Małgorzata Milczarek Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy KULTURA BEZPIECZEŃSTWA

Nadzór państwowy Ustawy, przepisy, prawo Nadzór branżowy Normy, zalecenia Współudział przedsiębiorstw Działy BHP Elementy profilaktyki wypadkowej

Teorie podmiotowe Jakie czynniki podmiotowe powodują wypadki? Teorie środowiskowe Jakie elementy fizycznego i społecznego środowiska pracy powodują wypadki? Teorie sytuacyjne Kiedy rozbieżności między możliwościami człowieka a dynamicznym środowiskiem powodują wypadki? Teorie systemowe Jakie są mechanizmy powstających zakłóceń w interakcji człowieka ze środowiskiem, powodujące wypadki? Kultura bezpieczeństwa Jakie kulturowe wartości, założenia i przekonania przyczyniają się do powstawania wypadków?

Kultura stanowi dla członków każdego społeczeństwa niezbędny przewodnik we wszystkich sprawach życiowych, a wzory kulturowe określają pewne granice, w ramach których jest „normalność”. (Linton, 2000)

W XIX i na początku XX wieku rozwój technologii następował według niepisanej reguły: tak długo, dopóki ryzyko technologiczne jest mniejsze od zagrożeń płynących z natury, pozostaje na poziomie akceptowalnym. (Kuhlmann, 2001)

Członkowie społeczeństw zaczęli się domagać, aby standardy bezpieczeństwa były ustalane na bazie technologicznych możliwości oraz zasad zdrowego rozsądku i wiedzy. Ryzyko nie jest już rozumiane w kategoriach losu czy przeznaczenia, jak to było kiedyś, ale w kontekście ludzkiej odpowiedzialności, jako efekt działań podejmowanych przez człowieka. (Lupton, 1999)

Traktat z Maastricht (1992): „Podstawowym celem UE jest ciągły wzrost poziomu życia” Art. 2 : celem jest wysoki poziom zatrudnienia i ochrony socjalnej, a także rosnący poziom życia i jego jakości. Art. 100a: określa m.in. standardy w dziedzinie regulacji dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Art. 118a: poprawa warunków pracy (zdrowie i bezpieczeństwo pracowników)

Znaczenie ryzyka Postęp ewolucyjny Uwarunkowania podmiotowe (np. poszukiwanie wrażeń) Uwarunkowania społeczne (np. aprobata społeczna)

Sytuacyjne uwarunkowania postrzeganego ryzyka Kryterium ocenyPercepcja ryzyka Dobrowolność Zachowania podejmowane dobrowolnie oceniane są jako mniej ryzykowne, wyższy jest również poziom ryzyka uznawanego za akceptowalne w tym przypadku. Szybkość konsekwencji Ryzyko związane z natychmiastowymi konsekwencjami jest postrzegane jako większe niż w sytuacji, kiedy straty są odroczone w czasie. Katastroficzność konsekwencji Ryzyko, którego wynikiem mogą być skutki o charakterze katastroficznym (np. katastrofa lotnicza) jest postrzegane jako większe niż ryzyko związane ze skutkami chronicznymi. Stopień kontroli Ryzyko związane z działaniami postrzeganymi jako kontrolowalne, zależne od jednostki (np. jazda samochodem) jest oceniane jako mniejsze niż ryzyko postrzegane jako niekontrolowalne (np. pożar). Nowość Ryzyko nowe oceniane jest jako większe niż ryzyko, z którym jednostka miała kontakt wcześniej. Poziom wiedzy Ryzyko, które jest mało rozpoznane (nie znane są wszystkie możliwe konsekwencje, jakie ze sobą niesie) jest postrzegane jako większe. Pozom lęku Im większy jest lęk pzred określonymi zagrożeniami, tym ryzyko z nimi związane postrzegane jest jako większe.

Kultura bezpieczeństwa: Normy i zasady w zakresie radzenia sobie z ryzykiem Przyjęte w danej grupie zasady określają, kiedy ryzyko jest znaczące i wymaga odpowiedniej reakcji, a kiedy można je pominąć czy zlekceważyć. (Pidgeon, 1990)

Kultura bezpieczeństwa: Postawy wobec bezpieczeństwa Odnoszą się do indywidualnych i grupowych przekonań związanych z ważnością bezpieczeństwa. ”Refleksyjność” związana z bezpieczeństwem Polega na uczeniu się, czyli wyciąganiu wniosków z rezultatów podejmowanych działań oraz odpowiednim reagowaniu na zagrożenia nowe i nieznane. (Pidgeon, 1990)

Kultura bezpieczeństwa społeczeństwa społeczna aprobata ryzyka wartość przypisywana zdrowiu i życiu ludzkiemu promocja bezpieczeństwa i zdrowia w skali kraju liczba wypadków ogólny stan zdrowia członków danej społeczności

Wypadki śmiertelne: drogowe (na 100 ty. mieszkańców), z udziałem dzieci (na 100 tys. dzieci do lat 14) oraz w pracy (na 100 tys. zatrudnionych) w wybranych państwach europejskich (Studenski, 2003).

Kultura bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie jest wynikiem indywidualnych i grupowych wartości, postaw, postrzegania, kompetencji i wzorów zachowań oraz stylu i jakości zarządzania bezpieczeństwem w organizacji. Wysoką kulturę bezpieczeństwa charakteryzuje komunikacja oparta na wzajemnym zaufaniu, dzielone postrzeganie ważności bezpieczeństwa oraz zaufanie w skuteczność środków prewencyjnych. (Health and Safety Executive, 1997)

Ostrożnie! Myśl! Schody! Uważaj! „O” wypadków to nasz cel BHP CEL nr 1 STOP! BHP! Źródło: Geller, Psychology of safety,1996 Zewnętrzne przejawy kultury bezpieczeństwa (artefakty)

Dzielą się na deklarowane (ale niekoniecznie przestrzegane) i przestrzegane (a niekoniecznie deklarowane). Częściowo są nieuświadamiane przez pracowników. Dzielą się na fizyczne, językowe i behawioralne. W pełni obserwowalne i uświadamiane przez pracowników. Są trudne do zaobserwowania oraz całkowicie nieuświadamiane. Odnoszą się do natury ludzi, relacji międzyludzkich oraz natury rzeczywistości. Artefakty Wartości Założenia Trzy poziomy kultury organizacyjnej (Schein, 1990)

Trzy poziomy kultury organizacyjnej ARTEFAKTY (przejawy) Widoczne, łatwo obserwowalne. „Procedury bezpieczeństwa” WARTOŚCI Częściowo ukryte. „Zdrowie pracowników” „Szybkość i wydajność” ZAŁOŻENIA co do natury świata i ludzi. Całkowicie ukryte. „Wypadki zawsze będą się zdarzały”

To nie wygląda tak źle Mogłoby być gorzej Zostawmy to Tak, mają rację Źródło: Geller, Psychology of safety,1996

W 2000 roku: Amerykanów zginęło na skutek wypadku z nich było „pracownikami” pracowników zginęło w wypadku, który miał miejsce w pracy, pozostałe zdarzenia nie były związane z wykonywaną zawodowo pracą. (Angvall, 2002)

Jak przekonuje amerykańskich pracodawców National Safety Counsil (USA), kiedy pracownik traci swoje życie lub zdrowie w wyniku wypadku poza pracą, płaci za to również pracodawca. Jak wynika z ankiety przeprowadzonej wśród 189 pracowników służb bezpieczeństwa, w 44% zakładów prowadzi się statystykę związana z wypadkami poza pracą (w domu, w trakcie uprawiania sportu, na drodze) oraz wynikającymi z nich kosztami. Połowa z badanych respondentów uważa, że całościowy koszt wypadków (i związanych z nimi urazów) poza pracą jest wyższy ni wypadków powstałych w pracy. (Sinelnikow i Lin, 2002).

Bezpieczeństwo poza pracą (OFF-THE-JOB SAFETY) 60% wypadków, z powodu których pracownicy opuszczają pracę ma miejsce poza pracą. Troska o bezpieczeństwo jest postawą 24-godzinną, powinna być częścią systemu wartości oraz stylu życia każdego pracownika. Programy promocji bezpieczeństwa poza pracą pomagają kształtować bezpieczeństwo jako wartość, przez co podnoszą również poziom bezpieczeństwa w miejscu pracy. (Myre, 1999)

Porównanie kultury bezpieczeństwa osób, które uległy bądź nie uległy w ciągu ostatnich 3 lat wypadkowi w pracy (analiza wariancji). Zmienna Wypadek w pracy N ANOVA średniaFSig. Kultura bezpieczeństwa jednostki NIE TAK

Badanie I Badaniami objęto grupę 1000 pracowników z 22 dużych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych. Pracownicy wypełniali zestaw kwestionariuszy, zbierano również informacje o liczbie wypadków, którym ulegali w ciągu ostatnich trzech lat. W analizie statystycznej zastosowano analizę ścieżek. Wskaźniki dopasowania modelu: chi-square = 16,1 (df 16); (p > 0,05); GFI = 0,997; NFI = 0,977; CFI = 0,991; RMSEA = 0,023).

Rysunek 1. Podmiotowe i społeczne uwarunkowania kultury bezpieczeństwa jednostki. Kultura bezpieczeństwa jednostki Kultura bezpieczeństwa w zakładzie pracy Bezpieczeństwo zachowań Cechy Osobowości Doświadczane w dzieciństwie wzorce społeczne

Wniosek Poziom kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie Postawy pracowników wobec bezpieczeństwa Zachowania bezpieczne w pracy i poza pracą

Badanie II Badaniami objęto grupę 200 pracowników kopalni. W badaniu wykorzystano kwestionariusz klimatu bezpieczeństwa. Pytano również o wypadki doświadczane w ciągu ostatnich trzech lat. W analizie statystycznej zastosowano analizę ścieżek. Wskaźniki dopasowania modelu: chi-square = 17,8 (df 14); (p > 0,05); GFI = 0,976; NFI = 0,973; CFI = 0,994; RMSEA = 0,039.

Zaangażowanie kierownictwa Relacje między pracownikami Wypadki poza pracą Bezpiecznezachowania Odpowiedzialność i świadomość Wypadki w pracy Szkolenia i analiza wypadków Promocja bezpieczeństwa

Kształtowanie kultury bezpieczeństwa Zaangażowanie i przewodnictwo kierownictwa (osobista troska o sprawy BHP) Bezpieczeństwo jako podstawowa wartość w firmie (uwzględnianie spraw BHP w codziennej pracy oraz przy planowaniu i wdrażaniu zmian organizacyjnych, technologicznych i personalnych)

Kształtowanie kultury bezpieczeństwa Informowanie i komunikacja (jasne granice między tolerowanym błędem a winą) Zaangażowanie w proces organizacyjnego uczenia się oraz otwartość na zmiany Zaangażowanie pracowników (partycypacja i delegowanie uprawnień, wykorzystywanie wiedzy, możliwości i doświadczenia pracowników)

Kształtowanie kultury bezpieczeństwa Promowanie zachowań bezpiecznych (Również poza pracą: na drodze, w domu, w trakcie wypoczynku, prowadzenie w przedsiębiorstwie profilaktyki pro-zdrowotnej) Monitorowanie klimatu bezpieczeństwa Zarządzanie stresem (ocena i monitorowanie poziomu stresu pracowników, satysfakcji z pracy)

Celem kształtowania pożądanej kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie jest nakłanianie pracowników do postępowania nastawionego na ochronę zdrowia i życia swojego, współpracowników oraz wszystkich osób, na które w jakikolwiek sposób wpływa funkcjonowanie danej firmy. Wysoka kultura bezpieczeństwa jest związana z poczuciem osobistej odpowiedzialności każdego pracownika za sprawy bezpieczeństwa, przejawiającej się w codziennej pracy. (Geller, 1996).

Dziękuję za uwagę