S ł awomir Ł odzi ń ski Wprowadzenie do socjologii zró ż nicowania kulturowego i mniejszo ś ci (semestr zimowy, ś rody, godz , sala 401) wyk ł ad nr 3

1. Powtórzenie – pytania etniczne w spisach powszechnych: wiedza statystyczna o strukturze etnicznej spo ł ecze ń stwa – spisy powszechne ludno ś ci (population census), rejestry ludno ś ci (population register, civil register) oraz socjologicznych bada ń reprezentacyjnych (sonda ż owych); za i przeciw pytaniom etnicznym w spisach powszechnych ludno ś ci; potrzeba spisowych danych etnicznych; ograniczenia wiarygodno ść danych etnicznych uzyskiwanych z powszechnych spisów ludno ś ci: polityka pa ń stwa w zakresie mniejszo ś ci (narodowo ś ci) i spisów; poziom jednostki; brak wiarygodnych danych na temat liczebno ś ci mniejszo ś ci - rodzi tendencje do spekulowania na temat liczebno ś ci.

Przyk ł ad: Tabela: Liczebno ść Romów w spisach powszechnych w wybranych krajach Europy Ś rodkowej Lp.Kraj (rok spisu)Wyniki spisuSzacunki (w tys.) 1.Estonia (2000) ,5 2.Łotwa (2000)8 205 (0,34%)3,5 – 15/ 20 3.Litwa (2000)2 600 (0,07 %)3-4 4.Czechy (2001) (0,1%)250 – Słowacja (2001) (1,7%)400 – Węgry (2001) (4%) Rumunia (2002) (2,5%)1 500 – Bułgaria (2001) (4,7%)600 – Ukraina (2001) (0,1)50-80

3. Przyk ł ad – Romowie w Polsce i w spisie 2002 (1): charakter spo ł eczno ś ci romskiej: etnonim/-y, szacunki liczebno ś ci w Europie, Romowie jako wielokulturowa spo ł eczno ść ; bariery w okre ś laniu swojej to ż samo ś ci: niech ęć do okre ś lania swojej to ż samo ś ci jako wyraz samoobrony; ró ż norodno ść grupy; polityka pa ń stwa nie uznaj ą ca Romów jako oddzielnej grupy etnicznej (narodowej). szacunki liczebno ś ci spo ł eczno ś ci romskiej w Polsce a wyniki NSP 2002: nak ł adanie si ę tradycyjnej etniczno ś ci i ambicji narodowych Romów z elementami instytucjonalnymi - pomoc pa ń stwa i organizacji europejskich.

4. Przyk ł ad – Romowie w Polsce i w spisie 2002: szacunki administracyjne: ok tys., szacunki organizacji romskich – do 50 tys., GUS - 11 stowarzysze ń romskich, w których by ł o osoby; spis 2002: osób deklaruj ą cych narodowo ść romsk ą (0,03% ogó ł u spo ł ecze ń stwa polskiego), cechy: obywatelstwo polskie, równowaga p ł ci, zurbanizowana, rozmieszczenie przestrzenne (woj. dolno ś l ą skie, ś l ą skie i ma ł opolskie, mazowieckie i ł ódzkie oraz wielkopolskie); j ę zyk romski - 15,8 tys. (dla wi ę kszo ś ci z nich jest on u ż ywany razem z polskim, dla 1,4 tys. osób jest jedynym u ż ywanym j ę zykiem). mo ż liwe sposoby wyja ś nie ń : sposób okre ś lania to ż samo ś ci etnicznej ( ś wiadomo ś ci narodowej); poczucie dyskryminacji etnicznej i negatywne postrzeganie; uznanie Romów jako mniejszo ś ci etnicznej i specjalny program pomocy dla niej; uznanie Romów na poziomie europejskim.

5. Historia spisów powszechnych (i problematyki etnicznej) w Polsce: I Rzeczypospolita: nie prowadzono powszechnych spisów ludno ś ci: ze wzgl ę dów podatkowych (pog ł ówne) funkcjonowa ł y rejestry urz ę dowe niektórych grup narodowych w Polsce, jak Cyganów, Ż ydów, Karaimów i Tatarów; Sejm Czteroletni 22 czerwca 1789 r. Lustracja dymów i podanie ludno ś ci. okres zaborów (spisy powszechne ludno ś ci na ziemiach polskich); do ś wiadczenia spisów powszechnych i pyta ń etnicznych w Polsce ( ): ró ż na sytuacja pa ń stwa, zró ż nicowane sytuacje polityczne i spo ł eczne - ró ż ny wp ł yw na metodologi ę i przebieg spisu; okres 1918 – 1939: 1921 r.; 1931 r.; okres 1945 – 2002: tzw. spis sumaryczny 1946 r.; spis 2002 (NSP 2002); spis 2011 (NSP 2011).

6. Pytania etniczne w spisach powszechnych ludno ś ci w Polsce w latach 1921 – 2011 Kategorie spisowe: Rok przeprowadzenia spisu ObywatelstwoXX-----XX NarodowośćX------XX Tożsamość etniczna X Język domowy XX Język ojczystyXX------X Wyznanie religijneXX------X Tabela 1. Pytania etniczne w spisach powszechnych ludności w Polsce w latach 1921 – 2011

7. Okres mi ę dzywojenny: problemy spisu z 1921 r.: pytania o narodowo ść oraz o j ę zyk ojczysty, wyznanie i obywatelstwo; zmiany demograficzne (repatriacja), problemy organizacyjne spisu. problemy spisu z 1931 r.: brak pytania o narodowo ść, pytania o j ę zyk, wyznanie i obywatelstwo; rezygnacja ze spisu gospodarstw rolnych (pytanie o ogóln ą powierzchni ę gruntów i u ż ytków rolnych) + pytanie o umiej ę tno ść czytania i pisania; kwestionowanie wiarygodno ść spisu z 1931 r. w odniesieniu do problematyki narodowo ś ciowej na terenach wschodnich. nast ę pny spis planowany na 1941 r., nie odby ł si ę z powodu wybuchu wojny; w latach 30-tych szacunki liczebno ś ci mniejszo ś ci narodowych: stanowi ą one ponad 1/3 (36%) ludno ś ci pa ń stwa, licz ą cej 32,1 mln osób.; najwi ę ksz ą niepolsk ą grup ą narodow ą stanowili Ukrai ń cy - 5 mln osób (16%), a nast ę pnie Ż ydzi - 3,1 mln (10%), Bia ł orusini - 2 mln (6%), Niemcy - 0,784 mln (2%), Litwini - 0,2 mln (1%), Rosjanie - 0,14 mln (1%) oraz inni - 0,09 mln.

8. Okres : spis sumaryczny w 1946 roku: warunki powojenne, zebranie podstawowych informacji o stanie zaludnienia kraju w nowych granicach; ustalenie stanu ludno ś ci wed ł ug grup wieku, p ł ci i 4 narodowo ś ci: Polacy wraz z osobami zweryfikowanymi i zrehabilitowanymi; osoby, wobec których toczy si ę rehabilitacja/weryfikacja; Niemcy; inne narodowo ś ci. wynik: 23 mln 928 tys. osób - 20 mln 500 tys. osób narodowo ś ci polskiej, 2 mln 288 tys. Niemców, 399,5 tys. przedstawicieli innych narodowo ś ci, 417,4 tys. osób, wobec których prowadzono akcje weryfikacyjn ą, maj ą c ą wykaza ć ich narodowo ść (polsk ą lub niemieck ą ) oraz 304,5 tys. osób, które nie zosta ł y zaliczone do ż adnej narodowo ś ci; brak problematyki etnicznej w spisach 1950, 1960, 1970, 1978, 1988; dyskusja o statystyce narodowo ś ciowej.

9. Przygotowania i przebieg NSP 2002 z perspektywy pytania o narodowo ść : przygotowania, przebieg i publikacja wyników NSP 2002: Do jakiej narodowo ś ci zalicza si ę Pan(i)?; W jakim j ę zyku (j ę zykach) rozmawia Pan(i) najcz ęś ciej w domu?. spo ł eczny odbiór pytania o narodowo ść w NSP 2002: kontekst spo ł eczny i polityczny; problemy rozumienia pytania o narodowo ść ; strategie stowarzysze ń mniejszo ś ci wobec pytania o narodowo ść. kierunki interpretacji wyników pytania o narodowo ść w NSP 2002: mocne okre ś lenie swojej przynale ż no ś ci; twarda konfiguracja przestrzenna samookre ś le ń ; mniejszo ś ci mog ą by ć liczniejsze ze wzgl ę du na nowo ść pytania w spisie i obawy przed ujawnieniem swojej przynale ż no ś ci; perspektywa procesów asymilacyjnych mniejszo ś ci i zmiana formu ł y dotychczasowych identyfikacji mniejszo ś ciowych; walka o uznanie publiczne niektórych grup – Ś l ą zacy, Ł emkowie, Kaszubi.

10. Przygotowania i przebieg NSP 2011 z perspektywy pyta ń etnicznych: ustawa z dnia 4 marca 2010 o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011;. w spisie powszechnym zostały zebrane dane z następujących tematów badawczych: stan i charakterystyka demograficzna ludności - my i nasza najbliższa rodzina tworząca jedno gospodarstwo domowe, dane osobiste; edukacja - jaki jest stopień naszego wykształcenia? Czy kontynuujemy naukę? Czy zamierzamy w przyszłości ją kontynuować?; aktywność ekonomiczna osób - czy jesteśmy czynni zawodowo? Jak często zmieniamy pracę?; dojazdy do pracy - czas i sposób dojazdu do miejsca zatrudnienia; źródła utrzymania osób - ponownie będzie o miejscu pracy i wysokości dochodów;. niepełnosprawność - nasz stan fizyczny. Czy jesteśmy całkowicie zdolni, częściowo lub niezdolni do wykonywania pracy i zwykłego funkcjonowania? Ewentualny stopień niepełnosprawności; obywatelstwo - jakie posiadamy obywatelstwo? Czy posiadamy np. podwójne?; migracje wewnętrzne - czy przenosimy się trwale w celach zarobkowych w inne miejsca Polski. Czy jesteśmy zdolni do podjęcia takiej decyzji?; migracje zagraniczne - czy podejmujemy pracę / lub przebywamy w sposób trwały za granicą?; narodowość i język oraz mniejszości narodowe i etniczne - nasza narodowość i języki jakimi się posługujemy; wyznanie - przynależność do kościoła lub jakiegoś związku wyznaniowego; gospodarstwa domowe i rodziny - stan rodzinny i miejsca zamieszkania; stan i charakterystyka zasobów mieszkaniowych - gdzie i od kiedy mieszkamy, jakie mieszkania (budynki) posiadamy, ich stan prawny, techniczny itd.

11. NSP pytania o narodowo ść i j ę zyk: Jak jest Pani/Pana narodowość? Czy odczuwa Pani/ Pani przynależność do innego narodu lub wspólnoty etnicznej? Jakim językiem /językami zazwyczaj posługuje się Pani/Pan w domu? Jaki jest Pani/Pana język ojczysty? problemy: skutki ustawy o mniejszo ś ciach: lista uznanych mniejszo ś ci narodowych i etnicznych w formularzu spisowym. pytania spisowe – historia i rozszerzenie pyta ń etnicznych; nowa metodologia (mieszana) i technologia spisowa (Internet); mobilizacja etniczna mniejszo ś ci do NSP 2011: obecno ść tematyki spisowej w telewizji i Internecie; przyk ł ady osób deklaruj ą cych publicznie swoj ą to ż samo ść etniczn ą ; rola ludzi starszych; wynik spisowy a fundusze na dzia ł alno ść kulturalna mniejszo ś ci.

12. Przyk ł ady mobilizacji etnicznej: mniejszo ść niemiecka (ulotka spisowa): Podaj w spisie narodowo ść niemieck ą. Je ż eli masz niemieckie korzenie, niemieckie pochodzenie, twoi rodzice czy dziadkowie s ą Niemcami, ty jeste ś Niemcem - na pytanie ankietera o narodowo ść powiedz: TAK, jestem NARODOWOŚCI NIEMIECKIEJ Hauptrat der Deutschen Oberschlesier |Rada G ł ówna Niemców Górno ś l ą skich Deklaruj ą c swoj ą narodowo ść, deklarujesz tak ż e przynale ż no ść do historii i dziedzictwa narodowego, a niemieckie dziedzictwo to te ż powa ż ny wk ł ad w kultur ę ś wiatow ą – uznan ą i podziwian ą przez spo ł ecze ń stwa Europy i Ś wiata. Ty o tym wiesz i mo ż e to stanowi ć dla Ciebie powód do dumy. Nie musisz zna ć j ę zyka niemieckiego, by by ć Niemcem (a powszechnie wiadomo z jakich przyczyn go nie znasz), bo narodowo ść to cecha dziedziczna. Pami ę taj kim byli Twoi przodkowie i Twoi rodzice. We ź to pod uwag ę, zadeklaruj odwa ż nie swoj ą narodowo ść zgodnie z Twoim odczuciem.

12. Przyk ł ady mobilizacji etnicznej (cdn.):

1 kwietnia rozpoczyna si ę Narodowy Spis Powszechny. Ka ż dy z nas b ę dzie mia ł mo ż liwo ść spisa ć si ę samemu, przez internet. Dla m ł odzie ż y nie stanowi to problemu, ludzie starsi jednak ż e b ę d ą potrzebowali naszej pomocy. Dlatego zach ę camy do akcji: Pomó ż si ę Omie / Opie spisa ć ! Pomó ż si ę Omie / Opie spisa ć ! Pomó ż si ę Omie / Opie spisa ć !

13. Problemy metodologii NSP 2011 z perspektywy pyta ń etnicznych: narodowo ść (to ż samo ść etniczna): szersza bateria pyta ń, wieloraka to ż samo ść etniczna, problem liczenia podwójnych to ż samo ś ci. metody i techniki zbierania danych etnicznych w NSP 2011: mieszany model, polegaj ą cy na łą czeniu danych z rejestrów urz ę dowych z wynikami badania reprezentacyjnego; formularz d ł ugi i krótki; dwa zbiory danych: z badanie pe ł nego i z badania reprezentacyjnego; badanie 86 gmin mniejszo ś ciowych (10% mniejszo ś ci w populacji gminy); b łą d próby i b łę dy przeszacowania/niedoszacowania populacji.; liczebno ś ci i odsetka osób o nieustalonej identyfikacji narodowo – etnicznej.; znaczenie wyników na poziomie gmin. spo ł eczny odbiór pyta ń etnicznych w NSP 2011: udzia ł organizacji mniejszo ś ci w przygotowywaniu spisu; informacje o spisie w j ę zykach mniejszo ś ci; bezprecedensowa mobilizacja ś rodowisk mniejszo ś ci.