Kształtowanie kwalifikacji i kompetencji zawodowych - w procesie akumulacji kapitału intelektualnego w placówkach oświatowych mgr Agnieszka Hauer Katedra Mikroekonomii Wydział Ekonomiczny Uniwersytet Gdański

Plan prezentacji Pojęcie i próba definicji kapitału intelektualnego w placówkach oświatowych Komponenty kapitału intelektualnego Metody pomiaru KI w placówkach oświatowych Konsekwencje zjawiska overeducation Kwalifikacje i kompetencje zawodowe jako główny komponent kapitału ludzkiego

Pojęcie kapitału intelektualnego Kapitał intelektualny to informacja i wiedza wykorzystywana przez szkołę w celu stworzenia wartości lub zasoby wiedzy należące do wybranej placówki oświatowej. Jest on zatem podstawowym zasobem niematerialnym szkoły i powinien być efektem jej funkcjonowania.

Alternatywne ujęcia terminu: kapitału intelektualny Kapitał intelektualny zdefiniowany został jako skumulowana wartość inwestycji w szkolenia pracowników, kompetencje i przyszłość. Źródło:K. Sveiby, Intellectual Capital and Knowledge Management, [dostęp: 30.09.2012] < www.sveiby.com/ > Kapitał intelektualny to suma wiedzy posiadanej przez ludzi tworzących społeczność oraz praktyczne przekształcanie tej wiedzy w wartości. Źródło: Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny, red. M. Bratnicki, J. Strużyna , Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 69

Zarządzanie wiedzą a kapitał intelektualny Zarządzanie wiedzą to działania mające na celu wykorzystanie wiedzy dla podniesienia sprawności i efektywności pracy. Kapitał intelektualny to ... bogactwo placówki oświatowej, wpływające na wzrost wartości organizacji na rynku usług edukacyjnych i powstałe na skutek procesu akumulacji wiedzy pracowników.

Komponenty kapitału intelektualnego Źródło: Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny, red. M. Bratnicki, J. Strużyna , Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 69

Komponenty kapitału intelektualnego Kapitał ludzki tworzą nauczyciele trwale związani z misją szkoły, charakteryzujący się umiejętnością współpracy, kreatywnością postaw i kwalifikacjami. Kapitał organizacyjny cechuje wartość zarządzania, poziom kwalifikacji i kompetencji zawodowych oraz innych składników niematerialnych tworzących „goodwill” organizacji na rynku usług edukacyjnych. Kapitał społeczny to stosowanie norm i zasad w kontaktach interpersonalnych oraz zaufanie w placówce oświatowej, w wyniku którego możliwa staje się realizacja celów organizacji.

Pomiar KI w placówkach oświatowych – karta wyników Metoda IAM (Intangible Assets Monitor), polega na identyfikacji elementów aktywów niematerialnych i wyznaczeniu odpowiednich wskaźników. Pomiar odbywa się w następujących obszarach: wzrostu, jakości i ilości oraz odnowy, stabilności i efektywności wykorzystania zasobów. Uniwersalność metody IAM pozwala zastosować ją nawet w placówkach oświatowych.

Przykład pomiaru aktywów niematerialnych modelu IAM dla polskich szkół Wskaźniki Struktura wewnętrzna Struktura zewnętrzna Kompetencje indywidualne Wzrost - ilość olimpijczyków - wydatki na informatyzację szkoły - liczba innowacji pedagogicznych nauczycieli Odnowa - nabór uczniów w stosunku do roku poprzedniego - liczba nowych kierunków - liczba nowo zatrudnionych nauczycieli Efektywność - liczba uczniów i liczba nauczycieli - wykorzystanie na zajęciach technologii informacyjnej - ilość lekcji koleżeńskich (dzielenie się wiedzą) Stabilność - struktura wiekowa młodzieży w rejonie szkoły - absencja chorobowa w stosunku do roku poprzedniego - rotacja zatrudnienia wśród nauczycieli Źródło: A. J. Fazlagić, Zarządzanie wiedzą. Szansa na sukces w biznesie, GWSH-H, Gniezno 2006, s. 150

Konsekwencje zjawiska „overeducation” Zjawisko „niedopasowania” edukacyjnego, występuje gdy wielkość podaży osób z wyższym wykształceniem jest wyższa niż wielkość popytu na ich kwalifikacje. Konsekwencją zjawiska overeducation jest wypychanie pracowników o niższym wykształceniu oraz podwyższone oczekiwania płacowe osób o wyższym wykształceniu.

Kwalifikacje a kompetencje zawodowe Kwalifikacje są efektem procesu kształcenia, które wykorzystywane przez absolwentów na rynku pracy. Kwalifikacje determinują kompetencje zawodowe. Kompetencja to zespół cech danej osoby które decydują o efektywnym wykonywaniu zadań i osiąganiu ponadprzeciętnych wyników. Kompetencja to umiejętność wykorzystania wiedzy w praktyce. Źródło: G. O. Jr. Klemp, The assessment of Occupational Competence, [w:] Report to the National Institute of Educational, Washington 1980, [za:] T. Oleksyn, Zarządzanie komptencjami. Teoria i praktyka, Oficyna Ekonomiczna, Oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych, Kraków 2006

Pomiar komponentów kapitału intelektualnego struktury zewnętrznej Struktura zewnętrzna dotyczy odbiorców usługi edukacyjnej (klientów): uczniów i absolwentów Dzięki odbiorcom usługi: podnoszą się kompetencje pracowników dydaktycznych, pracownicy motywowani są do podnoszenia swoich kwalifikacji, placówka oświatowa otrzymuje referencje, uczniowie budują reputację placówki na rynku usług edukacyjnych, klienci przyczyniają się do wzmocnienia struktury wewnętrznej. Pomiar KI przedstawiony został przy wykorzystaniu danych badań raportu: „Diagnoza potrzeb edukacyjnych w obszarze szkolnictwa zawodowego a kierunki rozwoju regionalnego rynku pracy”

Charakterystyka próby badawczej Raport: „Diagnoza potrzeb edukacyjnych …” był efektem prac realizowanych w ramach projektu Działania 9.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 Badaniu poddano 84 zasadnicze szkoły zawodowe i 112 techników województwa warmińsko-mazurskiego Próbę badawczą uczniów szkół zawodowych stanowiło 20% populacji ostatnich klas zasadniczych szkół zawodowych i techników stanowiło to 2000 uczniów (74,6% uczniów techników i 25,3% uczniów zasadniczych szkól zawodowych) Próbą reprezentatywną badań pilotażowych dla populacji absolwentów szkół zawodowych regionu Warmii i Mazur była grupa 69 osób (91,3% to absolwenci technikum) Dobór reprezentatywnej próby nauczycieli stanowił 15% populacji, zatem badaniem objęto 750 nauczycieli szkół zawodowych Wywiady przeprowadzono z 50 dyrektorami szkół zawodowych

Czynniki wpływające na poziom kapitału intelektualnego – preferencje uczniów

Opinie uczniów dotyczące twierdzeń:

Wnioski z badań – preferencje uczniów Większość badanych uczniów szkół zawodowych (ponad 62%) potwierdza, iż w szkole zdobywa informacje i wiedzę o tym, jak założyć własną działalność gospodarczą, jak być konkurencyjnym na rynku pracy oraz jakie korzyści niesie kontynuacja kształcenia w szkołach wyższych. Uczniowie wyraźnie deklarują także, że uzyskują dużą ilość informacji o możliwościach pogłębiania swojej wiedzy i rozwijania umiejętności, czy to przez samodoskonalenie się, czy też udział w zorganizowanych formach doskonalenia zawodowego. 19

Wnioski z badań – preferencje uczniów Badani uczniowie wyrażają bardzo pozytywne opinie o szkołach zawodowych, których ukończenie traktują jako swego rodzaju „szansę” na „dobrą” przyszłość, w szczególności poprzez znalezienie pracy. Uczniowie opowiadają się jednak za kształceniem opartym głównie na praktyce zawodowej, minimalizującym podstawy kształcenia ogólnego. 20

Czynniki wpływające na poziom kapitału intelektualnego – rozwój zawodowy nauczycieli

Wnioski z badań - nauczyciele 1. Intelektualny potencjał kadrowy został oceniony w wywiadach indywidualnych przez dyrektorów szkół zawodowych jako dobry i bardzo dobry 2. W szkołach zawodowych pracują profesjonaliści legitymujący się najwyższymi kwalifikacjami, potwierdzonymi stopniem awansu zawodowego (44% to nauczyciele dyplomowani) 25

Wnioski z badań - nauczyciele Rozwój pracowników szkół zawodowych jest systematycznie wspierany. Nauczyciele korzystają z różnych form doskonalenia zawodowego, chociaż najczęściej są to krótkie formy kształcenia (80% respondentów) Jedynym mankamentem jest fakt, że ponad połowa badanych nauczycieli prowadzi zajęcia opierając się wyłącznie na minimach programowych, średnio co 3. nauczyciel modyfikuje programy a co 2. nauczyciel tworzy własne programy autorskie Źródło: Raport pod redakcją M. Maciejewskiej Określenie możliwości kształcenia zawodowego w regionie warmińsko-mazurskim. Analiza instytucjonalna. Diagnoza potrzeb edukacyjnych szkolnictwa zawodowego a kierunki rozwoju regionalnego rynku pracy. Projekt realizowany w ramach Działania 9.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013, Pracownia wydawnicza ElSet, Olsztyn 2011

Nie wszystko, co się da policzyć, rzeczywiście się liczy Nie wszystko, co się da policzyć, rzeczywiście się liczy. Nie wszystko, co się liczy, można policzyć. Albert Einstein

Dziękuję za uwagę!