Praca z dzieckiem o specjalnych potrzebach. D. Lewińska, K. Adamczak

Gdyby każdy miał to samo, nikt nikomu nie byłby potrzebny”. ks Gdyby każdy miał to samo, nikt nikomu nie byłby potrzebny” ks. Jan Twardowski

Pojęcie specjalnych potrzeb edukacyjnych wg prof Pojęcie specjalnych potrzeb edukacyjnych wg prof. Jadwigi Jastrząb odnosi się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń.

Grupy osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych: osoby z uszkodzeniami sensorycznymi (wzrok, słuch), osoby z uszkodzeniami motorycznymi (ortopedycznymi, postępującymi schorzeniami mięśni, itp.), osoby z upośledzeniem umysłowym, osoby z zaburzeniami komunikacji językowej, osoby ze sprzężoną niepełnosprawnością, osoby z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania, osoby z autyzmem dziecięcym i pokrewnymi zaburzeniami, osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,(dzieci z dysleksją, dysgrafią i dysortografią), osoby z przewlekłymi chorobami somatycznymi. (Reforma Systemu Kształcenia... 1998:11)

Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych: wadliwe odzwierciedlanie kształtu liter, kłopoty w różnicowaniu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych i liter, mylenie liter podobnych, różniących się drobnymi elementami graficznymi (a –o; m – n; u – w; l – t; l – ł; e – c; k – h), opuszczanie liter lub cząstek wyrazów - błędy ortograficzne, słaba pamięć wzrokowa, zaburzona analiza i synteza wzrokowa, zaburzona lateralizacja (mylenie liter asymetrycznych, różniących się położeniem względem osi pionowej (np. p – g; d- b;) lub poziomej (np. w – m; u – n; b – p; d – g), zakłócenia orientacji przestrzennej ( problemy z rozplanowaniem zapisu na stronnicy zeszytu), błędy w odczytywaniu , przekręcanie końcówek, trudności ze zrozumieniem odczytywanego tekstu, trudności w odczytywaniu mapy – utrudniona orientacja na mapie, brak wyobraźni przestrzennej – kłopoty w utrwalaniu wzrokowych obrazów figur, kątów i innych elementów,

Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami funkcji słuchowych: opóźniony rozwój mowy dziecka, ubogi zasób słów, trudności w przyswajaniu długich i trudnych wyrazów, agramatyzmy, trudności w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych, trudności w rozumieniu bardziej skomplikowanych instrukcji i poleceń słownych, nie dość precyzyjne różnicowanie słyszących dźwięków, specyficzne trudności w nauce czytania oraz w pisaniu ze słuchu, przekręcanie wyrazów, zgadywanie części wyrazów, opuszczanie głosek sylab, mylenie wyrazów zbliżonych artykulacyjnie, nierytmiczne czytanie, zaburzona intonacja i akcent zdaniowy, powolne tempo czytania, trudności ze zrozumieniem czytanego tekstu, słabsza pamięć słuchowa- trudności w zapamiętaniem tabliczki mnożenia, wierszy, ciągów słownych, trudności w językach obcych, opóźnienie rozwoju myślenia słowno – pojęciowego – trudności w rozumowaniu, wnioskowaniu i uogólnianiu na materiale werbalnym,

Trudności w uczeniu się uwarunkowane opóźnieniem i zaburzeniem rozwoju ruchowego: pismo dysgraficzne ( nierówne, zbyt małe lub zbyt duże litery, wykraczające lub nie dochodzące do linii), wolne tempo pisania, brzydkie pismo, dodatkowe, zbędne ruchy (synkinezje) podczas pisania (np. ruchy tułowia, szyi czy języka), wadliwa regulacja napięcia mięśniowego – tonusu ( zbyt silny lub zbyt słaby nacisk na długopis) , zaburzony proces lateralizacji ( trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania) , zaburzona koordynacja wzrokowo – manualna, inwersja statyczna – odwracanie kształtu liter i cyfr, inwersja dynamiczna – przedstawianie kolejności liter i cyfr, chaotyczny sposób pisania, częste skreślenia i poprawki, obniżony poziom graficzny pisma, trudności w wykonywaniu rysunków figur, tabel itp.

Trudności w uczeniu się uwarunkowane upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim : defekt myślenia, głównie abstrahowania i uogólniania (utrudnione tworzenie i przyswajanie pojęć), zwolnione tempo myślenia, trudności skupienia uwagi, ubóstwo mowy, brak myślowego odzwierciedlania istotnych rzeczy i zjawisk, trudności w przyswojeniu pojęć głównie z przedmiotów ścisłych – matematyka, fizyka, chemia, trudności w opanowaniu reguł gramatycznych, pojęć historycznych, społecznych, moralnych i estetycznych, problemy w rozwiązywaniu zadań o charakterze teoretycznym, trudności w rozumieniu czytanego tekstu, trudności w redagowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych, krótkotrwała pamięć, brak logicznego myślenia.

Trudności w uczeniu się dzieci uwarunkowane nadpobudliwością psychoruchową: wzmożona wybuchowość, skłonność do bijatyk i dokuczliwość, wyraźna niechęć podporządkowana kolegom, zmienność nastrojów, niski krytycyzm, uleganie różnym wpływom, mała odporność na trudne sytuacje, zniechęcanie się przy wykonywaniu zadań, niedokończenie rozpoczętych zadań, trudności w dostosowaniu się do wymagań nauczycieli, kłopoty w podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu, niekorzystne relacje pomiędzy uczniem i nauczycielem, zaburzenie pozytywnych stosunków z kolegami, zaburzenia w czynnościach orientacyjno – poznawczych (słaba koncentracja uwagi, niska jej trwałość, nadmierna przerzutność, brak selektywności uwagi), opóźnienia funkcji percepcyjno – motorycznych.

Trudności w uczeniu się dzieci uwarunkowane zaburzeniami rozwoju procesów emocjonalno – motywacyjnych: Częstą przyczyną zaburzeń emocjonalnych u dzieci są przykre przeżycia związane z nauką szkolną. Dotyczy to często dzieci z zaburzeniami funkcji percepcyjno- motorycznych, sprzężonymi często z zakłóceniami dynamiki procesów nerwowych. Naturalną konsekwencją nie dających się pokonać trudności jest: spadek zainteresowania nauką, zanik motywacji do pracy szkolnej, wadliwa interpretacja niepowodzeń szkolnych, fobia szkolna (reakcje gniewu i lęku przed niepowodzeniem), utrwalenie niewłaściwej postawy emocjonalno – uczuciowej.

Trudności w uczeniu się u dzieci z dysleksją, dysgrafią, dysortografia: dysleksja „ typu wzrokowego” : zaburzenia percepcji wzrokowej, zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej, zaburzenia koordynacji wzrokowo – przestrzennej. „dysleksja typu słuchowego” : zaburzenia percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, zaburzenia funkcji językowych. „dysleksja integracyjna” : w której pojedyncze funkcje nie wykazują zakłóceń, a zaburzenia dotyczą ich koordynacji.

Dysgrafia: niedokładność w odtwarzaniu liter ( niedokończenie kształtu litery, przekształcanie łuków liter w kąty ostre), litery „drżące” o niepewnej linii, brak połączeń liter lub łączenie niewłaściwe, niepoprawne zagęszczenie liter, niezachowanie należytego odstępu między literami i wyrazami, brak płynności pisania, brak równomiernego i jednolitego położenia pisania, upraszczanie kształtów , występowanie kilku charakterów pisma u tego samego dziecka, wolniejsze tempo pisania.

Dysortografia: Zaburzenia percepcji słuchowej: trudności w słuchowym wyodrębnianiu wyrazów ( niemożność wydzielenia wyrazów ze zdań, sprawia, że niektóre wyrazy są pisane łącznie np. nastole, wśródbrzóz, wtorbie), trudności w wyodrębnianiu sylab, głosek i ustalaniu ich kolejności, (np. żłów, tłw, dugi, rós), trudności w rozpoznawaniu i identyfikowaniu każdej głoski ( zaburzenia słuchu fonemowego) - mylenie głosek opozycyjnych (p – b; t – d; k – g; itp.), trudności w analizie morfologicznej wyrazów – trudności z kojarzeniem wyrazów pochodnych z podstawowymi ogranicza wykorzystanie znanych reguł ortograficznych, a to przejawia się utrzymaniem tendencji do pisowni fonetycznej, np. kuska, łafka, goszki, Zaburzenia percepcji wzrokowej: trudności w kojarzeniu głosek z odpowiednimi literami – zostaje zakłócone wzrokowe i wzrokowo-przestrzenne różnicowanie liter, (a – o; m – n; l – t – ł; a –ą; e – ę; np. lato – loto), trudności we wzrokowym i wzrokowo – przestrzennym różnicowaniu liter, trudności w kojarzeniu słowa lub jego cząstki z obrazem wzrokowym np. wruszka – obraz słuchowy, wróżka – obraz wzrokowy.

Postępowanie wobec ucznia ze specyficznymi trudnościami w nauce: w sposobie oceniania uczniów uwzględnia się różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenia włożony przez dziecko wysiłek, ocena w głównej mierze dotyczy poprawności wypowiedzi ustnej i strony merytorycznej prac pisemnych, wydłuża sięlimit czasu na pisanie sprawdzianów; ocenia się na jednakowych prawach brudnopis i czystopis, w przypadku głębokiej dysgrafii umożliwia się uczniowi wykonanie prac kontrolnych na komputerze. Jeżeli nauczyciel nie jest w stanie odczytać pracy ucznia, robi to uczeń w jego obecności, wyjaśniając wszystkie wątpliwości ortograficzne, pisemne sprawdziany ogranicza się do sprawdzania wiadomości. Stosuje się testy wyboru, zdania niedokończone, teksty z lukami dotyczącymi sprawdzanych treści. Pozwala to uczniowi skoncentrować się na konkretnej tematyce, nie na poprawności pisania, preferuje się odpowiedzi ustne. Pytania kierowane do ucznia są precyzyjne, konkretne, unika się pytań typu: „Co wiesz o …?” uczniowie z trudnościami w matematyce (dyskalkulia) mogą korzystać z kalkulatora, z modeli brył przestrzennych oraz w razie potrzeby z tabliczki mnożenia, nauczyciel ocenia tok rozumowania poprzez analizę działań a nie tylko jego wynik , nauczyciele, na podstawie opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej, dostosowują wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się uniemożliwiające sprostaniu tym wymaganiom,

Uczeń ze specjalnymi trudnościami ma możliwość uczestniczenia w : a)      zajęciach wyrównawczych, b) terapii logopedycznej, pedagogicznej, psychologicznej – zajęcia indywidualne, c)      zajęcia rewalidacyjne, d) zajęcia korekcyjno – kompensacyjne, e) zajęcia dogoterapii, f) zajęcia hipoterapii, g) zajęcia rehabilitacji ruchowej, h) koła zainteresowań.

Działania ukierunkowane na nauczycieli pracujących z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych a) konsultacje z nauczycielem przedmiotu celem ukierunkowania jego pracy z uczniem, b) organizowanie szkoleń dla nauczycieli w celu pogłębiania ich wiedzy na dany temat, c) przekazywanie wyników badań diagnostycznych wychowawcom, nauczycielom uczącym w danej klasie, d) wspólne opracowywanie i wdrażanie wskazówek i zaleceń do pracy z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się, e) pomoc w opracowaniu kryteriów i sposobów oceniania osiągnięć uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, f) kierowanie uczniów do poradni psychologiczno-pedagogicznej za zgodą rodziców.

Jak pracować z dzieckiem ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się Jak pracować z dzieckiem ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się ? – rodzaje terapii pedagogicznej. Muzykoterapia i trening relaksacyjny. cele i zadania: kształtowanie wrażliwości i empatii, stymulowanie do aktywności i kreatywności, dowartościowanie emocjonalne, wygaszanie agresywnych reakcji, wzmacnianie prawidłowych nastawień i postaw, doskonalenie komunikacji w grupie, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania i koncentrowanie uwagi, praca z ciałem, doskonalenie sprawności psychomotorycznej, usuwanie napięcia psychofizycznego.

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Scherborne. Cele i zadania: rozwijanie przez ruch świadomości własnego ciała, usprawnianie ruchowe, rozwijanie świadomości przestrzeni i działania w niej, rozwijanie przez ruch dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu (przygotowanie dziecka do uczestnictwa w kontaktach interpersonalnych), rozwijanie przez ruch działalności twórczej. W programie ćwiczeń ruchowych wyróżnia się następujące grupy ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka: ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała, ćwiczenia prowadzące do zdobycia pewności siebie i poczucia bezpieczeństwa w otoczeniu, ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupa.

Kinezjologia. Cele i zadania: wspomaganie nauczania i uczenia się dzieci , które mają trudności w nauce, usunięcie blokad w mózgu i ciele, które są przyczyną dysleksji rozwojowej, ożywienie i aktywizacja naturalnych mechanizmów pracy mózgu, poprzez naturalny fizyczny ruch ciała, wykształcenie motywacji osiągnięcia celów i pozytywnego przyjmowania siebie, odkrycie czynników zaburzających rozwój jednostki i pomoc w uruchomieniu mechanizmu samoregulacji, wzmocnienie uczniów w dążeniu do zdobywania wiedzy i rozwijania umiejętności, usprawnianie zdolności widzenia, słyszenia, zapamiętywania, czytania i pisania, usprawnianie zdolności koncentracji, umiejętności jasnego wyrażania myśli w mowie i piśmie.

Przykładowe ćwiczenia usprawniające: percepcję wzrokową, percepcję słuchową, percepcję wzrokową i słuchową, orientację przestrzenną, lateralizację, funkcje motoryczne, dzieci z zahamowane emocjonalnie, dzieci z nadpobudliwością psychoruchową.

Dziękujemy za uwagę!

Literatura: 1. Terapia pedagogiczna tom I i II- E. M. Skorek 2 Literatura: 1. Terapia pedagogiczna tom I i II- E. M. Skorek 2. Kształcenie zintegrowane dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych-pod redakcją J. Wyczesany, Cz. Mikruta 3. Psychologiczno- pedagogiczne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych pod redakcją S. Michilewicz 4. Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne w szkole- I. Czajkowska, K. Herda 5. Dziecko z trudnościami w rozwoju- praca pod redakcją S. Mihilewicz 5. Trudności w pisaniu u dzieci – M. Bogdanowicz 6. Trudności w procesie uczenia się- I. Bandra 7. Kinezjologia edukacyjna, PSK< Warszawa 1998- P. Denison 8. Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjologii Edukacyjnej.- C. Hannaford 9. Metoda Dobrego Startu i Ruchu Rozwijającego w nauce czytania- J. Całus, M. Aleksiak- Wychowanie w Przedszkolu 1995 nr 6. 10. Metodyka i wykorzystanie Metody Ruchu Rozwijającego, Problemy Pedagogoki Specjalnej 2001, nr 1-2. 11. Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową- J. Santorski, WSiP, Warszawa 1993,