MODEL EDUKACYJNY mgr LIDIA KWIATKOWSKA-NOWAK Projekt: Praktyka Czyni Mistrza Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania Im. Gen Jerzego Ziętka w Katowicach

„Nauczanie o własnym regionie jest tak stare jak stara jest geografia. Stanowi logiczną konsekwencję stosowania zasady: od tego co bliskie dziecku (uczniowie), do tego co dalekie. Od empiri do uogólnień teoretycznych”. F. Plit, Geografia w Szkole, 2005

 Edukacja regionalna (stan obecny; reforma programowa)  Pojęcie regionu w geografii i edukacji regionalnej  Własny region w rozumieniu uczniów  Własny region w rozumieniu autorów programów nauczania  Podsumowanie

 Podstawa programowa kształcenia ogólnego w szkole dotycząca Edukacji regionalnej według Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu posiada następujące cele: - poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego regionu, - rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej, - rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej, - rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową, - umienie”

 kontakt ze środowiskiem lokalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka, - ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej przez rozwój tożsamości regionalnej, - rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny, - poznawanie własnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako część Polski i Europy, - pogłębianie więzi ze swoim środowiskiem, regionem, krajem,

 - kształtowanie tożsamości regionalnej w kontekście wartości narodowych i europejskich, - przygotowanie do dojrzałego życia w strukturach regionalnych, narodowych, państwowych i europejskich, - rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot regionalnych, etnicznych i narodowych. i ich zroz

 Do głównych celów edukacji regionalnej należy według założeń programowych MEN „kształtowanie poczucia własnej tożsamości nie jako postawy separacji, ale jako fundamentu tworzenia postaw otwartych, liberalnych, nastawionych na pluralizm różnych ludzkich kultur

 Istotę edukacji regionalnej, jej znaczenie i główny cel objaśnia nurt, którego przedstawicielem jest Jerzy Nikitorowicz prowadzący badania na Uniwersytecie w Białymstoku. Według jego opinii, edukacji regionalnej przypisuje się jako główny cel „przeciwstawienie się źle pojętej globalizacji, uniformizmowi i dezorganizacji życia społecznego, wyrażając wszak stanowisko, iż przeciwstawienie się tych dwóch tendencji jest szkodliwe dla procesów integracji i demokratyzacji życia”.

 Otóż w regionalizmie ważne jest wprowadzenie ucznia w świat wartości środowiska i pomoc w identyfikowaniu się z tymi wartościami. Cele takie jak przekaz wiedzy, wydobycie wartości i kształtowanie tożsamości, powinny być ukazywane wychowankom w formie propozycji i całego systemu wartości, które powinni zaakceptować i z którymi powinni się identyfikować. W procesie kształtowania tożsamości regionalnej podstawową rolę powinna spełniać rodzina.

 Do zadań rodziców należy troska o wychowanie dzieci, o poszanowanie dóbr kulturowych. Powinni uczyć dzieci, jak należy obcować z dobrami kultury regionalnej, ukazując im zarówno związek kultury regionalnej z człowiekiem, jak i głęboki sens pozytywnego działania na rzecz wspólnoty regionalnej. Rozpoczętą edukację regionalną w rodzinie powinna kontynuować szkoła, opierając się na założeniach programowych dotyczących regionalizmu.

 Dzieci i młodzież uczęszczając na zajęcia z edukacji regionalnej mają okazję zaznajomić się z położeniem geograficznym swej miejscowości jej pięknem przyrody, tradycjami, historią, zabytkami kultury, ale oprócz rzeczy widocznych poznać również zwyczaje i obrzędy pielęgnowane przez pokolenia w miejscu ich zamieszkania.

 W opinii Piotra Petrykowskiego zajmującego się zagadnieniami i badaniami edukacji regionalnej w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, podstawowe założenie badań dotyczących problematyki edukacji regionalnej „opiera się na ujmowaniu edukacji regionalnej jako procesu budzenia potrzeb i kształtowania umiejętności dostrzegania i odkrywania wartości tkwiących w otaczających jednostkę przestrzeni w różnych okresach jej życia w zależności od stopnia zakorzenienia się w niej”.

Ścieżki edukacyjne Wychowanie do życia w rodzinie (szkoła podstawowa) Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie (gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne) Odwołania do własnego regionu w założeniach programowych (treściach nauczania) wybranych przedmiotów, m.in. przyrody i geografii.

Ścieżka edukacyjna – zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, realizowany w ramach poszczególnych przedmiotów (bloków przedmiotowych). Cele edukacji regionalnej: - rozwijanie wiedzy o własnym regionie (o historii, kulturze, geografii itd.); - kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej (lokalnej) uczniów; - rozwijanie zainteresowania i odpowiedzialności za sprawy własnego środowiska; - kształtowanie postaw tolerancji, otwartości i akceptacji innych wspólnot regionalnych, etnicznych, religijnych.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego (Dz. U. Nr 61 z dn r. poz. 625) "Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie" ma służyć poznaniu przez uczniów własnej tożsamości i kształtowaniu postaw tolerancyjnych otwartych, nastawionych na pluralizm, rozumienie i akceptację różnych kultur. Chodzi w niej o wychowanie do bycia aktywnym, żywym świadkiem wartości" - co jest istotne w obecnej reformie**. ..

 Oferta zatwierdzonych przez MEN programów nauczania (ścieżek edukacyjnych) na stronie internetowej: Można też skorzystać z publikowanych w Internecie pełnotekstowych wersji programów w formie elektronicznej. Program ścieżki regionalnej znajduje się pod adresem

Szkoła podstawowa – PRZYRODA Zadania szkoły na II etapie edukacyjnym. Uwagi o realizacji Przydział treści nauczania dla poszczególnych klas najlepiej rozpocząć od tego, co jest dziecku najbliżej i najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, a następnie poszerzyć je o treści dotyczące Polski i świata. Uczeń:  rozpoznaje skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy;  zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje; wie w jakim regionie mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność.

Gimnazjum – GEOGRAFIA Uczeń:  charakteryzuje (…) położenie własnego regionu w Polsce;  wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych;  charakteryzuje (…) zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie;  charakteryzuje środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu;  projektuje i opisuje (…) podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe;

 Kluczowa kategoria badawcza w geografii  Wielość definicji i koncepcji regionu Region pochodzi od łac. regio oznaczającego kierunek, linię graniczną, okolicę, obszar, kraj (Słownik wyrazów obcych, 1999). Określony i nazwany imieniem własnym teren, wyróżniający się zespołem cech krajobrazowych, naturalnych lub wynikających z działalności ludzkiej (J. Flis, 1982).

Atrybuty regionu:  obszar w przestrzeni geograficznej;  granice – widoczne w terenie, np. krawędzie górskie, lub niewyraźne, nieostre, np. granica językowa;  lokalizacja – absolutna (współrzędne geograficzne), lub względna (w stosunku do innych regionów);  jednorodność – pod względem cech ludzkich lub przyrodniczych, lub jednych i drugich (np. Syberia).

Własny region  Aspekt kulturowy – odwołanie do regionów historyczno-kulturowych.  Aspekt emocjonalny – obszar, w którym mieszka i dorasta uczeń, z którym uczeń odczuwa więź emocjonalną.  Kategoria przestrzenna rozciągła – wraz z wiekiem uczniów zasięg własnego regionu się zwiększa.

Geograficzne koncepcje własnego regionu 1) „Mała ojczyzna” – A. Hibszer (1996) 2) Model przestrzennych stref poznania – M. Z. Pulinowa (1994)

Najbliższe otoczenie ucznia, przestrzeń będąca przedmiotem jego bezpośredniego poznania. Obejmuje zespół elementów przestrzeni:  krajobraz (naturalny, antropogeniczny);  społeczność lokalną (ludzi zamieszkujących dany obszar: rodzinę, znajomych, sąsiadów itp.);  świadomość historyczno-kulturową (losy rodziny, dzieje regionu, kulturę materialną, duchową itp.).

1. Bezpośrednio poznawana, doświadczana przez ucznia w sposób ciągły; 2. Okresowo poznawana, z którą uczeń styka się podczas wycieczek i dłuższych wyjazdów; 3. Poznawana pośrednio za pośrednictwem różnych mediów, rzadziej bezpośrednio.

 Z którym obszarem uczniowie się utożsamiają i są emocjonalnie związani?  Co w rozumieniu uczniów oznaczają określenia moja okolica, mój region, moja „mała ojczyzna”?  Jak uczniowie postrzegają swój region?  Co uczniowie wiedzą o swoim regionie, a czego jeszcze nie wiedzą?  itd. …

Różne sposoby identyfikacji wyobrażeń uczniowskich:  Rysunki – „szkice wyobrażeniowe”, np. Narysuj swoją okolicę. Twoja przestrzeń oswojona (J. Angiel, 2004)  Wskazanie na mapie obszaru, który uczniowie uznają za swój region.  Wywiady / ankiety z uczniami.

Edukacja regionalna będzie niedostosowana do możliwości poznawczych uczniów gdy nauczyciele nie uświadomią faktu, że uczniowie inaczej postrzegają otaczającą rzeczywistość niż dorośli.

Okolica w poleceniach  Który typ lasu występuje w Twojej okolicy? (Klimuszko B. i in., 2000, s. 142)  Dowiedz się, jakie zboże jest najczęściej uprawiane w Twojej okolicy (Augustyniakowie M. M., 1999, s. 27)  Wymień rodzaje zakładów przemysłowych, w których przetwarza się produkty rolne. Które z nich występują w Twojej okolicy (Dudek E. i in., 1999, s. 98)  Na mapie najbliższej okolicy odszukaj przyrodniczy obiekt prawnie chroniony (Dudek E., Wójcik J, 2001, s. 216, kl. 3, gim.)  Oceń lokalizację wybranych zakładów przemysłowych w Twojej okolicy (Makowska D., 2002, s. 204, lic.)

Regionu w poleceniach  W jakim pasie rzeźby terenu leży region, w którym mieszkasz? (Szlajfer F., 2000, s. 30);  Jakie gałęzie przemysłu rozwinęły się w regionie, w którym mieszkasz (Szlajfer F., 2000, s. 62 i 91). Inne jednostki odniesienia w poleceniach  Opracuj (w grupie) folder turystyczny zachęcający do przyjazdu turystów w wasze rodzinne strony (Makowska D., 2002, s. 291, lic.)  Które z bezpośrednich źródeł informacji możesz zastosować w badaniach Twojego wycinka przestrzeni? (Podgórski Z. i in., 2002, s. 16, lic.)

 Różne jednostki odniesienia w poleceniach: okolica, obszar (miejsce) zamieszkania, region.  Brak definicji (objaśnień) kluczowych pojęć i terminów.  Te same kategorie używane w różnym kontekście – chaos terminologiczny.

Przestępując do realizacji edukacji regionalnej warto zwrócić uwagę na:  traktowanie uczniów w sposób podmiotowy, uszanowanie ich wyobrażeń o własnym regionie, okolicy;  ustalenie zakresu znaczeniowego takich pojęć jak region, okolica, najbliższa okolica itp.;  sposób formułowania zadań i poleceń, w których znajdują się odwołania do różnych jednostek odniesienia.

 Angiel J., 2004, Refleksje geograficzne na temat tzw. „map mentalnych”, Geografia w Szkole, 1, s  Hibszer A., 1996, „Mała ojczyzna” w nauczaniu geografii, Czasopismo Geograficzne, vol. LXVII, 1, s  Flis J., 1985, Szkolny słownik geograficzny, WSiP (wyd. 3), Warszawa  Plit F., 2005, Drodzy Czytelnicy, „Geografia w Szkole”, nr 2, s. 3  Pulinowa M.Z., 1994,Propozycje założeń programowych międzyprzedmiotowej edukacji środowiskowej, Geografia w Szkole, 4, s  Słownik Wyrazów Obcych i Zwrotów Obcojęzycznych, 1999, pod red. W. Kopalińskiego, Wydawnictwo Muza S. A., Warszawa