Dyglosja dr Monika Rymaszewska Socjolingwistyka Dyglosja dr Monika Rymaszewska

Dyglosja dwa języki współistnieją w obrębie jednej społeczności i dopełniają się wzajemnie w swej funkcji funkcje owych systemów znajdują się wobec siebie w stosunku dopełniającym, odpowiadając funkcjom jednego języka w zwykłej (niedyglosyjnej) sytuacji O zjawisku dyglosji mówi się np. w przypadku opozycji: dialekt vs. wersja literacka języka lub wersja potoczna języka vs. wersja literacka języka.

Dyglosja przykłady (wg definicji Fergusona): wersja standard + dialekty wersja standard nieużywana codziennie, zazwyczaj pisana i związana z tradycją literacką, obrzędami etc.; wersje lokalne mówione – używane na co dzień wersja standard używana w mowie codziennej, dialekty również użycie poszczególnych wariantów języka

Dyglosja przykłady wersja standard nie jest dla nikogo językiem naturalnym, przyswajanym w dzieciństwie wersja standard jest dla wielu osób językiem naturalnym język naturalny wykształcanie się wersji standardowej wersja standard nie krystalizuje się z wariantów codziennych wersja standard utworzona na bazie dialektu regionalnego

Dyglosja a socjolekt Dyglosja pojawia się także w społecznościach, które oficjalnie nie uznają obecności kilku języków. Np.w środowiskach, które używają w różnych sytuacjach różnych dialektów, rejestrów, czy czegokolwiek innego i nie jest to związane z obecnością wariantu wyłącznie pisanego i wyłącznie mówionego. * Socjolekt (ang. sociolect, social dialect ) - gwara środowiskowa), odmiana języka charakterystyczna dla jakiejś grupy społecznej (żargon uczniowski, gwara środowiskowa (więzienna, przestępcza, mafijna); uznana przez inne grupy społeczne “za gorszą” na podstawie stereotypowej oceny niektórych charakterystycznych cech

Socjolekt uczniowski Socjolekt uczniowski jest źródłem nowych, niezbanalizowanych środków ekspresji tworząc: neologizmy (kujon), eufemizmy (czuję się odlotowo, frazeologizmy (nie ściemniaj, kuć matmę); typowe powiedzonka (daj se luz, spadaj na drzewo); nazwy przedmiotów (histra, matma, angol), szkoły (buda), stopni (pała, but), inne dotyczące nauki, przezwiska uczniów (kujon); ekspresywne okrzyki i wyzwiska (czasem przekleństwa), zapożyczenia (sorry, OK.!, WOW! ). Socjolekt wyrażony gwarą uczniowską jest zjawiskiem autentycznym, żywą odmianą języka ogólnopolskiego. Słownik Encyklopedyczny - Język polski (1999)

Dyglosja: charakterystyka Cechy charakterystyczne sytuacji dyglosyjnej: Opis wariantów dyglosyjnych: high variety (H) i low variety (L). Funkcja – w niektórych sytuacjach może zostać użyty wyłącznie wariant H, w innych tylko L. Wiedza na temat tego, kiedy stosować który jest podstawą dla osoby, funkcjonującej w dyglosyjnym środowisku,

Dyglosja: charakterystyka Prestiż – wariant H jest zazwyczaj postrzegany jako bardziej prestiżowy, lepszy, o bardziej logicznej konstrukcji i bogatszym słownictwie. Wariant L jest wg niektórych nieumiejętnie używanym wariantem H, Spuścizna literacka – literatura występuje właściwie wyłącznie w wariancie H; jest spora część bywa zazwyczaj bardzo stara. Twórczość w wariancie L także się zdarza, najczęściej jednak odmawia się jej prawa do bycia tą „prawdziwą”,

Dyglosja: charakterystyka Sposób nabywania – wariant L to mother tongue, wariant H poznawany jest wtórnie, najczęściej w procesie oficjalnej edukacji; odróżnia to sytuację dyglosyjną od sytuacji z językiem standard i dialektami, Standaryzacja – wariant H jest językiem standardowym, to znaczy dysponuje skodyfikowaną gramatyką, tradycją studiów gramatycznych, ustaloną ortografią etc.

Dyglosja: charakterystyka Warianty L nie mają tego wszystkiego, a ich kodyfikowanie jest przeprowadzane najczęściej przez obcokrajowców, by umożliwić naukę języka codziennego. Wśród wariantów L daje się jednak wyodrębnić taki, który cieszy się największym prestiżem i staje się standardem regionalnym.

Dyglosja: charakterystyka Stabilność – sytuacje dyglosyjne (na przykład grecka i arabska) trwają już ponad tysiąc lat; Stabilność warunkowana jest przez jasno określone funkcje obu wariantów. Im lepiej określone i rozdzielone zastosowanie L i H, tym stabilniejsza dyglosja.  

Para dyglosyjna Dyglosyjna będzie każda sytuacja, w której w oficjalnej sytuacji nigdy nie użyje się jakiegoś wariantu, uważanego za gorszy, lub nieodpowiedni. ◦ osobne języki, ◦ dialekty wraz z językiem standard, ◦ odległe od siebie, lecz spokrewnione, warianty. Parę dyglosyjną może więc stworzyć cokolwiek, jeżeli tylko zaistnieje sprzyjający dyglosyjnemu użyciu consensus społeczny.

Wariant dyglosyjny to związek lingwistyczny, obejmujący: ◦ gramatykę – wariant H posiada zazwyczaj lepiej rozwinięty system odmiany czasowników i rzeczowników, ◦ leksykę – zasób słów obu wariantów nieco się różni; na przykład wariant H ma właściwie wyłączność na słownictwo związane z nauką, sztuką, polityką, za to L na to, którym opisuje się uwarunkowania rodzinne etc., ◦ fonologię – systemy fonologiczne obu wariantów mogą być zbieżne, różnić się trochę lub zupełnie.

code-switching (zmiana kodu) Zmiana kodu w obrębie jednej domeny lub sytuacji społecznej - nowy uczestnik nie zna języka - różnica w statusie i wspólnotowości - aby zasygnalizować przynależność do grupy etnicznej (Kia ora) Hi! (Maori) - krótkie frazy dla celów społecznych (za granicą użycie języka tamtejszego obszaru do mieszkańców) – podkreślenie chęci przynależności, szacunek - motywowane tożsamością i związkiem między uczestnikami interakcji językowej, dystans społeczny - zmiana tematu, domeny interakcji, poziomu formalności, dystansu społecznego - dla rozładowania emocji, funkcja afektywna (łatwiej w najbliższym kodzie, szcz,bezpiecznie jeśli rozmówca go nie zna) - podkreślenie autorytetu - funkcja emfatyczna

Warsztat Czasem zmianę kodu można przewidzieć (zmiana sytuacyjna) znając czynniki społeczne dla danego kontekstu. Jaki kod można przewidzieć dla poniższych sytuacji i dlaczego? Mieszkaniec Kartuz rozmawiając z bliskim kolegą w kolejce w Urzędzie Miejskim w Gdańsku, podchodzi do okienka i zaczyna rozmawiać z urzędnikiem. Trzech chińskich studentów dzieli stancję w Londynie. Omawiają składniki dania, które gotują. Jeden z nich zaczyna przedstawiać skład chemiczny każdego ze składników.