USPOŁECZNIENIE PROCESU RACJONALIZACJI SIECI SZKÓŁ I PLACÓWEK OŚWIATOWYCH W OPOLU W DRODZE KONSULTACJI SPOŁECZNYCH WYDZIAŁ OŚWIATY URZĘDU MIASTA OPOLA

Zwięzły opis zgłaszanego rozwiązania (1) Proces racjonalizacji sieci szkół jako bardzo wrażliwy społecznie temat - przyczyna wielu konfliktów w całej Polsce, rozpoczął się od rzetelnej diagnozy stanu w 2011 r . Wynikało z niej, że racjonalizacja sieci szkół jest niezbędna z powodu: narastającego niżu demograficznego i niewypełnionych obiektów oświatowych (w latach 2002-2012 ubytek 1500 uczniów w szkołach podstawowych i 1000 uczniów w gimnazjach), relatywnie zbyt dużej liczby szkół w stosunku do średniej liczby uczniów w porównaniu z miastami o podobnej liczbie mieszkańców (o 200 uczniów), stale rosnących kosztów kształcenia (wzrost w szkołach podstawowych i gimnazjach o 21% w latach 2007-11), braku wystarczających środków na doinwestowanie bazy oświatowej (75 obiektów oświatowych, w których funkcjonują 32 przedszkola, 66 szkół, 7 placówek oświatowych), zbyt dużego zatrudnienia i rozdrobnienia etatowego w sektorze edukacji (liczba uczniów przypadająca na 1 nauczyciela – 9,5 (kraj – 11,5). Wnioski z analizy sieci szkolnej ujęto w kierunkach polityki oświatowej miasta Opola na lata 2011 – 2015. W wyniku diagnozy podjęto następujące działania: likwidacja 4 szkół pozostających w bliskim sąsiedztwie innych, z przeniesieniem kształcenia do placówki większej, dysponującej dobrą infrastrukturą i mającej lepsze efekty kształcenia, łączenie przedszkoli, szkół i placówek w 3 zespoły w sposób umożliwiający optymalne wypełnienie obiektów i poprawę jakości zarządzania i efektywności działań

Zwięzły opis zgłaszanego rozwiązania (2) Główny cel - zaoszczędzenie środków finansowych na wzbogacenie oferty kształcenia na wszystkich etapach edukacyjnych, szczególnie w szkołach ponadgimnazjalnych Przewidywane oszczędności z tytułu: zmian organizacyjnych – 1.970.000 zł, sprzedaży nieruchomości - 8.700.000 zł Dla uniknięcia konfliktów i uzyskania akceptacji rodziców, nauczycieli i wspierających ich związków zawodowych skoncentrowano się na szerokim dialogu ze środowiskiem lokalnym. Określono strategię współpracy, bliższe i dalsze kierunki działania oraz opracowano szczegółowe harmonogramy działań. Oszacowano wielkość zmian w zatrudnieniu nauczycieli (21 etatów) i zaplanowano działania osłonowe (możliwość zatrudnienia w innych placówkach), Opracowano materiały informacyjne, w tym prezentacje multimedialne przedstawiające przyczyny zmian, skutki zaniechania proponowanych rozwiązań oraz konkretne korzyści, jakie przyniosą zmiany, a także ulotki informujące szczegółowo o efektach zmian (pod względem organizacyjnym i programowym). Wdrożenie zmian poprzedzono konsultacjami – 36 godzin (dyrektorzy, rodzice, nauczyciele, pracownicy niepedagogiczni, związki zawodowe, komisja edukacji oraz radni pozostałych komisji), w trakcie których przedstawiano propozycje zmian, wyjaśniano wątpliwości, prowadzono korespondencję pisemną, dyskutowano na łamach lokalnych mediów. Działania te spowodowały, że zmiany zostały przyjęte ze względnym zrozumieniem i zaakceptowane przez środowisko oświatowe oraz społeczność lokalną.

Adekwatność zgłaszanego rozwiązania: Racjonalizacja sieci szkolnej to trudny, skomplikowany proces, wywołujący duże emocje, zwłaszcza u rodziców, zaniepokojonych potencjalnymi utrudnieniami w dostępie do edukacji dla ich dzieci, oraz pracowników placówek oświatowych, obawiających się utraty lub ograniczenia zatrudnienia. W przypadku Opola - proces oparty na wzajemnym partnerstwie, zaufaniu i szacunku oraz współpracy ze środowiskiem lokalnym, szczególnie z rodzicami, w tym radami rodziców oraz nauczycielami i pracownikami niepedagogicznymi i reprezentującymi ich organizacjami związkowymi (ZNP i NZSS Solidarność), Działania były, z odpowiednim wyprzedzeniem, podawane do publicznej informacji. Działania uzgadniane i poddawane społecznej dyskusji zmierzającej do uzyskania kompromisu. W planach uwzględniono wszystkie kwestie mające wpływ na przebieg realizacji oraz jej efekty, a szczególnie: działania informacyjne wobec wszystkich zainteresowanych podmiotów (bezpośrednie spotkania, materiały wyjaśniające, współpraca z mediami), działania integrujące (np. projekty, konkursy, wycieczki, zajęcia rekreacyjno – sportowe) środowiska uczniów, nauczycieli, czy rodziców (w przypadku likwidacji szkoły czy połączenia placówek w zespół), skuteczne działania zapewniające zatrudnienie pracowników likwidowanych szkół w innych placówkach.

Skuteczność zgłaszanego rozwiązania Działania związane z racjonalizacją sieci szkolnej zostały pozytywnie ocenione przez dyrekcje szkół i pracowników, uzyskały akceptację związków zawodowych oraz rodziców. W wyniku zmian i uzyskanych oszczędności nastąpiła znaczna poprawa warunków pracy szkół w zakresie: oferty edukacyjnej: wzbogacenie ilościowe i jakościowe oferty zajęć dydaktycznych (programy autorskie, innowacje pedagogiczne) oraz pozalekcyjnych; poprawa efektywności pomocy psychologiczno – pedagogicznej (znaczący wzrost liczby etatów wsparcia), infrastruktury (termomodernizacja 3 obiektów; lepsze zaplecze sportowe: 1 sala gimnastyczna, 3 boiska wielofunkcyjne; wyposażenie w sprzęt i pomoce dydaktyczne, pracownie komputerowe i sprzęt IT (6 szkół) poprawy warunków zatrudnienia: pełne etaty nauczycielskie, dodatkowe etaty wicedyrektorów ds. wychowawczych, zwiększenie efektywności pracy zespołów przedmiotowych i zadaniowych, poprawy atmosfery pracy: wzrost zaufania, poczucia bezpieczeństwa i motywacji oraz zaangażowania pracowników dzięki stabilizacji i dalszej perspektywie zatrudnienia, poprawy jakości pracy: wzrost EWD, poprawa wyników egzaminów zewnętrznych, zwiększenie udziału szkół w projektach edukacyjnych, zwiększenie zaangażowania rodziców oraz lokalnego środowiska na rzecz szkół.

Przejrzystość procesu wdrożenia rozwiązania Opracowano szczegółowe harmonogramy działań oraz obszerne materiały informacyjne, umożliwiające kompleksowe zapoznanie zainteresowanych podmiotów (rodzice, pracownicy placówek oświatowych, związki zawodowe, Rada Miasta) z projektowanymi zmianami. W trakcie spotkań, rozmów i debat (rady pedagogiczne, rady rodziców, komisja edukacji) oraz seminariów szkoleniowych dla dyrektorów, z udziałem przedstawicieli związków zawodowych, przedstawiano propozycje zmian, wyjaśniano wątpliwości, prowadzono korespondencję pisemną, dyskutowano na łamach lokalnych mediów. Już na etapie planów były spotkania z dyrektorami poszczególnych jednostek (informacja o zamierzeniach i zasięgnięcie ich opinii (zwykle na rok przed realizacją, w okresie styczeń – kwiecień). Na seminariach szkoleniowych dla dyrektorów (sierpień) przedstawiano aktualną sytuację oświaty w Opolu i informowano o zagrożeniach, a także o planach racjonalizacji sieci szkół. Z planowanymi zmianami mogli tam zapoznać się również przedstawiciele związków zawodowych (ZNP, NSZZ Solidarność), a także Komisji Edukacji. Z początkiem roku szkolnego organizowano pierwsze spotkania z radami pedagogicznymi oraz z radami rodziców szkół, a kolejne zgodnie z potrzebami. Organizowano spotkania z szefami organizacji związkowych, aby szczegółowo omawiać sytuację pracowników jednostek oświatowych objętych zmianami. Odpowiednio wcześnie podjęte rozmowy oraz udokumentowanie konieczności zmian zaowocowały w konsekwencji uzyskaniem pozytywnej opinii związków zawodowych.

Trwałość zgłaszanego rozwiązania Sposób prowadzenia konsultacji społecznych racjonalizowania sieci szkolnej jest skuteczny i w sytuacji kolejnych zmian zostanie ponownie wykorzystany. Rozwiązania te, modyfikowane i udoskonalane w procesie kolejnych wdrożeń, stanowią wypracowany model koniecznych, przewidywalnych działań, które pozwalają zaplanować przebieg każdego procesu racjonalizacji sieci szkolnej, oczywiście z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań. Istotne znaczenie ma przyjęta w Opolu strategia oświatowa, określająca perspektywiczne kierunki działania w zakresie sieci szkolnej i pożądane zmiany organizacyjne i programowe na lata 2011- 2015 (model szkoły na każdym etapie edukacyjnym - z ustaloną minimalną liczbą uczniów). O trwałości rozwiązania świadczy szczegółowy harmonogram działań, zawierający zarówno ogólne założenia dotyczące zmiany, przewidywanych korzyści, jak również wszystkie przewidywane zadania i czynności do wykonania wraz z określeniem terminów oraz osób i komórek w danej organizacji odpowiedzialnych za ich realizację. Istotne było przygotowanie specjalnej polityki informacyjnej miasta, materiałów dla nauczycieli, rodziców radnych, związków zawodowych i prasy (w tym prezentacji multimedialnych przedstawiających przyczyny zmian i dalsze niekorzystne skutki zaniechania zmian, a także konkretne korzyści, jakie przyniesie nowe rozwiązanie. Pomocne są także ulotki informujące szczegółowo o efektach zmian (np. nowa organizacja szkoły pod względem organizacyjnym i programowym).

Możliwość zastosowania w innych jednostkach samorządowych: Zaprezentowane rozwiązanie jest przykładem działań mogących zapewnić skuteczne wdrożenie procesu racjonalizacji sieci szkolnej przez wszystkie JST, oczywiście z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań. Wyrazem uznania dla przedstawionego rozwiązania było zaprezentowanie go jako przykładu dobrej praktyki: na posiedzeniu Wojewódzkiego Forum Dialogu Społecznego (kwiecień 2012) – na zaproszenie Wojewody Opolskiego, na spotkaniu, zorganizowanym w Nysie ze względu na zaistniały tam konflikt pomiędzy społecznością lokalną a burmistrzem z powodu likwidacji szkoły (czerwiec 2012) - na zaproszenie Wojewody Opolskiego, w panelu dyskusyjnym dotyczącym spraw oświatowych (marzec 2013) – na zaproszenie starosty brzeskiego. Zaproszenie miasta Opola przez zewnętrzne podmioty do zaprezentowania zastosowanego podejścia miało na celu zachęcenie innych JST do wdrożenia podobnych rozwiązań sprzyjających dialogowi społecznemu. Zastosowane przez miasto Opole rozwiązanie zostało uznane przez Wojewodę Opolskiego za optymalny, zasługujący na naśladowanie model wdrażania zmian w oświacie, zmierzający do niwelowania konfliktów społecznych (w tym z rodzicami i związkami zawodowymi), powstających na gruncie realizacji bardzo ważnego zadania samorządu terytorialnego, jakim jest zapewnienie edukacji.