Michał Boni, Szef Zespołu Doradców Strategicznych PRM Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Lublin, 6 październik 2011 r.

10 wyzwań i dylematów Raportu Polska 2030 Wyzwanie Dylemat 1. Wzrost konkurencyjności Wykorzystanie szans rozwojowych vs Dryf rozwojowy 2. Sytuacja demograficzna Wykorzystanie potencjału ze zwiększania się długości trwania życia vs Kosztowne społeczno-ekonomiczne skutki zmian w sferze struktury wieku 3. Wysoka aktywność pracy oraz adaptacyjność zasobów pracy Adaptacyjna mobilność vs Niepewna stabilność 4. Odpowiedni potencjał infrastruktury Przyspieszenie wymiany, rozwoju i poprawy relacji społecznych vs Infrastrukturalne bariery wymiany gospodarczej i więzi społecznych 5. Bezpieczeństwo energetyczno-klimatyczne Harmonizacja wyzwań klimatycznych i energetycznych czynnikiem rozwoju vs Poza bezpieczeństwem energetycznym i bez jasnych celów w ochronie środowiska 6. Gospodarka oparta na wiedzy i rozwój kapitału intelektualnego Kapitał intelektualny jako główne źródło konkurencyjności Polski w globalnej gospodarce vs Powiększający się dystans Polski wobec rozwiniętych gospodarek świata w obszarze kapitału intelektualnego 7. Solidarność i spójność regionalna Efektywne wykorzystanie szans rozwojowych wszystkich regionów vs Trwała polaryzacja rozwoju 8. Poprawa spójności społecznej Spójność społeczna odpowiadająca na nowe wyzwania vs Spójność społeczna czasu transformacji 9. Sprawne państwo Kompleksowy i aktywnie wdrażany program reform na rzecz państwa, który daje obywatelowi poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość realizacji swoich praw i indywidualnych aspiracji vs Niesprawne państwo jako bariera rozwoju oraz niewłaściwa relacja państwo–obywatel 10. Wzrost kapitału społecznego Polski Szanse kapitału rozwojowego 2030 vs Pułapka kapitału przetrwania i adaptacji

Globalne scenariusze rozwoju (1) Ujawnianie się nowych sił, Możliwości dekoncentracji władzy: Rola Azji (szczególnie południowo – wschodniej), Rola BRIC, czy BRICS oraz E7, Rola podmiotów niepaństwowych (korporacje – nowe typy społeczności: Facebook i ich nowe wykorzystanie – patrz „arabska wiosna ludów”), Problemy w obszarze „łuku niestabilności” (rejon andyjski Ameryki Płd., Afryka Subsaharyjska i Płn., Bliski Wschód, Kaukaz, centralna i wschodnia Azja), Zmieniająca się rola Afryki. Źródło: The Economist

Globalne scenariusze rozwoju (2) Młodzież w krajach arabskich Kraj Udział populacji poniżej 30 roku życia Udział osób w wieku 15-24 w zatrudnieniu (2008) PKB per capita wg parytetu siły nabywczej w tys. dol., 2010 Algieria 56% 31% 7,1 Arabia Saudyjska 61% 25% 23,7 Bahrajn 48% 30% 26,8 Egipt 23% 6,4 Jemen 73% 22% 2,6 Jordan 65% 20% 5,7 Libia 27% 14,9 Maroko 35% 4,8 Oman 64% 29% 26,2 Syria 67% 32% 5,1 Tunezja 51% 9,5 Źródło: Financial Times 2-3 kwietnia 2011 r. za: US Census Bureau, Bank Światowy i MFW.

Globalne scenariusze rozwoju (3) Dziesięć największych gospodarek świata w 2010, 2020, 2030 i 2050 roku Lp. 2010 2020 2030 2050  1. USA Chiny  2. Indie  3. Japonia  4. Brazylia  5. Niemcy Rosja  6.  7. Meksyk  8. Wielka Brytania Indonezja  9. Francja  10. Włochy Źródło: HM Government, "Let’s choose growth. Why we need reform to unlock Europe’s potential", London 2011. za: 2020 Euromonitor, 2030 i 2050 PwC na podst. parytetu siły nabywczej wg danych MFW.

Globalne scenariusze rozwoju (4) PKB per capita (PPP) w 2009, 2030 i 2050 roku w relacji do USA Zwiększająca się rola rynków wschodzących, ale nadal duże dysproporcje w parytecie siły nabywczej, Rosnąca rola E7: BRIC, Indonezja, Meksyk i Turcja, W 2007 G7 były o 60% większe od E7, a w 2010 już tylko o 35% (PPP), W 2030 gospodarki E7 będą stanowiły 97% gospodarek G7, a w 2050 będą o 64% większe. 2009 2030 2050 US 100 Japonia 71 78 79 Niemcy 80 82 Wielka Brytania 81 83 87 Francja 76 Włochy 74 Kanada 84 Chiny 14 33 45 Indie 7 15 28 Brazylia 22 31 41 Rosja 42 67 Indonezja 9 16 Meksyk 43 54 Turcja 30 57 Polska* 61 *dane szacunkowe za MF Źródło: PWC, „The World in 2050. The accelerating shift of global economic power: challenges and opportunities”, January 2011.

Miejsce Polski w globalnych scenariuszach rozwoju

Scenariusze europejskie 2020 (1) Źródło: Europa 2020.

Scenariusze europejskie 2020 (2) Dylematy: niespójność instytucjonalna (Komisja, Rada, Parlament, decyzje międzyrządowe), podwójność Europy: strefa Euro/ poza Euro, kraje długu i deficytu/ kraje nadwyżki i stabilności, club „North”/ Club „Med” (ciężary rozwojowe „austerity”, blokady rozwojowe bez „austerity” oraz ciężary restrukturyzacji długu – PIIGS : PIG), niewykorzystana rezerwa: single market i New Cohesion Policy, problemy w finansowaniu wspólnej polityki europejskiej. Czy projekt europejski jeszcze istnieje?

Megaregiony wg R. Floridy Liczba mieszkańców: w 10 największych megaregionach mieszka 666 milionów ludzi, tj. 10% populacji Świata w 20 największych mieszka 1,1 mld ludzi, 17% populacji Świata, pierwsze 40 to 1,5 mld ludzi – 23% populacji globu, Aktywność gospodarcza (mierzona LRP – light based regional product tj. intensywność świecenia ośrodków miejskich mierzona amerykańskim programem meteorologii satelitarnej): największe 10 megaregionów, w których mieszka 416 milionów ludzi, to: 43% aktywności gospodarczej, 57% patentów, 53% najwyżej cytowanych badaczy, 40 największych megaregionów to: 18% populacji Ziemi, 66% aktywności gospodarczej, 86% patentów, 83% najwyżej cytowanych naukowców. Źródło: R. Florida. 2008. Who’s your city? New York: Basic Books.

Megaregiony świata Nazwa Populacja (w mln) Populacja (miejsce) LRP (mld USD) Innowacje/ patenty (miejsce) Naukowe gwiazdy Greater Tokyo 55,1 4 2,500 2 24 Bos-Wash 54,3 5 2,200 8 Chi-pitts 46,0 9 1,600 14 Am-Brus-Twerp 59,3 3 1,500 22 18 Osaka-Nagoya 36,0 1,400 7 Lon-Leed-Chester 50,1 6 1,200 25 10 Mil-Tur 48,3 1,000 34 23 Char-lanta 22,4 730 16 So-Cal 21,4 710 13 Frank-Gart 23,1 17 630 21 12 Barce-Lyon 25,0 610 20 Tor-Buff-Chester 22,1 19 530 Seoul-San 46,1 500 32 Nor-Cal 12,8 28 470 1 So-Flo 15,1 430 Fuku-Kyushu 18,5 Paris 14,7 26 380 Dal-Austin 10,4 30 370 Hou-Orleans 9,7 330 15 Mexico City 45,5 290 35

Globalny Indeks Kreatywności Duża czwórka miast pierwszego poziomu: Nowy Jork, Londyn Tokio, Paryż, Inne miasta pierwszego poziomu: Chicago, Los Angeles, Frankfurt, Hong Kong, Milan, Miasta drugiego poziomu: San Franciso, Sydney, Toronto, Zurich, Bruksela, Madryt, Meksyk, Sao Paulo, Moskwa, Seul, Miasta trzeciego poziomu: Boston, Waszyngton, Dallas, Houston, Atlanta, Miami, Minneapolis, Amsterdam, Caracas, Dusseldorf, Genewa, Jakarta, Johannesburg, Melbourne, Osaka, Praga, Santiago, Taipei, Bangkok, Pekin, Montreal, Rome, Sztokholm, Warszawa, Barcelona, Berlin, Budapeszt, Buenos Aires, Kopenhaga, Hamburg, Stambuł, Kuala Lumpur, Manila, Shanghai. Siła rozwoju zależy od innowacyjności i potencjału kreatywności. Wielkomiejskie atrybuty współczesnego wzrostu temu sprzyjają. Źródło: R. Florida, The Flight of the Creative Class

W stronę świata on-line

Czynniki zmiany Nowe technologie (cyfryzacja, nowe reguły ekonomii: współpraca, otwartość, dzielenie się, integracja, współzależności), Wyzwania i napięcia demograficzne i ich skutki (stary świat Zachodu 1,2 mld ludzi obecnie i tyle samo w 2025 – młody „łuk niestabilności” oraz kraje o dodatniej kontrybucji demografii do wzrostu PKB, obecnie 5,2 mld, a w 2025 6,7 mld ludzi), Konkurencja o zasoby energetyczne i dystrybucję energii, Warunki środowiskowe (klimat, trudności z dostępem do wody, oszczędzanie energii, potrzeby żywnościowe – warunki dla rozwoju rolnictwa, z 0,6 mld ludzi z 21 państw bez ziemi uprawnej i dostępu do wody pitnej w 2025 będzie 1,4 mld z 36 państw). Źródło: HSBC, „The world in 2050 Quantifying the shift in the global economy”, January 2011.

Dług publiczny w relacji do PKB Dług publiczny jako % PKB (2011-2012 prognoza MFW Przyrost relacji długu publicznego do PKB w latach 2007-2011 r. w Polsce wyniesie wg MFW 11,6 p.p. i będzie on znacząco niższy niż w krajach o szczególnie złej sytuacji fiskalnej (m.in. Grecja).

Rosnące wydatki państwa Polska 2000 2005 2009 41.1 43.4 44.4 KLUCZ: alokacja w wydatkach publicznych na cele prorozwojowe (przy względnie stałym poziomie wydatków publicznych w relacji do PKB) Źródło: The Economist, IMF

Zagrożenia dla polskiego rozwoju Pokryzysowe bariery rozwoju generowane przez problem wysokiego zadłużenia i deficytu, czyli niestabilność finansów publicznych w długiej perspektywie, co może być pogłębiane globalnymi napięciami walutowymi i powstaniem nowych barier w światowym handlu - przez brak jasnej polityki oszczędności i rozwoju (poprzez rozumną alokację zasobów w kierunkach najbardziej prorozwojowych), Dryf rozwojowy opisany już w raporcie „POLSKA 2030”, który polegać miałby na „uśrednieniu” tempa wzrostu, nie rozwiązaniu problemów demograficznych oraz braku stymulacji dla wzrostu zatrudnienia, czyli obniżeniu w efekcie poziomu ambicji i aspiracji – poprzez politykę nie stawiającą trudnych wyzwań, skupioną na doraźnych celach i prymacie spokoju społecznego nad twórczym konfliktem w sprawach, gdzie bez konfliktu nie można się obejść, Peryferyzacja Polski w globalnym układzie sił – przez brak podjęcia wyzwań i zaniechania modernizacyjne oraz wzrost sił rozwojowych krajów „wschodzących” w tym E7 (BRIC + Indonezja, Meksyk, Turcja).

Polska 2030 – Filary rozwoju CEL: rozwój mierzony poprawą jakości życia (wzrost PKB na mieszkańca w relacji do najbogatszego kraju UE (Holandia, 2009 – 45%; 2030 – więcej niż 65%) i zwiększenie spójności społecznej) Polaków dzięki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, co pozwala na modernizację kraju Makroekonomiczne warunki rozwoju Polski do 2030 roku Filar innowacyjności (modernizacji) Nastawiony na zbudowanie nowych przewag konkurencyjnych Polski opartych o wzrost KI (wzrost kapitału ludzkiego, społecznego, relacyjnego, strukturalnego) i wykorzystanie impetu cyfrowego, co daje w efekcie większą konkurencyjność Filar terytorialnego równoważenia rozwoju (dyfuzji) Zgodnie z zasadami rozbudzania potencjału rozwojowego odpowiednich obszarów mechanizmami dyfuzji i absorbcji oraz polityką spójności społecznej, co daje w efekcie zwiększenie potencjału konkurencyjności Polski Filar efektywności Usprawniający funkcje przyjaznego i pomocnego państwa (nie nadodpowiedzialnego) działającego efektywnie w kluczowych obszarach interwencji

Cel: poprawa jakości życia Volume indices of GDP per inhabitant, 2009. EU-27=100 (w %) Wskaźnik Giniego dla przykładowych państw europejskich Źródło: Eurostat

Filar innowacyjności – wzmocnienie TURBODOŁADOWANIE: Impet cyfrowy Kreatywność i innowacyjność gospodarki Wysokiej jakości edukacja na wszystkich poziomach TURBODOŁADOWANIE: Aspiracje społeczne Konkurencyjnej jakości badania naukowe i współpraca z gospodarką Rozwój postaw przedsiębiorczych i kompetencji zarządczych przedsiębiorców

Model rozwoju CEL: Poprawa jakości życia Punkt wyjścia – terytorialne nierówności rozwoju Model polaryzacyjno-dyfuzyjny Metropolie – centra wzrostu Peryferie – Polska wschodnia, ale i w każdym regionie (wiele wymiarów i przyczyn zróżnicowania) Rozwój konkurencyjności w biegunach wzrostu (nowe formy) Budowanie potencjału rozwojowego i konkurencyjności w ośr. peryferyjnych Policentryzm metropolii sieciowej Integracja funkcjonalna (rozprzestrzenianie – obszaru, działań, wzorców) DYFUZJA (endogeniczne siły wzrostu, gotowość do absorbcji) Interakcje Mechanizm polaryzacyjno-dyfuzyjny równoważenia rozwoju

Model rozwoju: 3 zasady solidarności Fundamentalny z punktu widzenia równoczesności odpowiedzi na dwa wyzwania: odrabianie zaległości cywilizacyjnych (infrastruktura, czy modernizacja gospodarki) oraz budowanie nowych przewag konkurencyjnych opartych o szeroko pojęty kapitał intelektualny, czyli budowanie podstaw dla innowacyjności kraju - model solidarności między zasadą wyrównywania szans a konkurencyjnością, model solidarności innowacyjnej, gdzie w celu realnego wzrostu znaczenia innowacji i stworzenia nowych przewag konkurencyjnych - należy zbudować szerokie podstawy dla innowacyjności w postaci rozbudowy potencjału edukacji i kreatywności, Priorytetowy ze względu na dysproporcje w rozwoju terytorialnym, model równoważenia rozwoju, czyli swoistej solidarności między regionami, Kluczowy ze względu na przebieg procesów społecznych oraz wyzwania demograficzne aspekt solidarności międzypokoleniowej,

Trzecia fala nowoczesności 1 fala: industrializacja Procesy modernizacyjne (choć w ograniczonym zakresie w stosunku do świata): 1945-1989 2 fala: transformacja (gospodarka państwowa/gospodarka rynkowa – w stronę modelu postindustrialnego): boom edukacyjny i boom przedsiębiorczości – 1989-2010 3 fala: wyzwania cywilizacyjne fazy postindustrialnej (nowe przewagi konkurencyjne oparte o kapitał intelektualny, o innowacyjność): 2010/2011 UWAGA: przedkładany model adaptuje wersję „fal” proponowaną przez Tofflera w 1980 roku do warunków polskich

Obszary tematyczne/ filary rozwoju Filar Innowacyjności Innowacyjność Polska Cyfrowa Kapitał Ludzki Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko Filar terytorialnego równoważenia rozwoju (dyfuzji) Rozwój regionalny Transport Filar Efektywności Kapitał Społeczny Sprawne Państwo

Ekonomia społeczna w projektach zintegrowanych strategii rozwoju Ekonomia społeczna jest wpisana w 5 na 9 strategii zintegrowanych Strategia sprawne państwo Strategia rozwoju kapitału społecznego Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki Strategia rozwoju kapitału ludzkiego Strategia zrównoważonego rozwoju rolnictwa i rybactwa

Strategia sprawne państwo CEL 4. EFEKTYWNE SYSTEMY OCHRONY PRAW OBYWATELA Kierunek interwencji 4.5.Wysoka jakość i dostępność usług publicznych - zwiększenie udziału obywateli i ich organizacji w realizacji usług publicznych, zgodnie z zasadą pomocniczości - zapewnienie różnorodności dostawców usług publicznych poprzez zwiększenie udziału podmiotów ekonomii społecznej w rynku usług publicznych, zwłaszcza usług świadczonych w interesie ogólnym o charakterze nieekonomicznym. „Obywatele powinni być traktowani nie tylko jako odbiorcy usług publicznych, ale także jako ich współtwórcy (co-producers) i dostarczyciele. (…)Należy wyjść z założenia, że obywatele i tworzone przez nich instytucje, takie jak podmioty ekonomii społecznej, zdolne są do generowania adekwatnych rozwiązań”.

Strategia sprawne państwo Warunki rozwoju sektora usług, dostarczanych przez podmioty ekonomii społecznej: - stworzenie przyjaznego otoczenia instytucjonalnego i prawnego dla ich funkcjonowania, - upowszechnienie istniejących już rozwiązań prawnych dotyczących kwestii społecznych (tzw. klauzul społecznych) w procedurach przetargowych. „[Podmioty ekonomii społecznej] wykorzystują zasoby uznane za nieprzydatne przez sektor publiczny i prywatny, a także przyczyniają się do redukcji kosztów związanych z wysoką stopą bezrobocia, w grupach zagrożenia marginalizacją społeczną, poprzez ich aktywizację zawodową”.

Strategia rozwoju kapitału społecznego Cel 2. Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne Priorytet 2.3. Wzmocnienie integracji i solidarności społecznej 2.3.1. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości społecznej i innych form przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i zawodowemu, w tym wspieranie różnorodnych form samopomocy (pomoc dla samopomocy) Gospodarzem tego obszaru jest MPiPS oraz działający przy nim Zespół ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Partnerami są zaś MF, MRR i MEN.

Strategia rozwoju kapitału społecznego „Struktury ekonomii społecznej, obejmujące zarówno przedsiębiorstwa społeczne, jak i podmioty o charakterze integracyjnym, spełniają istotną rolę w kreowaniu kapitału społecznego w wymiarze lokalnym. Rozwój ekonomii społecznej przekłada się na szerokie spektrum usług użyteczności publicznej, które spajają lokalną społeczność w odniesieniu do jej terytorialnego i kulturowego zakorzenienia. Znajduje to potwierdzenie w bliskim kontakcie między dostarczycielem i odbiorcą usług, uwzględniającym zasadę korzyści wzajemnych”.

Strategia rozwoju kapitału społecznego Główne planowane działania: * przygotowanie i wprowadzenie nowych rozwiązań legislacyjnych, w tym ustawy o przedsiębiorczości społecznej; przygotowanie i wspieranie wdrażania - długofalowego planu rozwoju przedsiębiorczości społecznej jako integralnego elementu kształtowania polityki rozwoju; przygotowanie i wdrożenie zwrotnych mechanizmów finansowania (pożyczek, kredytów i poręczeń) przedsiębiorczości społecznej oraz innych form aktywizacji zawodowej i społecznej; * włączenie samorządów wojewódzkich jako kluczowego podmiotu, w programowaniu i realizacji wsparcia i rozwoju przedsiębiorczości społecznej na terenie województw, wspierających rozwój na poziomie regionalnym i lokalnym; * stworzenie oraz wprowadzenie systemowych rozwiązań umożliwiających funkcjonowanie na zasadach partnerstwa publiczno-społecznego, certyfikowanych instytucji, wspierających infrastrukturalnie przedsiębiorczość społeczną w zakresie usług, szkoleń i doradztwa;

Strategia rozwoju kapitału społecznego Główne planowane działania: * przygotowanie i wdrożenie działań edukacyjnych dotyczących przedsiębiorczości społecznej, w tym edukacji dzieci i młodzieży poprzez praktyczną edukację przygotowania do przedsiębiorczości; * wypracowanie, przetestowanie i wdrożenie do polityk publicznych instrumentów oceny społecznej wartości dodanej przedsięwzięć ekonomicznych, w tym przedsiębiorstw społecznych; wsparcie projektów testujących (eksperymentalnych) i wprowadzających innowacyjne mechanizmy przeciwdziałania społecznemu i zawodowemu wykluczeniu; *wspieranie rozwoju różnorodnych form samopomocy, co zwiększy samodzielność obywateli w rozwiązywaniu problemów własnych i lokalnego środowiska

Strategia rozwoju kapitału społecznego 2.1.2. Wspieranie rozwoju partnerstwa i innych form współpracy służących przekazywaniu realizacji zadań publicznych obywatelom Główne planowane działania: - zmiany obowiązujących regulacji prawnych umożliwiające poszerzenie zakresu stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, - upowszechnienie podręczników i zaleceń dotyczących praktycznego stosowania klauzul społecznych.

Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki Cel 1: Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki Kierunek działań 1.4. Ułatwienie przedsiębiorstwom dostępu do kapitału we wszystkich fazach ich rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem kapitału wysokiego ryzyka i sektora MSP 1.4.3. Rozwój systemu mikrofinansowania - warunkowe preferencyjne instrumenty skierowane do podmiotów ekonomii społecznej w ramach systemu mikrofinansowania Proponowane przez MPiPS dodatkowe zapisy: - wzmocnienie systemu i infrastruktury doradztwa dla podmiotów ekonomii społecznej, - upowszechnienie klauzul społecznych. „Podmioty ekonomii społecznej przyczyniają się do budowy kapitału społecznego oraz poprawy konkurencyjności gospodarki poprzez mechanizmy wzajemnościowe oraz dywersyfikację rynku dostawców usług”.

Strategia rozwoju kapitału ludzkiego Trzeci obszar (Spójność społeczna) Rozwój aktywnych, w tym innowacyjnych form pomocy osobom zagrożonym lub wykluczonym społecznie (w tym: ekonomii społecznej). „Stworzenie jednolitego i motywującego systemu wspierania bezrobotnych i poszukujących pracy poprzez silniejsze i bardziej jednoznaczne powiązanie świadczeń społecznych z udziałem w aktywnych programach rynku pracy i ekonomii społecznej”.

Strategia zrównoważonego rozwoju rolnictwa i rybactwa Cel szczegołowy:1. Wzrost jakości kapitału ludzkiego, zatrudnienia i przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Priorytet 1.4. Zapobieganie i ograniczanie wykluczenia społecznego oraz redukcja i przeciwdziałanie ubóstwu na obszarach wiejskich Kierunek interwencji1.4.1. Rozwój i promocja ekonomii społecznej „Kluczowym dla osiągnięcia zaprojektowanego priorytetu jest rozwój i promocja ekonomii społecznej, które dotyczą kompleksowych działań w zakresie: zapobiegania wykluczeniu społecznemu, odtwarzania więzi kooperacyjnych i upowszechniania „myślenia w kategoriach wspólnoty lokalnej” i wspólnego dobra, budowania tożsamości lokalnej i lokalnych ponadsektorowych partnerstw na rzecz rozwoju konkretnej społeczności”.

Obywatel 2030 2011 2009 Fotografia przedstawia Zoję Owsiańską Źródło: Centrum Informacyjne Rządu Fotografia przedstawia Zoję Owsiańską Źródło: Rodzice