TEORIA I PRAKTYKA EDUKACJI UCZNIÓW ZDOLNYCH Realizacja przez szkoły zadań związanych z kształceniem i promowaniem uczniów szczególnie uzdolnionych w latach 2006/2007 i 2007/2008 w województwie małopolskim TEORIA I PRAKTYKA EDUKACJI UCZNIÓW ZDOLNYCH Realizacja przez szkoły zadań związanych z kształceniem i promowaniem uczniów szczególnie uzdolnionych w latach 2006/2007 i 2007/2008 w województwie małopolskim Artur Dzigański Artur Dzigański Małopolski Kurator Oświaty Małopolski Kurator Oświaty

Zakres badania Badaniem objęto 145 szkół, w tym:  58 szkół podstawowych  39 gimnazjów  29 liceów ogólnokształcących  2 technika  17 zespołów szkół

Zakres badania Badaniem objęto 2802 uczniów, w tym:  958 uczniów szkół podstawowych  868 uczniów gimnazjów  976 uczniów szkół ponadgimnazjalnych

Kryteria identyfikujące ucznia zdolnego (w opinii dyrektorów i uczniów):  finalista lub laureat konkursu lub olimpiady w etapie pozaszkolnym  sukcesy w co najmniej międzyszkolnych konkursach sportowych, artystycznych lub innych  stypendium lub inne wyróżnienie za osiągnięcia w nauce

Przekonania uczniów na temat własnych zdolności Szkoła podstawowa: 25,42% badanych uważa się za bardzo zdolnych; 67,89% za zdolnych; 6,69% - za przeciętnych Gimnazjum: 18,72% badanych uważa się za bardzo zdolnych; 67,72% za zdolnych; 12,56% - za przeciętnych Szkoły ponadgimnazjalne: 8% badanych uważa się za bardzo zdolnych; 69% za zdolnych; 23 % - za przeciętnych

Działania systemowe w szkołach. Sposoby identyfikowania uczniów zdolnych stosowane w szkołach Działania systemowe w szkołach. Sposoby identyfikowania uczniów zdolnych stosowane w szkołach  obserwacja i diagnoza nauczyciela  okresowa i roczna analiza osiągnięć  wywiady z uczniem i rodzicami  analiza dokumentacji potwierdzającej osiągnięcia  wywiady z nauczycielami

Indywidualny program i tok nauki Szkoły objęte badaniem wywiązują się z obowiązku określonego w art. 1 pkt 6 ustawy o systemie oświaty w tym sensie, że prawie wszystkie wnioski o przyznanie indywidualnego programu nauczania lub indywidualnego toku nauki są przyznawane i realizowane zgodnie z prawem (stwierdzono jeden przypadek odmowy przyznania indywidualnego programu nauczania z powodu braku środków).

Indywidualny program i tok nauki Niewielka liczba wniosków w sprawie indywidualnego programu nauczania lub indywidualnego toku nauki realizowanych w badanych szkołach:  w 2 szkołach podstawowych realizuje się 4 indywidualne programy nauczania; w 2 szkołach indywidualny tok nauki dla 2 uczniów  w 4 gimnazjach realizuje się 14 indywidualnych programów nauczania; w 2 szkołach indywidualny tok nauki dla 3 uczniów  dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych przyznali indywidualny program nauczania łącznie 14 uczniom, a indywidualny tok nauki 54 uczniom

Formy pracy z uczniami zdolnymi stosowane w szkołach  indywidualna opieka nauczyciela nad uczniami przygotowującymi się do udziału w konkursie lub olimpiadzie  zajęcia pozalekcyjne (koła zainteresowań, koła przedmiotowe, konsultacje)  indywidualizacja pracy z uczniami zdolnymi na lekcjach  współpraca z uczelniami i innymi instytucjami zewnętrznymi

Opinie uczniów o stosowanych w szkołach formach pracy z uczniami zdolnymi Uczniowie szkół podstawowych  doceniają przede wszystkim pomoc w przygotowaniu do udziału w konkursach i organizowanie zajęć dodatkowych  tylko 405 badanych (42%) dostrzega indywidualizację pracy na lekcjach  spełnienie swoich oczekiwań oceniają na 4,98 (w części szkół oferta zajęć nie jest zgodna z oczekiwaniami uczniów)

Opinie uczniów o stosowanych w szkołach formach pracy z uczniami zdolnymi Uczniowie gimnazjum:  doceniają przede wszystkim pomoc w przygotowaniu do udziału w konkursach i organizowanie zajęć dodatkowych  tylko 300 badanych (35%) dostrzega indywidualizację pracy na lekcjach  spełnienie swoich oczekiwań oceniają na 4,5  10% badanych formułuje komentarze negatywne : „szkoła nie spełnia moich oczekiwań”, „nie mam możliwości korzystania z zajęć”, „zajęcia często są nudne, jest ich mało”, „szkoła poświęca mi mało uwagi”

Opinie uczniów o stosowanych w szkołach formach pracy z uczniami zdolnymi Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych:  doceniają pomoc w przygotowaniu do olimpiady oraz organizację zajęć pozalekcyjnych  tylko 239 badanych (25%) dostrzega indywidualizację pracy na lekcji  spełnienie swoich oczekiwań oceniają na 4

Oczekiwania uczniów zdolnych Uczniowie zdolni oczekują:  projektowania kół przedmiotowych na podstawie rozpoznanych zainteresowań uczniów  właściwego doboru nauczycieli prowadzących koła zainteresowań (specjaliści w danej dziedzinie)  pracy nauczycieli z uczniami zdolnymi w zakresie zagadnień wykraczających poza program realizowany na lekcji  możliwości dodatkowych, indywidualnych konsultacji  poprawy przepływu informacji w szkole na temat konkursów i olimpiad

Stypendia Ministra Edukacji Narodowej 2003/04: 72 wnioski, 26 stypendiów na 313 przyznanych w kraju (III m-ce) 2004/05: 73 wnioski, 27 stypendiów na 300 przyznanych w kraju (III m-ce) 2005/06: 88 wniosków, 36 stypendiów na 297 przyznanych w kraju (II m-ce) 2006/07: 73 wnioski, 31 stypendiów na 300 przyznanych w kraju (III m-ce) 2007/08: 77 wniosków, 51 stypendiów na 367 przyznanych w kraju (I m-ce)

Stypendia Prezesa Rady Ministrów  w roku szkolnym 2005/ stypendiów  w roku szkolnym 2006/ stypendiów  w roku szkolnym 2007/ stypendiów Corocznie około 20% szkół ponadgimnazjalnych kończących się maturą nie typuje uczniów do tego stypendium, w części szkół więcej niż jeden uczeń spełnia warunki jego przyznania.

Wnioski 1. W porównaniu z liczbą uczniów, którzy uważają się za bardzo zdolnych i zdolnych, a także w porównaniu z liczbą uczniów wskazywanych przez dyrektorów badanych szkół jako uzdolnieni lub szczególnie uzdolnieni, liczba wniosków o przyznanie indywidualnego programu nauczania lub indywidualnego toku nauki jest niewielka. Oznacza to, że znaczna część uczniów zdolnych nie korzysta z tych form wspomagania ich rozwoju.

Wnioski Przyczyny:  niewystarczające uregulowania prawne odnoszące się do sposobu organizowania i finansowania pracy nauczyciela – opiekuna ucznia szczególnie uzdolnionego,  trudności ze zorganizowaniem zindywidualizowanych zajęć z uczniem zdolnym w warunkach danej szkoły,  brak środków na organizowanie udziału uczniów z pozaszkolnych formach kształcenia (delegacje opiekunów, przejazdy, inne koszty uczestnictwa)  brak środków na znaczące finansowe motywowanie nauczycieli do pracy z uczniami zdolnymi

Wnioski 2. Głównym kryterium definiującym ucznia zdolnego jest status finalisty lub laureata konkursu lub olimpiady w etapie pozaszkolnym. Ważnym kryterium jest również przyznane stypendium lub inne wyróżnienie za wyniki w nauce. Opinie dyrektorów w tej mierze są identyczne z opiniami uczniów. Niewielką wartość diagnostyczną dyrektorzy i uczniowie przypisują natomiast wysokiej średniej ocen.

Wnioski 3. Dużym zainteresowaniem cieszą się konkursy przedmiotowe organizowane przez Małopolskiego Kuratora Oświaty dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów oraz olimpiady dla uczniów szkół ponadgimnzjalnych. Zauważa się jednak dużą liczbę szkół nie odnoszących sukcesów w konkursach i olimpiadach.

Wnioski 4. W większości badanych szkół wypracowano formy i metody służące identyfikowaniu uczniów szczególnie uzdolnionych. Działania te są rzadko ujęte w formalny system obejmujący sposoby diagnozowania, rozwijania zdolności, motywowania i promowania osiągnięć uczniów zdolnych.

Wnioski 5. Stosowane w szkołach formy i metody pracy z uczniami zdolnymi są schematyczne i nie w pełni spełniają oczekiwania uczniów. Stwierdzono niedostatek form i metod pobudzających uczniów do aktywności twórczej (np. metoda projektu). Pojawiają się próby wykorzystania środków unijnych na sfinansowanie zajęć specjalistycznych dla uczniów zdolnych.

Wnioski 6. Szkoły stosują różnorodne metody motywowania i promowania uczniów zdolnych. Dobrze wykorzystuje się możliwości upowszechniania osiągnięć uczniów w szkole i w jej środowisku, ale liczba uczniów objętych stypendiami za wyniki w nauce nie jest duża.

Wnioski 7. Duża liczba Stypendiów Ministra Edukacji Narodowej przyznawanych corocznie uczniom z Małopolski świadczy o względnie dużej populacji uczniów zdolnych, z którymi praca pedagogiczna prowadzona jest w szkołach prawidłowo. Utrzymywanie się Małopolski w czołówce krajowej pod względem liczby przyznanych Stypendiów Ministra Edukacji Narodowej potwierdza skuteczność pracy z uczniami zdolnymi w około 10% badanych szkół ponadgimnazjalnych.

Wnioski 8. Nauczyciele podejmują różnorodne zewnętrzne formy doskonalenia zawodowego, ale rzadko są to formy bezpośrednio służące doskonaleniu pracy z uczniami zdolnymi. Wynika to z ubogiej oferty doskonalenia nauczycieli w tym zakresie. Również wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli, w tym szkolenie rad pedagogicznych, rzadko obejmuje zagadnienie pracy z uczniem zdolnym.