JESSICA Fundusze Rozwoju Obszarów Miejskich Od GLOBALNEGO podejścia do LOKALNYCH strategii: Wielopoziomowe zarządzanie rozwojem obszarów miejskich Eugenio Leanza Szef JESSICA Task Force Europejski Bank Inwestycyjny 7 wrzesnia 2010

Rozwój obszarów miejskich: różne podejścia i inicjatywy } Jak zmieniać miasta przy trudnym dostępie do Śródków finansowych? Jakie mechanizmy mogą wspomagać budżet miast? Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich 2

Cel Cel projektu JESSICA i funduszy holdingowych JESSICA: Wspiercie przy powstawaniu Funduszy Rozwoju Obszarów Miejskich (FROM) Cel tej prezentacji: Strategiczna wizja tego, czym FROM powinien być: Nie tylko mechanizmem finansowania projektów Strategicznie umocowanym i ukierunkowanym geograficznie mechanizmem inwestycyjnym wspierającym trwałą transformację obszarów miejskich … w kontekście zmian makroekonomicznych 3

GLOBALNE wyzwania stojące przed transformacją obszarów miejskich Począwszy od roku 2010 UE i globalizacja  “jeden rynek miast” 1200 – 2000 funkcjonalnych obszarów miejskich konkuruje między sobą o ograniczone zasoby Kapitał ludzki Działalność gospodarczą Transfery budżetowe Państwa członkowskie UE i regiony straciły po części swoje możliwości „zarządzania” transformacją systemów miejskich … zarówno ze względu na czynniki rynkowe, jak i czynniki instytucjonalne Niezbędna jest dobra współpraca z sektorem prywatnym Połączenie prywatnego zysku i dobra publicznego 4

GLOBALNE wyzwania: finansowanie rozwoju miast Dyscyplina budżetu państwa (kryteria z Maastricht, presja na ograniczanie długu publicznego) Niższe transfery z poziomu centralnego na poziom lokalny, „przydzielanie” funduszy Niższe możliwości wydatkowania z budżetów miast Szukanie sposobu na realizację wydatków miejskich bez dodatkowego kreowania długu publicznego Spadek wskaźnika współfinansowania ze strony banków Rynki finansowe oferują mniej środkow na współfinansowanie aktywności inwestycyjnej Negatywna strona cyklu ekonomicznego, negatywne oczekiwania Od przeinwestowania do niedoinwestowania (Hiszpania, Wlk. Brytania,…) 5

GLOBALNE wyzwania: finansowanie rozwoju miast Obniżenie wartości gruntów i budynków Wpływ na możliwości wzrostu prywatnych inwestycji (PPP) w infrastrukturę miejską i rozwój urbanistyczny Obniżenie wartości gruntów i budynków na obszarach o mniejszej atrakcyjności inwestycyjnej Coraz bardziej utrudniona działalność deweloperska Zmiany w portfelach inwestorów instytucjonalnych Koniec ery baby-boom Przejście od akumulacji środków do zarządzania istniejącymi aktywami Wyprzedaż aktywów o niskiej plynności I posiadających niską stopęwzrostu Wzrost zakupów na obszarach o dużym potencjale wzrostu 6

GLOBALNE wyzwania: presja na budżety publiczne Starzenie się spoleczeczeństw (wzrost obciążeń budżetowych) Wpływ na finanse publiczne (niższy PKB, wyższe wydatki emerytalne) Koszty utrzymania populacji (wzrost poprzez wyższe koszty zdrowotne) Koszty edukacji Przychody wygenerowane przez kapitał ludzki Emerytury i transfery socjalne Wiek Produktywność i koszty kapitału ludzkiego wg wieku populacji 7

GLOBALNE wyzwania: Demografia Liczba urodzin w Niemczech i krajach Europy Środkowej i Wschodniej, 1970-2007 Spadek liczby urodzin w Europie Środkowej i Wschodniej po 1980 Zmniejszająca się liczba rodzin począwszy od okresu 2010-15 Efekt migracji 1980 1989 2005 -21% O 932 tys. mniej urodzin w 2005 niż w 1980 = spadek o 36% (bez Niemiec  spadek o 44%) -47% -45% -36% 8

GLOBALNE wyzwania: migracja / mobilność Zwiększona mobilność Młodzi  praca Starsi  jakość za mniejsze pieniądze Kobiety  możliwości Klimat chłodny  klimat umiarkowany Wschód  Zachód Północ  Południe Głąb lądu  wybrzeża Obszary wiejskie  obszary miejskie Centre  obrzeża Wschodnie Niemcy: kompaktowanie 9

Przyszłe wykorzystanie dzisiejszych inwestycji, GLOBALNE wyzwania: stażenie się społeczeństwa vs. funkcjonalność 10. Starzenie się miast & emigracja Obniżenie populacji Zmiana średniego wieku Obniżony stopieńwykorzystania zasobów miejskich (człowieko-rok) Czy w kontekście starzenia się populacji zwrot z inwetycji jest wystarczający? Potrzeba: Większej ilości danych, modeli i efektywnego zarządzania Wykorzystania ukrytego kapitału Dodatkowego zadłużenia tylko przy starannie dobranych projektach Ostrożnych planów przestrzennych Wprowadzania koncepcji „szczupłego” miasta Przyszłe wykorzystanie dzisiejszych inwestycji, Miasto 1970 vs Miasto 2010 Miasto 1970, średni wiek 30, populacja 1 milion Miasto 2010, średni wiek 55, populacja 750 tys. 0.75m * 20 pozostałych człowieko-lat = 15m człowieko-lat Miasto 2010 0.75m mieszkańców w średnim wieku 55 Funkcjonalność infrastruktury: -66% Miasto 1970 1m mieszkańców w średnim wieku 30 1m * 45 człowieko-lat pozostałych dla wykorzystania zasobów miejsckich = 45m człowieko-lat Wiek produkcyjny Wiek 65 Wiek transferów socjalnych 10

GLOBALNE wyzwania: zródła wzrostu Co przyczyniło się do wzrostu w okresie 1970-2010? Co stanie się z tymi (w większości finansowymi) środkami w okresie 2010-2030? Kwestie geograficzne: Zmień obszary miejskie w obszary wzrostu Koncentracja na ukrytym kapitale Miasta nisko-kosztowe (amortyzacja, starzenie się) Pomyśl o nowych sposobach finansowania remontu nieruchomości Przyciąganij zewnętrzne źródła finansowania (inwestycje, kapitał,…)  Dlatego, połącz różne źródła środków Regiony: Fundusze Strukturalne Miasta: grunty i budynki Banki: zasoby finansowe Sektor prywatny: dodatkowe zasoby Operacyjne przepływy gotówki, postęp technologiczny Wzrost wydajności Finansowanie bankowe 2030 (?) 2010 Dług publiczny 1970 Emerytury 2010 2030 (?) Wzrost wartości ziemi, czynszów i budynków Inflacja 11

GLOBALNE wyzwania: konkluzje Konkluzje makroekonomiczne dla polityki rozwoju miast: Zakończył się 30 letni okres naturalnego rozwoju miast wynikającego z działania sił rynkowych (wzrost popytu wynikający przede wszystkim z szybkiego wzrostu liczby urodzeń), Najbliższe 30 lat będziemy świadkami odwrotnego trendu związanego ze starzeniem się społeczeństw – spowoduje to odwrócenie powyżej przedstawionych procesów Na jakie cele będziemy sie zadłużac? Nie na te cele, które nie generują zwrotu I są “uzależnione’ od długotrwałego finansowania dlużnego. Miasta powinny być– efektywne, produktywne, atrakcyjne I tętniące życiem – charakteryzujące sie niskimi kosztami utrzymania/zarządzania, szybkim generowaniem zwrotu na aktywach ‘low break-even point’ Konkurencyjne miasta w ‘kurczącym’ się / restrukturyzującym otoczeniu Można osiągnąć te cele poprzez racjonalizację, zmianę procesów, restrukturyzację I optymalizację w zarządzaniu rozwojem miast w sposób zrównoważony 12

Z poziomu GLOBALNEGO na LOKALNY Zarządzanie w skali makro w państwach członkowskich UE i regionach UE będzie utrudnione Jednak warunki dla wzrostu mogą być wykreowane jednostkowo na poziomie lokalnym ‘local poles’ Fundusze Rozwoju Obszarów Miejskich (FROM – UDF): instrument finansowy stworzony do realizacji określonej strategii – Działanie lokalne w celu odpowiedzi na globalne trendy, Od lokalnych strategii do strategicznych inwestycji w rozwój miast, Neutralna polityka urbanistyczna nie prowadzi do rozwoju miast– Studium Bundesbanku o skutkach inwestycji we wschodnich landach po połączeniu Niemiec. Strategia nie może być zrealizowana w sposób efektywny i konkurencyjny bez specjalnego „wehikułu finansowego” – ale taki „wehikuł” nie zadziała bez właściwej strategii. 13

Logika grantowa: Logika JESSICA: Poziom lokalny: Granty versus systemy rewolwingowe Planowanie urbanistyczne – zintegrowane strategie Logika grantowa: Jednokrotne inwestycja IZ wybiera projekty Logika JESSICA: Inwestycje wielokrotne IZ (Fundusz Holdingowy) szuka właściwych ‘wehikułów” finansowych Zintegrowane i zrównoważone myślenie o rozwoju Zintegrowane plany rozwoju: Planowanie przestrzenne Koncentracja na aktywach trwałych (lokatach długoterminowych, własności nieruchomości) Zintegrowane strategiczne inwestycje urbanistyczne: Kapitał ludzki Efektywność energetyczna Przyciąganie działalności gospodarczej Generowanie przychodów Szybszy zwrot z inwestycji 14 14

LOKALNIE: Włączyć wymiar ekonomiczny: Zintegrowana strategia inwestycyjna dla obszarów wielkomiejskich oraz funkcjonalnych obszarów miejskich LOKALNIE: Włączyć wymiar ekonomiczny: Bogactwo miejskie = Kapitał miejski – dług miejski (środowisko naturalne, aktywa stałe, kapitał ludzki i finansowy) Praca i działalność gospodarcza Finanse (dług, kapitał, gotówka) Efektywność ‘sustainability’ inwestycji Przepływy kapitałowe i gospodarcze Kapitał ludzki i migracje Procesy tworzenia wartości aktywów … Koncentracja na funkcjonalnych obszarach miejskich, a w Polsce w szczególności na roli funkcjonalnych Obszarów Wielkomiejskich na przestrzeni następnych 20 lat. Funkcjonalne obszary miejskie w ramach regionu „Mega-miasta” Monachium Źródło: Lüthi, Tierstein and Goebel, 2010. Intra-firm and Extra-firm Linkages of the Knowledge Economy – The Case of the Mega-City Region of Munich. http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb269.html 15

Obciążenie energetycznie – CO2 Model oceny: Analiza zależności między zamożnoscią a elementami wpływajacymi na dochody i koszty miast Kapitał ukryty Kapitał = Ke Kf Khc Kfin Dług De Df Dhc Dfin = + Energy intensity – CO2 Przychody (+) = Konsumpcja (-) = PKB w miastach = (=) Obciążenia fin. (-) = Obciążenie energetycznie – CO2 (=) Organiczny wzrost majątku miejsk. = Ciągłość = (-) Czynniki zewn. = (-/+)  wartości aktywów = (-/+) (=) Całkowita zmiana majątku miejskiego = 16

LOKALNIE: przestrzenna priorytetyzacja inwestycji - relacje między elementami układanki Władze (Władza regionalna) Kapitał wypracowany: utrzymanie i zanikanie/starzenie Kapitał naturalny Miasta duże Miasta małe Inne obszary Polaryzacja (koncentracja na gł. obszarach wielkomiejskich) Efektywność rozproszonych wydaktów Analiza zmian funkcjonalnych ról w czasie (przyciąganie, energia/entropia, PKB, generowanie/absorpcja gotówki, demografia) Decyzje strategiczne: PRZESTRZENNA PRIORYTETYZACJA INWESTYCJI Zgromadzenie Burmistrzów Wsparcie środowisk biznesowych Inwestycje infrastrukturalne Ochrona środowiska Inne polityki/strategie Narzędzie realizacji strategii: Fundusz Rozwoju Obszarów miejskich, EE&RE Funds, Fundusze infrastrukturalne, Fundusze MSP Lata 70-dziesiąte: restrukturyzacja konglomeratów przemysłowych Od skraju bankructwa do „szczupłej” i wydajnej działalności 2010: teraz podobny proces potrzebny miastom europejskim W kierunku Fundusz Europejski Zrównoważonego Rowoju Miast na lata 2020-2030s? 17

Struktura zarządzania Funduszem Rozwoju Obszarów Miejskich (FROM) Może zależeć od: Docelowego rynku i listy projektów Typu produktów dostarczanych przez FROM Typu i liczby zaangażowanych stron Uwarunkowań prawnych, oczekiwań lub zastosowania najlepszych rozwiązań ‘best practices’ (…i zaangażowanych miast) Slide’y 18 oraz 26-30 są przygotowane w oparciu o roboczą wersję JESSICA Horizontal Evaluation Study on UDF typologies (Dr. C. Kreuz, Prof. M. Nadler) 18

Korzyści dla podmiotów potencjalnie zaangażowanych we współpracę z FROM Zasoby Korzyści Władze EFRR – kapital z poziomu narodowego, regionalnego I miejskiego Stabilne finansowanie zintegorwanego rozwoju urbanistycznego Fundusz holdingowy Środki przekazane przez władze Doświadczenie w obracaniu funduszami Efektywne wykorzystanie środków strukturalnych Unii Europejskiej Ciągły rozwój urbanistyczny Inwestor publiczny Identyfikacja obszarów zdegradowanych, inwestycja w naturze (np.. nieużytki miejskie) Implementacja projektów urbanistycznych przy dużych korzyściach socjalno-ekonomicznych Inwestor prywatny Kapitał Doświadczenie w prowadzeniu projektów Dywersyfikacja portfela, szybszy rozwój projektów przy ograniczonym ryzyku Banki prywatne Dług/kapitał Doświadczenie w ocenie projektów, analizie kredytowej, monitoringu Dywersyfikacja portfela o nowy segment biznesowy Eksperci/ Konsultanci Doświadczenie i ocena (ocena projektu, audyt obciążenia energetycznego, itp.) Nowy segment biznesowy 19

Modelowe przykłady struktury zarządzania FROM Zarządzanie administracyjne ze zintegrowanym zarządzaniem funduszami Sektor publiczny, niektóre aktywności zlecane na zewnątrz (outsourced) Osobny podmiot prawny Publiczny fundusz kapitałowy lub nie-kapitałowy Zarządzanie korporacyjne z uczestnictwem instytucji finansowej Sektor publiczny lub prywatny odrębny blok finansowy (non-equity based) Zarządzanie korporacyjne z niezależnym zarządzaniem funduszem Prywatny fundusz kapitałowy, dostępne również produkty nie-kapitałowe 20

Zarządzanie FROM: Współpraca pomiędzy Władzami i/lub Miastami Zakres zainteresowania Władz Monitorowanie projektów, sprawozdawczość, sprawdzanie zgodności z RPO i odpowiednimi przepisami prawnymi Wkład projektów urbanistycznych do osiągnięcia celów RPO Zakres zainteresowania Miast Zgodność projektów urbanistycznych z Zintegrowanymi Planami Rozwoju Urbanistycznego Wkład projektów urbanistycznych do osiągnięcia celów strategicznych Mechanizmy zaangażowania Władz i/lub Miast (?) Rada Nadzorcza FROM Konsultacje dotyczące biznes planu / koncepcji projektu Inne rozwiązania ? 21

Zarządzanie FROM – współpraca z zarządem Miasta Władze zarządzające funduszami strukturalnymi Urząd Miasta Współinwestujący (organizacje finansowe, banki, inwestorzy instytucjonalni) Dyrektor ds. finansowychFinansów Dyr ds.f Planowania Przestrzen-nego Dyrektor ds. Zrownowazonych strategii dzialania Dyr ds. Marketingowych I tworzenia wartosci dodanej Zarząd FROM Menadżer FROM Inwestycje FROM w dochodowe projekty urbanistyczne nie powinno opierać się na wybieraniu tylko „lukratywnych” projektów Zarządzanie środowiskiem zewnętrznym, zapewnienie ciągłości projektu Projekty rewitalizacyjne nie powinny byc subsydiowane przez dochody z obszarów niezrewitalizowanych Przy opracowywaniu i selekcji projektów koniecznym warunkiem jest pozytywny zwrot z inwestycji dla miasta 22

Zarządzanie: Manadżer FROM I Dyrektor ds Zarządzanie: Manadżer FROM I Dyrektor ds. Zrównoważonych Strategii Działania Zarządzanie – poprzez inwestycje – całością majątku obszaru miejskiego, optymalizacja zużycia energii oraz efekt entropii Zarządzanie bezpieczeństwem, poziomem wykorzystania energii, zieloną energią, wpływem na środowisko, CO2 Ale także stabilnością ekonomiczną miasta: Trwałością środków fizycznych Optymalizacją działań konserwacyjnych Wzmacnianiem kapitału ludzkiego Kontrolą przyszłych kosztów dzisiejszych inwestycji poprzez “enforcing ERR” Włączanie nowych inwestycji do systemu miejskiego Priorytetyzację inwestycji 23

LOKALNIE: Zintegrowana strategia  działanie FROM JESSICA to nie wszystko: wiele ważnych projektów urbanistycznych w naturalny sposób wymaga finansowania grantowego JESSICA wypełnia lukę rynkową (miedzy projektami o niskiej wewnetrznej stopie zwrotu-IRR I projektami o wyskiej zewnetrznej stopie zwrotu - ERR) Otwarcie strategicznie ważnego segmentu rynku urbanistycznego dla współfinansowania prywatnego (efekt dźwigni) Przyciąganie dodatkowych inwestycji do miasta (finansowanie pośrednie) poprzez wykorzystanie kapitału ukrytego Np. FROM odnawia nieużytki w dobrej lokalizacji i odsprzedaje je jako gotowe do działalności deweloperskiej Ale by inwestycje FROM działały, kluczowa jest zintegrowana strategia urbanistyczna JESSICA (potencjalny obszar inwestycyjny FROM) 24

Struktura rewolwingu (finansowania zwrotnego) – przepływ funduszy (FH ↔ FROM ↔ Projekt) 25

Działanie FROM: Strategia biznesowa jako czynnik kluczowy Jednym z podstawowych założeń jest strategia wyboru inwestycyjnych projektów urbanistycznych mają być finansowane Parametry: cykl życia, zakres geograficzny, cel, ryzyko, ERR, przepływy finansowe, itp. Typy projektów mogą określić produkty i sposób zarządzania FROM Typ projektu w zależności od cyklu życia aktywów miejskich Cykl Życia Aktywa Miejskiego Prace budowlane Rozwój projektu Użytkowanie Ponowne zagospodarowanie Rozwój infrastruktury Operator Zakup średnioterminowy Slide’y 18 oraz 26-30 są przygotowane w oparciu o roboczą wersję JESSICA Horizontal Evaluation Study on UDF typologies (Dr. C. Kreuz, Prof. M. Nadler) 26

Przykłady etapów cyklu życia aktywów miejskich Etap prac budowlanych Sieć elektryczna, sieć gazowa, sieć wodociągowa, drogi, sieć telefoniczno-komputerowa, itp. Etap rozwoju projektu inkubatory, budynki komercyjne (biura, hale przemysłowe), budynki mieszkalne lub użytku publicznego (galerie, szkoły, przedszkola, itp.), infrastruktura transportowa Etap użytkowania Projekty oszczędności energii, renowacje, przejęcia, zmiany sposobu użytkowania, itp. Etap ponownego zagospodarowania Zakup średnioterminowy, wyburzenia, prace budowlane, itp. 27

Przykłady przepływów gotówkowych Projekt inwestycyjny dotyczący efektywności energetycznej Przychody z tytułu oszczędności energii Spłaty zobowiązań Projekt zagospodarowania nieużytku Przychód ze sprzedaży Spłaty zobowiązań 28

ERR vs. IRR Obszary A– projekty rozwojowe realizowane przy wykorzystaniu funduszy prywatnych Obszary B– projekty na granicy opłcalności Te projekty są finansowane w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego Generalnie najbardziej nadające się do zwrotnego finansowania przez JESSICA Obszary C– projekty wymagające finansowania i zarządzania głównie przez sektor publiczny Model A-B-C 29

Portfel projektów FROM – możliwe ukierunkowanie / dywersyfikacja Zintegrowane podejście matrycowe może zredukować ryzyko i zapewnić realny przypływ gotówki i deal-flow, choć wymaga to bardziej skomplikowanego podejścia do produktów i zarzadzania FROM 30

EBI: Stworzenie strategicznego FROM Standardowe startowe modele FROM Cel Miejscowe fundusze odnowy Fundusze poprawy aktywów Mieszkania komunalne Odnowa nieużytków Fundusze infrastrukturalne Miejskie fundusze efektywności energetycznej Zintegrowane miejskie plany energetyczne Miejskie fundusze wielosektorowe Ukierunkowanie geograficzne Zakres samego projektu Dzielnica Miasto/Gmina Funkcjonalny obszar (wielko)miejski Region Zarządzanie Publiczny – Publiczny Publiczny – Prywatny (lokalny) Publiczny – Prywatny (międzynarodowy) Prywatny – Prywatny (merchant bank for urban development) 31

EBI: Stworzenie strategicznego FROM Rola EBI jest przejściowa: “rozwiązanie problemów; wypłata środków” Wspólne z Władzami i odpowiednie do ich potrzeb ukształtowanie FROM, tak, by wspierał on przekształcenie funkcjonalnego obszaru miejskiego w obszar rozwojowego wzrostu Fundusze holdingowe i pomoc techniczna JESSICA Szybkie dostarczenie struktury inwestycji opartej na funduszach strukturalnych w obszarze miejskim Pomoc w rozwiązaniu aspektów prawnych Pomoc w zakresie zintegrowanych urbanistycznych strategii inwestycyjnych Dedykowana pomoc techniczna przy przygotowywaniu FROM Zarządzanie Funduszami Holdingowymi JESSICA jako etapem przejściowym przyśpieszającym utworzenie FROM Połączenie z lokalnymi i międzynarodowymi inwestorami Potencjalne współfinansowanie projektów FROM przez EBI 32

Kluczowe kroki od Holding Fund do FROM Podpisanie umowy o utworzeniu Funduszu Holdingowego I sposobie zarzadzania przekazanymi funduszami (treasury) Powolanie Rady Inwestycyjnej FROM Wydatkowanie funduszy Otwarcie Zaproszenia do Wyrażenia Zainteresowania powołaniem FROM Ocena kandydatów na FROM Wybór FROM, negocjacje i przygotowanie Umowy Operacyjnej Podpisanie Umowy Operacyjnej i zainwestowanie środków w FROM 33

EBI: przegląd działalności JESSICA 0.Etap negocjacji HF 1. Podpisana umowa HF 2. Przetarg w przygotowaniu 3. Przetarg uruchomiony 4. Analiza ofert 5. FROM wybrany 6. Umowa Operacyjna wprowadzona 34

Europejski Bank Inwestycyjny Kontakt Europejski Bank Inwestycyjny JESSICA and Infrastructure Funds Division 100, bd. Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg www.eib.org/jessica +352 4379 83069 jessica@eib.org 35 35