Zofia Janiszewska Urząd Regulacji Energetyki Perspektywy liberalizacji rynku energii elektrycznej w Polsce - – szanse i zagrożenia Zofia Janiszewska Urząd Regulacji Energetyki Warszawa, czerwiec 2005

O czym będzie mowa? Po co i komu potrzebna jest liberalizacja Prawne i instytucjonalne uwarunkowania liberalizacji rynku energii elektrycznej w Polsce Przeszkody w drodze do wolnego rynku Odpowiedzi na pojawiające się trudności

Po co i komu potrzebna jest liberalizacja? Szansa dla odbiorcy… szansa na usługę łatwo dostępną, tańszą i lepiej zorganizowaną Mobilizacja dla przedsiębiorcy… działania proefektywnościowe szansą na uzyskanie dobrej pozycji konkurencyjnej na rynku międzynarodowym Nadzieja na lepsze jutro – innowacyjność, ochrona środowiska… Liberalizacja – wszędzie tam, gdzie to jest możliwe Regulacja – tylko tam, gdzie to jest konieczne

Co ogranicza liberalizację? Bariery rozwoju konkurencyjnego rynku energii: prawne (ramy legislacyjne), instytucjonalne (struktura rynków), organizacyjne (przygotowanie do uczestnictwa w rynku), ekonomiczne (ograniczenie swobody kształtowania cen), psychologiczne (niechęć do podejmowania ryzyka).

Ramy prawne procesu liberalizacji – - regulacje europejskie Dyrektywa 2003/54 - Preambuła Strategia Lizbońska - wezwanie do przyspieszenia liberalizacji elektroenergetyki Swobody gwarantowane obywatelom przez Traktat: swobodny przepływ towarów, wolność świadczenia usług, prawo do swobodnego przepływu osób możliwe są tylko w warunkach w pełni otwartego rynku, zapewniającego wszystkim konsumentom swobodny wybór sprzedawców, a wszystkim sprzedawcom swobodną dostawę dla własnych odbiorców

Ramy prawne procesu liberalizacji – - regulacje krajowe Dostęp stron trzecich do sieci Zatwierdzanie IRiES (przesyłowej i dystrybucyjnych) w zakresie bilansowania systemu i zarządzania ograniczeniami systemowymi, Zwalnianie z obowiązku przedstawiana taryf do zatwierdzenia Kontrola rynku - możliwość cofnięcia udzielonego zwolnienia Ustawowe przesłanki podjęcia decyzji o zwolnieniu - art. 49 ust. 3.

Ramy instytucjonalne rynku energii – wytwarzanie energii elektrycznej (1) około 120 koncesjonowanych wytwórców 12 elektrowni lub zespołów elektrowni 18 elektrociepłowni lub zespołów elektrociepłowni Udział w wolumenie sprzedaży energii wytwórców systemowych w 2004 r. - największy wytwórca - 38,76% - trzej najwięksi wytwórcy - 65,54%

Ramy instytucjonalne rynku energii – wytwarzanie energii elektrycznej (2) Podział rynków wytwórców i odbiorców w Polsce na podstawie danych statystycznych za rok 2004 Rynek wytwórców systemowych Rynek odbiorców

Ramy instytucjonalne rynku energii – przesyłanie energii elektrycznej naturalny monopol sieciowy szeroki zakres regulacji, m.in. w zakresie: koncesjonowania zatwierdzania taryf zatwierdzania zasad wymiany transgranicznej uzgadniania planów rozwoju sieci zatwierdzania IRiESP (w części dotyczącej zasad bilansowania i zarządzania ograniczeniami) Operator Systemu Przesyłowego - PSE-Operator S.A. – wydzielenie i plan „uskarbowienia”

Ramy instytucjonalne rynku energii – dystrybucja energii elektrycznej (1) naturalne monopole sieciowe o zasięgu lokalnym – - 14 Spółek Dystrybucyjnych zakres regulacji – podobny jak w przypadku działalności przesyłowej brak prawnego rozdziału działalności dystrybucyjnej i obrotowej (wyłącznie rozdział księgowy) ↔ brak niezależnych Operatorów Systemów Dystrybucyjnych planowana dalsza konsolidacja - 9 skonsolidowanych spółek dystrybucyjnych…

Ramy instytucjonalne rynku energii – dystrybucja energii elektrycznej (2) Przewidywany podział rynku skonsolidowanych spółek dystrybucyjnych Uwaga: dane dotyczące wolumenu sprzedaży pochodzą ze sprawozdań spółek dystrybucyjnych i dotyczą wyłącznie sprzedaży do odbiorcy końcowego

Ramy instytucjonalne rynku energii – obrót energią elektryczną ok. 300 koncesjonowanych przedsiębiorstw, z czego… …ok. 20 aktywnych na rynku spółek obrotu… …o rocznym wolumenie sprzedaży ok. 30-35 TWh (ok. 22-25 % całkowitego zapotrzebowania).

Zagrożenia dla procesu liberalizacji – konsolidacja pionowa (1) „unbundling” i (2) niezależność operatorów sieci są podstawami skutecznego działania rynku dostęp do sieci musi być: - przejrzysty - wolny od dyskryminacji rzetelnie wyceniony (Dyrektywa 2003/54)

Odpowiedź - operatorzy systemów elektroenergetycznych 28 lipca 2004 r. - wyznaczenie OSP (PSE - Operator S.A.) - odpowiedzialny za przesył energii w sieciach wysokich napięć oraz bezpieczeństwo systemu 1 lipca 2007 r. - ostateczny termin wydzielenia OSD – odpowiedzialnych za dystrybucję energii w sieciach średnich i niskich napięć – ze spółek dystrybucyjnych

Zagrożenia dla procesu liberalizacji – kontrakty długoterminowe (KDT) KDT wiążą około 50% produkowanej energii energia objęta KDT jest dostępna wyłącznie dla PSE SA, konserwując duży udział tego przedsiębiorstwa w zakupie energii w kraju wytwórcy posiadający KDT nie odczuwają konieczności zwiększania efektywności, ponieważ kształtują ceny w oparciu o własne koszty wytwórcy ci mają zapewniony odbiór energii - nie muszą pozyskiwać odbiorców

Odpowiedź – nowy projekt rozwiązania KDT (podstawowe informacje) Warunek rozwiązania kontraktu - wyrażenie zgody przez wytwórcę, który w zamian otrzyma… …środki na pokrycie kosztów osieroconych powstałych w wyniku rozwiązania kontraktów… …w wysokości i na zasadach określonych zgodnie z metodologią Komisji Europejskiej, czyli… …wypłata „z góry” bazowej wysokości kosztów osieroconych i… …coroczna korekta wypłaconej kwoty w zależności od poziomu cen rynkowych.

Zagrożenia dla procesu liberalizacji – karygodne praktyki przedsiębiorstw… … głównie Spółek Dystrybucyjnych, utrudniających uprawnionym odbiorcom zmianę dostawcy poprzez: narzucanie nieuzasadnionych wymagań technicznych, np. w zakresie opomiarowania lub dróg transmisji danych niekorzystną zmianę warunków dostarczania energii odbiorcom odchodzącym „na rynek”

Odpowiedź – działania Prezesa URE, w zakresie: rozstrzygania sporów (art. 8 ustawy – Prawo energetyczne) – na wniosek strony tworzenia standardów zmiany dostawcy publikowania stanowisk wydawania opinii w sprawach indywidualnych Prezes URE zachęca do składania wniosków o rozstrzygnięcie sporów w sprawie TPA… Kompetencja w zakresie rozstrzygani

Zagrożenia dla procesu liberalizacji – mankamenty rozwiązań systemowych brak dywersyfikacji źródeł wytwarzania w wyniku spłaszczania profilu dobowego cen na rynku energii zakłócone działanie konkurencji cenowej wskutek subsydiowania produkcji niektórych wytwórców przychodami z „gry ograniczeniami technicznymi” brak właściwych sygnałów ekonomicznych dla lokalizacji nowych źródeł energii elektrycznej i dużych odbiorców brak motywacji do działań inwestycyjnych nastawionych na usuwanie ograniczeń technicznych wysoki udział opłaty przesyłowej w kosztach pozyskania energii elektrycznej przez odbiorców

Odpowiedź – Zespół do spraw Rozwiązań Systemowych Rynku Energii Elektrycznej …powołany 14 marca b.r. przez ZPE Cel - opracowanie rozwiązań zmierzających do eliminacji negatywnych skutków obecnego modelu i ustalenie harmonogramu wdrożenia nowych rozwiązań Skład: - przewodniczący - Prezes URE - członkowie – przedstawiciele MGiP, UOKiK, UKIE, PSE-Operator S.A., TGPE, PTEZ, PTPiREE i TOE