywanie koncepcji i programów odnoszących się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego,  przeprowadzanie okresowych przeglądów zmian w zagospodarowaniu przestrzennym i sporządzanie raportów o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa,

 realizacja polityki przestrzennej województwa – poprzez uwzględnianie przez gminy w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin ustaleń strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa,  wprowadzanie ustaleń planu zagospodarowania przestrzennego województwa do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Art. 3 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym: Samorząd województwa ma za zadanie kształtowanie ładu przestrzennego i prowadzenie polityki przestrzennej w województwie, w tym uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

W planie zagospodarowania przestrzennego województwa uwzględnia się ustalenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, o której mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1, oraz programy, o których mowa w art. 48 ust. 1. (art. 39 ust.4). W stosunku do planów zagospodarowania przestrzennego województw, KPZK 2030 nakłada obowiązek wdrożenia ustaleń i zaleceń, odnoszących się do delimitacji obszarów funkcjonalnych oraz wdrożenia działań o charakterze planistycznym w formie opracowania strategii, planów i studiów zagospodarowania przestrzennego.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju określa (art.47 ust.2 – obowiązuje od 8 kwietnia 2014 r.): podstawowe elementy krajowej sieci osadniczej, wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie, rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, strategicznych zasobów wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym, obszary funkcjonalne w ramach typów, o których mowa w art. 49b.

Art. 49b. (wchodzi w życie 25 września 2014 r.) Do typów obszarów funkcjonalnych o znaczeniu ponadregionalnym należą: 1) miejski obszar funkcjonalny ośrodka wojewódzkiego; 2) wiejski obszar funkcjonalny; 3)obszar funkcjonalny szczególnego zjawiska w skali makroregionalnej, w tym: a) górski, b) Żuławy; 4) przygraniczny obszar funkcjonalny.

KPZK nakłada obowiązek wprowadzenia do planów województw obszarów funkcjonalnych (ustalenie): miejskich OF ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych, wiejskich OF wymagających wsparcia procesów rozwojowych, szczególnego zjawiska w skali makroregionalnej, w tym: strefy przybrzeżnej, górskich, Żuław, kształtowania potencjału rozwojowego wymagające programowania działań ochronnych, w tym: cennych przyrodniczo, ochrony krajobrazów kulturowych, ochrony i kształtowania zasobów wodnych, strategicznych złóż kopalin, wymagających restrukturyzacji i rozwoju nowych funkcji przy wsparciu instrumentów właściwych polityce regionalnej, w tym: miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje, o najniższym poziomie dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe, przygranicznych.

Art. 49b. (wchodzi w życie 25 września 2014 r.) Samorząd województwa określa obszary funkcjonalne o znaczeniu ponadregionalnym i ich granice. Samorząd województwa może, z własnej inicjatywy lub na wniosek samorządu gminnego lub samorządu powiatowego, określić obszary funkcjonalne o znaczeniu regionalnym i ich granice.

W planie zagospodarowania przestrzennego województwa umieszcza się inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, o których mowa w ust. 3 pkt 3, które zostały ustalone w dokumentach przyjętych przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Radę Ministrów, właściwego ministra lub sejmik województwa, zgodnie z ich właściwością (art. 39 ust.5).

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy ma charakter aktu kierownictwa wewnętrznego, obowiązującego w systemie organów gminy. Studium wiąże wójta, burmistrza, prezydenta miasta przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i służy koordynacji ustaleń tych planów. Przy sporządzaniu studium uwzględnia się zasady określone w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz strategii rozwoju gminy, o ile gmina dysponuje takim opracowaniem (art. 9 ust. 2).

Instrumentem wdrażania określonej w studium polityki przestrzennej jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Jako akt prawa miejscowego, plan ustanawia przepisy powszechnie obowiązujące na danym terenie, będące podstawą wydawania decyzji administracyjnych (art. 14 ust. 8). W dokumencie tym ustala się przeznaczenie terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określa sposoby zagospodarowania i warunki zabudowy terenu. Plan nie może naruszać ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy.

Ustalenia pzpw wprowadza się do planu miejscowego po uzgodnieniu terminu realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym i warunków wprowadzenia ich do planu miejscowego. Uzgodnienia przeprowadza marszałek województwa z wójtem, burmistrzem albo prezydentem miasta. Koszty wprowadzenia ustaleń pzpw do planu miejscowego oraz zwrotu wydatków na odszkodowania, o których mowa w art. 36, ustala się w umowie zawartej pomiędzy marszałkiem województwa a wójtem, burmistrzem albo prezydentem miasta. (art.44 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym)

W strategii rozwoju województwa (art. 11 ust.1 ustawy o samorządzie województwa) należy uwzględnić w szczególności cel: kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego. Strategia rozwoju województwa uwzględnia cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, krajowej strategii rozwoju regionalnego, odpowiednich strategii ponadregionalnych, a także cele i kierunki koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju (art. 11 ust.1d - obowiązuje od 8 kwietnia 2014 r.) Strategia rozwoju województwa może być zaktualizowana w każdym czasie, jeżeli wymaga tego sytuacja społeczno- gospodarcza lub przestrzenna województwa (art.11 ust.1e – obowiązuje od 8 kwietnia 2014 r.).

Art. 39a. (wchodzi w życie 25 września 2014 r.) W celu zapewnienia spójności plan zagospodarowania przestrzennego województwa dostosowuje się do strategii rozwoju województwa po jej aktualizacji, w zakresie, w jakim aktualizacja strategii dotyczy sytuacji przestrzennej województwa.

Strategia rozwoju województwa jest realizowana przez programy rozwoju, regionalny program operacyjny, program służący realizacji umowy partnerstwa i kontrakt terytorialny, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (art.11 ust.3 ustawy o samorządzie województwa – obowiązuje od 8 kwietnia 2014 r.). Regionalny program operacyjny – dokument o charakterze operacyjno-wdrożeniowym określający obszary, a czasem szczegółowe działania, jakie organy samorządu województwa podejmują lub mają zamiar podjąć na rzecz wspierania rozwoju województwa lub regionu.

Regionalny program operacyjny określa w szczególności:  priorytety oraz kierunki interwencji w zakresie terytorialnym, w tym w ujęciu wojewódzkim – zakres terytorialny wskazuje obszary wspierania rozwoju, tym samym kształtowania ładu przestrzennego,  cel główny i cele szczegółowe w nawiązaniu do strategii rozwoju województwa wraz z określonymi wskaźnikami.

 Przepisy prawne określają zadania samorządu województwa w zakresie kształtowania ładu przestrzennego, jednak nie dają instrumentów prawidłowego modelowania przestrzeni regionu.  W planach zagospodarowania przestrzennego województw umieszcza się inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, które zostały ustalone w dokumentach przyjętych przez Sejm RP, Radę Ministrów, właściwego ministra lub sejmik województwa. W takiej sytuacji plany stają się głównie ”rejestrem” wskazanych inwestycji, nie pozostawiając możliwości prawdziwego planowania.

 Spec-ustawy ograniczają możliwości swobodnego planowania na szczeblu regionalnym, zwłaszcza inwestycji komunikacyjnych o znaczeniu strategicznym.  Brak własnych, jak również rządowych środków finansowych, powoduje brak zainteresowania samorządu wojewódzkiego wprowadzaniem inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym do planów miejscowych oraz prowadzeniem negocjacji w sprawie warunków wprowadzania tych inwestycji do ww. planów.

Dziękuję za uwagę! Iwona Skomiał Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie Warszawa – 11 kwietnia 2014 r.