Dr Mariola Racław ISNS UW Niepełnosprawni absolwenci szkół wyższych Potencjał, który staje się problemem instytucji Dr Mariola Racław ISNS UW

Nowy paradygmat w polityce społecznej wobec niepełnosprawności 01 Nowy paradygmat w polityce społecznej wobec niepełnosprawności Odchodzenie od modelu medycznego, polegającego na traktowaniu osób niepełnosprawnych jako przedmiotu opieki, oddziaływania osób i instytucji, na rzecz podejścia podmiotowego uznającego ich prawa i wolności. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (2006, 2008 UE, 2012 PL). Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010- 2020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier.

02 Założenia koncepcja disablity mainstreaming zalecająca stopniowe włączanie problematyki niepełnosprawności w główny nurt polityki państwa i tworzenie rozwiązań instytucjonalnych włączających osoby niepełnosprawne w główny nurt życia społecznego.

Prawo do edukacji Karta praw 03 Prawo do edukacji Karta praw Prawo do edukacji to zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym dostępu do edukacji na wszystkich poziomach (w tym do szkolnictwa wyższego) oraz wszelkich usprawnień niezbędnych w procesie kształcenia. To także stworzenie systemu włączającego kształcenia umożliwiającego integracje dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Strategia UE opowiada się za upowszechnieniem modelu edukacji włączającej, stworzenia dla uczniów i studentów dostępu do kształcenia otwartego i programów uczenia się przez całe życie.

Prawo do pracy Karta praw 04 Prawo do pracy Karta praw Prawo do pracy to umożliwienie osobom niepełnosprawnym zarabiania na życie przez pracę, swobodnie wybraną w otwartym, integracyjnym i dostępnym środowisku pracy. Wprowadzanie wszelkich usprawnień w miejscu pracy i zakaz dyskryminacji, zapewnienie dostępu do usług rynku pracy i szkoleń zawodowych. Strategia UE w kwestii zatrudnienia - to umożliwienie znacznie większej liczbie osób niepełnosprawnych zarabiania na życie na otwartym rynku pracy.

05 Boom edukacyjny W roku akademickim 1997/98 liczba studentów niepełnosprawnych wynosiła 828 osób (0,08% ogółu studiujących), a w 2011/12 - 30 249 (tj. 1,71% ogółu studiujących). Współczynnik aktywności zawodowej odnotowany wśród niepełnosprawnych osób z wyższym wykształceniem wzrósł w trakcie dekady o 10 pkt procentowych (z 23,5% w 2003 r. do 32,7% w 2012 r.)

06 i zagrożenia W 2011 r. udział niepełnosprawnych studentów wśród ogółu młodzieży akademickiej (dla Polski 1,71%) był większy w relatywnie biedniejszych i słabiej rozwiniętych gospodarczo województwach: lubuskim, kujawsko-pomorskim i warmińsko–mazurskim (po 2,78%), pomorskim (2,33%), świętokrzyskim (2,23%), podkarpackim (2,10%). Regionalne i lokalne strategie powinny koncentrować się zarówno na motywowaniu pracodawców do zatrudniania młodych niepełnosprawnych, jak i przekształcać sektor prac chronionych w atrakcyjne miejsce zatrudnienia dla wykształconych osób

07 Polski system rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz reintegracji osób niepełnosprawnych PFRON - fundusz celowy – tzw. model kwotowy Trzy wzajemnie komplementarne (w założeniach) instytucje aktywizacji zawodowej i społecznej, tj. ZPCh, ZAZ, WTZ. Aktywizacja niepełnosprawnych odbywa się w czterech systemach: pośrednictwa pracy (UP), rehabilitacji (system PFRON-owski), pomocy społecznej (OPS, PCPR) oraz reintegracji (CIS, KIS, WISE).

Dyskwalifikująca wada systemu wsparcia zatrudnienia 08 Dyskwalifikująca wada systemu wsparcia zatrudnienia Niskie efekty zatrudnieniowe Motywowanie i wspieranie pracodawców – ograniczone skutki instrumentów ekonomicznych Niespójne działania i rozfragmentaryzowanie oferty wsparcia niepełnosprawnych Stoją w sprzeczności z założoną orientacją polityki społecznej (aktywizacja przez zatrudnienie), ale i z obserwowanymi przeobrażeniami w społeczeństwie – zmieniają się praktyki społeczne: edukacja i praca staje się „sposobem na niepełnosprawność”.

09 Badania Moduł IV: E. Giermanowska, A. Kumaniecka-Wiśniewska, M. Racław, E. Zakrzewska-Manterys, Wejście na rynek pracy absolwentów szkół wyższych. Integracja społeczna i zawodowa. Wywiady biograficzne z 60 absolwentami szkół wyższych z różnymi typami niepełnosprawności z pięciu wybranych ośrodków akademickich (Kielce, Lublin, Olsztyn, Rzeszów, Warszawa).

10 Wyniki badań ścieżki życiowe i wybory odbiegały od „stereotypowego” wizerunku biernego, zamkniętego (uwięzionego) w domu niepełnosprawnego, okres studiowania dla wielu z nich okazywał się przełomowy, powodował przemianę biograficzną (otwarcie na innych i nowe wyzwania), to okres poszukiwania pracy był często traumatycznym przeżyciem, brakowało spójności między światem instytucji wsparcia a oczekiwaniami absolwentów.

11 Dylematy (1) Centralizacja vs. decentralizacja działań? Gdzie ulokować odpowiedzialność oraz jaki powinien być wkład finansowy samorządów i władz centralnych? Badania: nikły udział służb wsparcia społecznego w aktywizowaniu niepełnosprawnych w środowisku lokalnym. Brak kompleksowości działań - zintegrowanie działań instytucji wokół niepełnosprawnego i jego rodziny.

Dylematy (1) Rekomendacja: 12 Dylematy (1) Rekomendacja: utworzenie funkcji koordynatora, który czuwałby nad integracją lokalnych działań kierowanych do osoby niepełnosprawnej (diagnoza potencjału lokalnego, informator o lokalnych potrzebach i kierowanie „problemów” do odpowiednich instytucji. dostęp do asystentów osób niepełnosprawnych, pomoc logistyczna i w organizacji dnia codziennego i „usamodzielnianie” osoby niepełnosprawnej. Takie osoby już funkcjonują, jednak w niewielu środowiskach.

13 Dylematy (2) Indywidualizacja wsparcia a standaryzowane schematy działań. Jak tworzyć programy wsparcia, aby kompleksowo zaspokajały mocno zindywidualizowane potrzeby – w dobie standaryzowania usług społecznych? Badania: Biografie badanych ukazały niepowtarzalność przebiegu ścieżek życia i trudność w stworzeniu „uśrednionego” portretu młodego niepełnosprawnego absolwenta szkoły wyższej. Potrzeby, zakres wsparcia społecznego i instytucjonalnego różniły się w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności, miejsca zamieszkania, miejsca nauki itd.

Dylematy (2) Rekomendacja: 14 Dylematy (2) Rekomendacja: zwrot ku wspólnocie lokalnej daje możliwość tworzenia pakietu usług „szytych na miarę” dla osoby potrzebującej wsparcia. Pakiet ten składałby się z wiązki usług (standaryzowanych), mógłby dynamicznie się zmieniać w zależności od stanu zdrowia niepełnosprawnego i innych okoliczności życiowych.

15 Dylematy (3) Granice integracji wyznaczone przez samych niepełnosprawnych; jakich programów „integracyjnych” chcą sami niepełnosprawni (i którzy)? Czy wszyscy powinni podlegać presji „integracyjnej”? Utopia a inżynieria społeczna. Badania: nie padł postulat konieczności działań integracyjnych; pojawiły się sugestie uwrażliwienia otoczenia na „inność” powodowaną dysfunkcją (konieczność dostosowań architektonicznych, odmienność wrażeń i doświadczeń zmysłowych itd.).

Dylematy (3) Rekomendacja: 16 Dylematy (3) Rekomendacja: ostrożność we wprowadzaniu programów „integracyjnych”, ale konieczność przemyślenia działań mogących uwrażliwiających otoczenie na potrzeby, problemy i oczekiwania osób niepełnosprawnych, z pełnym udziałem tych ostatnich; partycypacyjny sposób planowania i wdrażania zmian.

17 Dylematy (4) Szukanie równowagi pomiędzy funkcją osłonową i aktywizującą programów publicznych; jak tworzyć programy by nie wprowadzać presji pracy i nie tworzyć nowych podziałów społecznych? Badania: badani na ogół odgrywali role „integranta”, poddającego się wymogom doskonalenia do rynku pracy, ale też – z racji swojego stanu zdrowia – byli w dużym zakresie beneficjentami systemu zabezpieczenia. Stereotypowe postrzeganie niepełnosprawnych jako osób z definicji biernych, beneficjentów programów wsparcia sprzyjało ich wykluczeniu z życia społecznego i dezaktywizacji na rynku pracy.

Dylematy (4) Rekomendacja: 18 Dylematy (4) Rekomendacja: wyeliminować wszelkie bariery, które mogą pełnić funkcję demotywującą, vide: renta socjalna, przyznawana młodym, którzy stali się niepełnosprawnymi w okresie przed podjęciem zatrudnienia. Dlatego za konieczne uznajemy oddzielnie tego świadczenia od dochodów uzyskiwanych z pracy, lub automatyczne jego przyznawanie po utracie zatrudnienia.

19 Podsumowanie Efekt odwrócenia (R. Boudon) – „śmietanka”, której nikt nie zbiera (zjawisko zaniechanego creamingu) Ekonomizacja instytucji obsługujących młodych niepełnosprawnych a nie ich potencjału Niedokończony proces emancypacji (niepokoje społeczne i frustracje jednostek)

Dziękuję za uwagę Mariola Racław, ISNS UW