Ekonomia społeczna szansą dla obszarów wiejskich Metodologia wsparcia przechodzenia na nierolniczą działalność gospodarczą mieszkańców terenów wiejskich Tadeusz Durczok 19 grudzień 2008

Plan prezentacji podstawy działania na terenach wiejskich nierolnicza działalność gospodarcza – co to takiego? inkubator – wersja gminna ekonomia społeczna na obszarach wiejskich

doświadczenie w prowadzeniu inkubatora gospodarki społecznej znajomość rynków rolnictwa ekologicznego i żywności ekologicznej – wypracowane w ramach projektu pilotażowego Model produkcji i dystrybucji żywności ekologicznej współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi na obszarach wiejskich (w Polsce i poza granicami kraju) znajomość osiągnięć wypracowanych w ramach innych projektów (Wieś aktywna, Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Agrolinia, Agrosmak, Agroinfo) specjaliści ds. wsi w zespole SWR Kontekst

Główne założenia: Cel: opracowanie nowej, dostosowanej do polskich realiów metodologii wspierania podejmowania nierolniczej działalności gospodarczej przez mieszkańców terenów wiejskich. Model czerpał będzie z doświadczeń partnerów zagranicznych a jednocześnie wpisywał się w potrzeby, normy i zwyczaje ludności zamieszkującej tereny wiejskie w Polsce Grupa docelowa: mieszkańcy terenów wiejskich, lokalni liderzy oraz osoby aktywnie działające na rzecz rozwoju wsi Kontekst

zaproszenie do współpracy przedstawicieli zagranicznych instytucji – Partnerów naszej współpracy ponadnarodowej (Exemplas Ltd. z Wielkiej Brytanii, portugalskich firm doradczych SPA Consultoria i Alto Fuste) oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych aktywnie działających na terenach wiejskich, organizacja warsztatów wstępnych, w czasie których uczestnicy projektu zapoznani zostaną ze specyfiką polskich terenów wiejskich, opracowanie przez zespoły ekspercie (w ramach pracy indywidualnej i współpracy międzyzespołowej) metodologii wsparcia podejmowania nierolniczej działalności gospodarczej przez mieszkańców terenów wiejskich, utworzenie inkubatora, rozpoczęcie działalności organizacja konferencji upowszechniającej rezultaty wśród przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego z terenów wiejskich w całej Polsce. Planowane działania

Wieś i małe miasteczka są dla większości Polaków miejscem, z którego pochodzą ich rodzice i dziadkowie. To ona buduje polską tożsamość. Typowy wiejski krajobraz jest ogromnym bogactwem Polski i dziedzictwem, które trzeba w nienaruszonym stanie przekazać następnym pokoleniom. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Wieś i małe miasteczka pełnia w Polsce ważną rolę gospodarczą, społeczną, ekologiczną i kulturową. Trzy najważniejsze elementy polskiej wsi to: rolnictwo – bez niego wieś przestaje być prawdziwą wsią kultura – wieś jest dziedzictwem i nośnikiem tradycji narodu krajobraz – wieś jest alternatywą dla miast, a jej środowisko jest bezcenne. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Problemy obszarów wiejskich: niska mobilność ludności wiejskiej wysoki odsetek osób o niskich kwalifikacjach niski poziom wykształcenia mieszkańców wsi gorsze warunki nauki na wsi niski poziom innowacyjności przedsiębiorstw zagrożenie ubóstwem syndrom pracowników PGR – ów dziedziczenie bezrobocia zamknięte systemy społeczne lokalnych środowisk dyskryminacja osób niepełnosprawnych niedostateczny rozwój infrastruktury społecznej Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Niska mobilności ludności wiejskiej i nakładająca się na to niechęć do poszukiwania pracy. Co drugi bezrobotny (49%) uważa, że w jego miejscu zamieszkania lub okolicy nie ma żadnej pracy, a niemal dwie piąte (39%) twierdzi, że trudno tam o jakiekolwiek zatrudnienie. Zaledwie co ósmy bezrobotny (12%) przyznaje, że na lokalnym rynku pracy można znaleźć jakąś pracę, choć nie zawsze odpowiednią. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Wysoki odsetek osób o niskich kwalifikacjach. Jest to związane z poziomem wykształcenia ludności wiejskiej. Udział populacji z wyższym wykształceniem jest na wsi 5-krótnie niższy niż w mieście, a z wykształceniem średnim – dwukrotnie niższy. Najwięcej osób z najniższym wykształceniem pracuje w rolnictwie (59%). Dane rynku pracy potwierdzają, że osoby z niższym wykształceniem i bez doświadczenia zawodowego stanowią główną grupę osób zagrożonych bezrobociem. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Niższy poziom wykształcenia mieszkańców wsi i małych miast w porównaniu z poziomem wykształcenia mieszkańców na obszarach miejskich, w tym brak znajomości języków obcych i nieumiejętność korzystania z nowych technik informacyjnych i komunikacyjnych, powoduje, że mieszkańcy obszarów wiejskich są mniej atrakcyjni na rynku pracy, a ich szanse na znalezienie zatrudnienia są znacznie niższe. Niski poziom wykształcenia rodziców jest często powielany przez ich dzieci. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

N iższy poziom wykształcenia mieszkańców wsi i małych miast w porównaniu z poziomem wykształcenia mieszkańców na obszarach miejskich, w tym brak znajomości języków obcych i nieumiejętność korzystania z nowych technik informacyjnych i komunikacyjnych, powoduje, że mieszkańcy obszarów wiejskich są mniej atrakcyjni na rynku pracy, a ich szanse na znalezienie zatrudnienia są znacznie niższe. Niski poziom wykształcenia rodziców jest często powielany przez ich dzieci. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Warunki nauki na wsi są zdecydowanie gorsze niż w mieście, także przeciętny poziom nauczania na wsi jest z reguły niższy. Wpływają na to m.in.: ograniczony dostęp do przedszkoli, gorzej wykwalifikowana kadra pedagogiczna, gorsza oferta edukacyjna szkolnictwa ponadgimanazjalnego oraz sytuacja materialna rodzin wiejskich. Utrudniona jest także kontynuacja nauki w szkołach ponadgimnazjalnych ze względu na możliwości i koszt dojazdu oraz koszt pobytu w internacie. Poza tym rosnące koszty edukacji na poziomie szkoły średniej i wyższej mają istotne znaczenie dla dostępu do edukacji na obszarach wiejskich. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Młodzież wiejska stanowi grupę szczególnie zagrożoną bezrobociem (wskaźnik bezrobocia w tej grupie wynosi 50%). Osoby te zostały wykształcone już w nowej sytuacji gospodarczo – politycznej i w nowym systemie nauczania, który jednak nie przygotował w wystarczającym stopniu młodzieży z nieuprzywilejowanych rodzin do konkurowania na rynku pracy. Barierą dla ludzi młodych jest brak doświadczenia zawodowego. Pracodawcy najbardziej cenią sobie bowiem osoby, które mają potwierdzone działaniem umiejętności i predyspozycje osobowe, szkoły zaś tego nie zapewniają. Ponadto osoby wykształcone z uwagi na małą liczbę miejsc pracy na wsi i w małych miastach mają niewielką szansę na zdobycie pierwszego doświadczenia zawodowego. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Praca kobiet ze wsi i małych miast na ogół wiąże się z koniecznością dojazdu do przedsiębiorstw oddalonych znacznie od miejsca zamieszkania. W związku z tym, że to one zajmują się domem i dziećmi dojazdy są dla nich barierą podejmowania aktywności zawodowej. Poza tym kobietą jest wciąż trudno znaleźć pracę, zwłaszcza jeśli przekroczyły już pewnie wiek. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Zagrożenie ubóstwem. Na wsi 45% rodzin żyje we względnej biedzie, czyli trzy razy więcej niż wynosi średnia krajowa. Często spotykanym zjawiskiem jest zatrudnianie dzieci. Zasiłki emerytalne i renty dla wielu gospodarstw stanowią główne źródło utrzymania, co jest stosunkowo nowym zjawiskiem. W wielu przypadkach jest to jedyny stały dochód całej rodziny. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Byli pracownicy PGR –ów i ich rodziny stanowią szczególną grupę zamieszkującą obszary wiejskie. Syndrom pracowników PRG – ów obejmuje bezradność, brak pewności siebie, pasywność, częste nadużywanie alkoholu. W tym środowisku obserwuje się problem dziedziczenia bezrobocia. W efekcie ograniczeń finansowych, trudności w dostępie do szkół oraz barier kulturowych dzieci powielają wzorzec życia bez pracy. Większość z nich kończy swoją edukację na poziomie podstawowym, co prowadzi do trwałej marginalizacji na rynku pracy. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Na terenach wiejskich występuje niedostateczny rozwój infrastruktury społecznej, zwłaszcza w zakresie placówek służby zdrowia, placówek kulturalnych, turystycznych, jak również wychowania przedszkolnego i szkół. Istnieją znaczne opóźnienia w zakresie dostępu do usług medycznych. Wieś ma z reguły słabo rozwiniętą infrastrukturę kultury lub niewystarczający dostęp do podstawowych usług kulturalnych świadczonych przez ośrodki kultury, świetlice, biblioteki, stowarzyszenia i grupy artystyczne. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Istnieje też problem niskiej aktywności społecznej w regionach wiejskich. Aktywność społeczna mierzona jest stopniem rozwoju organizacji pozarządowych oraz innych form zorganizowanego życia społecznego i jest odzwierciedleniem chęci do współpracy społeczności danego regionu. Brak jest mechanizmów wyzwalających aktywność i przedsiębiorczość organizacji pozarządowych. Kobiety i młodzież najchętniej uczestniczą w działaniach na rzecz społeczno – ekonomicznego rozwoju lokalnego i stanowią największy potencjał miejscowej gospodarki społecznej. Paradoksalnie grupy te są najbardziej dyskryminowane na rynku pracy. Specyfika terenów wiejskich w Polsce

Podstawowym warunkiem rozwoju obszarów wiejskich – w tym także w małych mistach - jest wzrost ich różnorodności, przede wszystkim poprzez wzbogacanie struktury funkcji społeczno – gospodarczych. Zwraca się coraz większą uwagę na potrzebę rozwoju pozarolniczych funkcji gospodarczych, tj. usług, turystyki, mieszkalnictwa, leśnictwa, rzadziej przemysłu. Wielofunkcyjność obszarów wiejskich jest współcześnie naczelnym postulatem w planach zagospodarowania przestrzennego, strategiach rozwoju, studiach i ekspertyzach dotyczących wsi. Możliwość rozwoju alternatywnych źródeł dochodu na obszarach wiejskich i w małych mistach

Pozarolnicza działalność gospodarcza w kontekście indywidualnego gospodarstwa rolnego jest to wykorzystanie zasobów (kapitałowych, siły roboczej, gruntów), którymi dysponuje gospodarstwo rolne, do prowadzenia dodatkowej działalności bezpośrednio nie związanej z rolnictwem. Nierolnicza działalność rolnicza – co to takiego?

Pozarolnicza działalność gospodarcza na obszarach wiejskich rozwija się bardzo nierównomiernie. Podmioty gospodarcze o charakterze nierolniczym wykazują największe zagęszczenie w województwach zachodnich oraz mazowieckiem i śląskim. Największą koncentracją usług charakteryzują się strefy podmiejskie, gdzie lokuje się przede wszystkim zakłady usług budowlanych, transportowych, naprawczych i hurtownie. Na obszarach peryferyjnych i słabo rozwiniętych trudno spodziewać się dynamicznego rozwoju usług, bowiem brak jest tam odbiorców. Nierolnicza działalność rolnicza – co to takiego?

Cel główny: aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców poprzez rozwój przedsiębiorczości na terenie gminy Cele pośrednie: Rozwój kapitału społecznego Zachowanie spójności społecznej Zachowanie lokalnego charakteru wsi polskiej Przeciwdziałanie odpływu młodych ludzi z obszarów wiejskich Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Aktywizacja i integracja osób starszych i niepełnosprawnych Podstawy działania na obszarach wiejskich

Inkubator – wersja gminna Założenia: Teren działania inkubatora to obszar gminy Inkubator nie powstaje jako konkurencja dla innych instytucji szkoleniowych czy doradczych (ma uzupełniać ich ofertę) Inkubator jako niezależna instytucja – fragment organizacji pozarządowej Inkubator tworzy ok. 4 osób (w gminach biernych można rozpatrzeć celowość ekspertów zewnętrznych będących katalizatorem rozwoju) Inkubator nawiązuje współpracę z urzędem gminy, starostwem powiatowym, powiatowym urzędem pracy, ośrodkami doradztwa rolniczego, lokalnymi grupami działania, parafiami oraz innymi ośrodkami życia społecznego Przeprowadzenie badań społecznych

Inkubator – wersja gminna Założenia: Przeprowadzenie badań społecznych prowadzących do odpowiedzi na pytanie o głównych aktorów rozwoju lokalnego, decydentów, osoby obdarzone największym prestiżem społecznym Stworzenie strategii działania, która powinna być dostosowana do warunków lokalnych Zbadania potencjału społeczno – zawodowego mieszkańców obszaru objętego działaniem inkubatora Utworzenie szkoły przedsiębiorczości i aktywności społecznej Edukacja przedsiębiorczości Edukacja działaczy społecznych Edukacja społeczna

Inkubator – wersja gminna Zawiązanie inkubatora Rozpoznanie potencjału społeczności, zawiązanie społecznej rady przedsiębiorczości, diagnoza społeczna Sformułowanie strategii działania Utworzenie szkoły przedsiębiorczości i aktywności społecznej Przygotowanie do uruchomienia działalności gospodarczej Wsparcie w pierwszym okresie działalności

Inkubator – wersja gminna Szacunkowy roczny koszt funkcjonowania inkubatora: Wynagrodzenie pracowników inkubatora zł Funkcjonowanie szkoły przedsiębiorczości i aktywności społecznej zł Promocja, lokal, media, biuro zł Łącznie: zł

telefon: web: WISP – dane kontaktowe