Administracji publicznej i organizacji pozarządowych – wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich

Inicjatywa projektu  Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej zainicjował działania na rzecz poprawy standardów współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi w Polsce.  W drodze otwartego konkursu ogłoszonego przez Ministerstwo wybranych zostało 5 instytucji, które tworzą wraz Departamentem Pożytku Publicznego partnerstwo.  Formalnie inicjatywa nosi nazwę Model Współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych – wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy i jest finansowana w ramach poddziałania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Partnerzy

Cele projektu  Celem głównym projektu jest zwiększenie zakresu i poprawa jakości mechanizmów współpracy administracji publicznej (zwłaszcza samorządowej) i organizacji pozarządowych.  Cele szczegółowe projektu zakładają:  Uświadomienie administracji publicznej i organizacjom pozarządowym korzyści wynikających ze współpracy pomiędzy sektorami,  Identyfikację i upowszechnianie dobrych praktyk,  Stworzenie poradnika współpracy międzysektorowej, obejmującego model współpracy administracji publicznej i sektora pozarządowego.  Okres realizacji – do

Zakładane rezultaty projektu Usystematyzowana wiedza w zakresie: –form i jakości współpracy administracji publicznej (AP) i NGO’s –tworzenia polityk publicznych, –współpracy międzysektorowej w innych krajach –dobrych praktyk współpracy AP i NGO’s Wypracowany i upowszechniony model współpracy AP i NGO’s Wzrost świadomości korzyści ze współpracy

Zadania Partnerów

Diagnoza Celem części badawczo- diagnostycznej jest zgromadzenie i usystematyzowanie wiedzy nt. relacji współpracy NGOs i administracją publiczną (głównie jst) oraz stworzenie narzędzi badawczych pozwalających na monitorowanie jakości współpracy międzysektorowej – Indeksu Jakości Współpracy (IJW)

Opracowanie modelu poradnika Zadanie realizowane przez grupę roboczą składającą się z ekspertów wskazanych przez poszczególnych partnerów, na podstawie materiałów wypracowanych w pozostałych komponentach projektu oraz wyników konsultacji. Powstanie modułowy poradnik współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi.

Promocja Organizacja cyklu konferencji regionalnych, podczas których prezentowane będą wyniki analiz wypracowanych przez Partnerstwo, szczegóły dotyczące wypracowanego modelu, badania IJW w poszczególnych regionach oraz dobre praktyki. Konferencja zamykająca podsumowująca działania zrealizowane w ramach projektu, omawiająca rezultaty, a także wyzwania, jakie stoją przed administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi.

Promocja Witryny internetowe i wydawnictwa:   serwis  serwis tematyczny na  portal edukacyjny  witryny internetowe Partnerów,  dwumiesięcznik gazeta.ngo.pl,  pismo „Samorząd Miejski – ZMP”  kwartalnik „Trzeci Sektor” oraz biuletyn „Analizy i Opinie”  forum i biuletyn FAOW

Edukacja W ramach działań edukacyjnych projekt zakłada:  stworzenie szkoły dla trenerów pracujących z administracją publiczną i NGOs z zakresu tworzenia partnerstw, programów i modeli współpracy  tematyczna gra strategiczna – prezentująca sposoby współpracy i korzyści wynikających z wykorzystania elementów modelu  poradnik multimedialny – nowocześnie opracowane porady, informacje i wypowiedzi ekspertów w formie nagrań, ilustracji i animacji

Rola FAOW Analiza relacji NGO-JST w dwóch nowych krajach członkowskich Spotkania konsultacyjne ze środowiskami lokalnymi dotyczące modelu i poradnika Upowszechnianie produktów, w tym 3 konferencje Wydanie 3 numerów specjalnych biuletynu Udział w zespołach eksperckich

Spotkania konsultacyjne Łącznie 16 spotkań, z tego pierwsze 8 do połowy maja 2011 Produkt: uwagi umożliwiające poprawienie modelu, ewentualne pomysły dotyczące poradnika Kolejne 8 spotkań będzie dotyczyło przede wszystkim poradnika; mogą to być spotkania z tymi samymi uczestnikami dla zachowania ciągłości, lub w nowych środowiskach (decyzja zapadnie do końca maja)

Płaszczyzna -1 – Współpraca w zakresie kreowania polityk publicznych. Cel współpracy: realizowanie bardziej trafnych polityk publicznych, dopasowanych do potrzeb i problemów lokalnej społeczności, lepiej zidentyfikowanych, bliższych problemom ludzi, poszerzenie perspektywy, wzbudzenie większego zainteresowania mieszkańców – partycypacja; dopuszczenie do współdecydowania, wspólne wypracowywanie rozwiązań – na jak najwcześniejszym etapie. Włączenie w proces decyzyjny społeczności i tworzenie akceptowalnych rozwiązań. Wspólne rozwiązywanie problemów i zaspokajanie potrzeb.

Płaszczyzna -2 – Współpraca w zakresie realizacji zadań i usług publicznych. Cel współpracy: realizacja zadań publicznych w najbardziej skuteczny i efektywny sposób (dostarczenie mieszkańcom usług w większej ilości, wyższej jakości i przy atrakcyjnej cenie).

Płaszczyzna -3 – Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności. Cel współpracy: ułatwienie mieszkańcom organizowania się, wyrażania swojej opinii oraz uczestnictwa w zarządzaniu rozwojem lokalnym.

PŁASZCZYZNA 1, OBSZARY WSPÓŁPRACY

PŁASZCZYZNA 2, OBSZARY WSPÓŁPRACY

PŁASZCZYZNA 3, OBSZARY WSPÓŁPRACY

PŁASZCZYZNA 1 Obszar współpracy: Administracja i NGOs informują się wzajemnie o planach, zamierzeniach i kierunkach swoich działań tworząc system zapewniający wczesne informowanie o problemach i dostarczanie propozycji rozwiązań Narzędzia/wzorce działań Stosowanie kanałów komunikacji gwarantujących potwierdzenie dotarcia i otrzymania informacji zwrotnej- wymiana informacji powinna odbywać się kanałami charakterystycznymi dla danej społeczności lokalnej np. poczta mailowa, ogłoszenia parafialne itd. Kanały są zróżnicowane, gwarantują możliwość potwierdzenia odbioru informacji. Wzorzec minimalny: poczta mailowa i poczta tradycyjna stosowana równolegle. System do publikowania informacji dla organizacji; Wzorzec minimalny: strona internetowa gminy zawiera ogłoszenia organizacji pozarządowych. Spotkania informacyjne wspólny udział w spotkaniach dotyczących planów ich działania grupy robocze z udziałem ekspertów strony informują się wzajemnie o planach działaniach (zwłaszcza organizacje informują urząd). Wzorzec minimalny: co najmniej jedno spotkanie rocznie wspólnie współorganizowane.

PŁASZCZYZNA 1 Obszar współpracy: Współtworzenie strategii i programów przez JST i NGO opartego na wspólnym wkładzie wiedzy, wielowątkowej diagnozie problemów oraz wspólnym poszukiwaniu rozwiązań i źródeł finansowania. Narzędzia/wzorce działań Identyfikacja problemów i potrzeb oparta o lokalne, specyficzne warunki. Wzorzec minimalny: JST tworzy wszystkie dokumenty wieloletnie w oparciu o dane zbierane lokalnie. Metodologia – wspólne opracowanie narzędzi, sposobu pracy gwarantującego udział organizacji i społeczeństwa. Wzorzec minimalny: JST tworzy wszystkie dokumenty wieloletnie w oparciu o dane zbierane lokalnie. Istnieje stała metodologia i procedura tworzenia dokumentu strategicznego w gminie. Plany strategiczne wiążą się z decyzjami i dokumentami wykonawczymi. Wzorzec minimalny: zmiana procedury wymaga publicznego uzasadnienia. Uzgodnienie końcowej wersji dokumentu/planu - przygotowany dokument zostaje upubliczniony przed ostatecznym zatwierdzeniem w celu możliwości zgłoszenia uwag. Wzorzec minimalny: plan przed ostateczną publikacją jest dostępny (wyłożony) do wglądu. Dokumenty planistyczne i programowe np. program współpracy obejmują okresy kilkuletnie. Wzorzec minimalny: gmina określa datę od której wdroży wieloletni program współpracy z organizacjami.

PŁASZCZYZNA 1 Obszar współpracy: Administracja i NGOs konsultują założenia projektów i aktów normatywnych oraz zasady realizacji innych przedsięwzięć Narzędzia/wzorce działań Konsultacje odbywają się w formach dostępnych dla zainteresowanych i dostosowanych do lokalnych zwyczajów. formy gwarantują udział i poczucie sprawstwa, sensu aktywności (np. spotkania mieszkańcami i wsłuchanie się w ich głos). Wzorzec minimalny: procedura konsultacji wykracza poza formę pisemną. Istnieje standard konsultacji społecznych obejmujący informowanie drogą elektroniczną i tradycyjną, Istnieją warunki i możliwości do prezentacji zróżnicowanych stanowisk, upowszechnianie wyników konsultacji i opinii. Wzorzec minimalny: standard zakłada, że konsultacje odbywają się w różnych formach (pisemnie i na spotkaniach).

PŁASZCZYZNA 1 Obszar współpracy: Administracja i NGOs współtworzą propozycje i rozwiązania prawne i instytucjonalne Narzędzia/wzorce działań Zadaniowe grupy robocze powoływane doraźnie - np. w celu przygotowania projektu konkretnego rozwiązania (z inicjatywy organizacji, bądź JST). Wzorzec minimalny: powstaje co najmniej jedna grupa robocza rocznie. W gminnie funkcjonują stałe zespoły doradczo-inicjatywne, prowadzące regularna analizę wybranego obszaru ( np. Rada Działalności Pożytku Publicznego); Wzorzec minimalny: gmina z zasady pozytywnie rozstrzyga wniosek organizacji o powołanie Rady Pożytku Publicznego. Realizowane są partnerskie projekty, które dążą do stworzenia całościowych, systemowych rozwiązań dla danego obszaru. Wzorzec minimalny: gmina ogłasza co najmniej jeden nabór partnerów rocznie. W gminie funkcjonuje inicjatywa uchwałodawcza obywateli i organizacji pozarządowych. Wzorzec minimalny: określono czas w którym zostanie przyjęta inicjatywa uchwałodawcza obywateli.

PŁASZCZYZNA 1 Obszar współpracy: Przedstawiciele środowiska NGOs uczestniczą w ocenie realizacji polityk i programów na etapie realizacji i pomiaru efektów Narzędzia/wzorce działań Monitoring wszystkich form współpracy (także pozafinansowych) i ich efektywności polegający na weryfikowaniu wskaźników dotyczących ostatecznych beneficjentów pomocy. Wzorzec minimalny: program współpracy zawiera wskaźniki zawiera wskaźniki ilościowe i jakościowe. Współpraca na etapie definiowania planu / zakresu badań ewaluacyjnych. Wzorzec minimalny: wskaźniki w programie współpracy został skonsultowane z organizacjami reprezentujące poszczególne obszary (branże). Zlecanie ewaluacji realizacji polityk, programów i/lub zadań publicznych podmiotom zewnętrznym Wzorzec minimalny: urzędnik odpowiedzialny za monitoring konsultuje się z ekspertem zewnętrznym. Informowanie o wynikach oceny (udostępnianie raportów) – wyniki monitoringu i ewaluacji są nie tylko prezentowane na sesjach, ale także dostępne w wersji elektronicznej. Wzorzec minimalny: informacja o zrealizowaniu programu współpracy za poprzedni rok publikowana na stronie www gminy. Badania satysfakcji mieszkańców, prowadzenie polityk odniesieniu do diagnozowanych potrzeb. Wzorzec minimalny: przynajmniej raz w trakcie kadencji odbywa się badanie mieszkańców dokonujące pomiaru zadowolenia z realizacji polityk publicznych w gminie. Istotna jest możliwość systematycznego mierzenia satysfakcji mieszkańców– zakładamy z góry kiedy będzie dokonywany pomiar. Wskaźnik minimum: pomiar dokonywany jest co najmniej raz, pod koniec kadencji władz JST.

PŁASZCZYZNA 2 Obszar współpracy: Administracja przekazuje środki finansowe na realizację zadań publicznych. Współpraca finansowa przy realizacji zadań publicznych Narzędzia/wzorce działań Powierzanie realizacji zadania publicznego Działania minimalne: standaryzacja usług obligatoryjna (zasada efektywności, pomocniczości), umowy wieloletnie. Wsparcie realizacji zadania publicznego Działania minimalne: ogłoszenie o konkursie określa kryteria wyboru ofert zgodne z programem współpracy i innymi dokumentami planistycznymi. Zakup usług Działania minimalne: porównanie cen na rynku przy wyborze oferenta przy kwotach poniżej 14 tyś. euro, stosowanie zasad zam. publicznych (z. efektywności). Stosowanie klauzul społecznych przy zamówieniach publicznych. Składanie i rozpatrywanie wniosków o realizację zadania publicznego, z pominięciem otwartego konkursu ofert (Art. 19a uodpp). Składanie i rozpatrywanie wniosków o realizację zadania publicznego (Art. 12 uodpp). Regranting zgodnie z art. 16 ust. 7 uodpp

Oferty wspólne organizacji pozarządowych Podzlecania zadań w ramach umowy na realizację zadania publicznego (Art. 16, ust. 7) Ogłaszanie konkursów w oparciu o art. 13 ust.5 uodpp (wraz ze złożeniem projektu budżetu) Zlecenie organizacji pozarządowej obsługi konkursu (art. 11 ust.2a uodpp) Międzysektorowy skład komisji konkursowych wyłączający konflikt interesów Umowy o realizację zadań publicznych zawierają możliwość przesunięcia wydatków pomiędzy pozycjami Realizacja zadania publicznego obejmuje koszty merytoryczne i administracyjne związane z zadaniem Konieczność zastosowania/niestosowania procedur zamówień publicznych zgodnie z wzorem umowy zawartym w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej (art.6 wzoru umowy) System monitoringu i oceny realizacji zleconego zadania publicznego Jawne procedury naboru i wyboru ofert na zadania publiczne; jawne procedura przygotowania i realizacji ofert na zadania publiczne Procedura dostępu do ofert realizowanych ze środków publicznych Publikacja sprawozdań z realizacji zadań publicznych

PŁASZCZYZNA 2 Obszar współpracy: Współpraca niefinansowa przy realizacji zadań publicznych. Obszar dotyczy współpracy przy realizacji zadań publicznych Narzędzia/wzorce działań Procedura udostępnianie zasobów samorządu do realizacji zadania publicznego. W szczególności procedury wynajem/użyczania lokali na realizację zadań publicznych, przestrzeni publicznej. Procedura udostępniania infrastruktury promocyjnej w realizacji zadań publicznych. W szczególności procedury udostępniania np. stron urzędów, słupów informacyjnych, gazet lokalnych. Procedura wykorzystania sieci kontaktów samorządu: a)patronaty b)współpracy z mediami c)współpraca z partnerami samorządu d)współpraca z jednostkami organizacyjnymi samorządu Pomoc merytoryczna (informacja, doradztwo) jednostki samorządu w trakcie realizacji zadania publicznego. Praktyka – opiekun projektu w wydziale realizującym zadanie publiczne, stanowisko Pełnomocnika ds. współpracy z NGO, utworzenie i wspieranie funkcjonowania centrum NGO. Wspólne zespoły koordynujące/monitorujące realizację zadań publicznych w danej sferze publicznej np.: komisje konkursowe, komitety sterujące. Przykłady – komitety sterujące, gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych.

PŁASZCZYZNA 2 Obszar współpracy: Partnerstwo w realizacji zadań publicznych (obszar dotyczy partnerstw projektowych do realizacji zadań, nie obejmuje partnerstwa lokalnego) Narzędzia/wzorce działań Tworzenie partnerstw samorząd – NGO. W szczególności: procedura zawierania partnerstw; strona www urzędu i organizacji informuje o powstaniu partnerstwa, celach i działaniach oraz nakładach stron; procedura zawierania partnerstw ; wzory umów partnerskich. Partnerstwo samorząd – mieszkańcy – inicjatywa lokalna. W szczególności procedura realizacji inicjatywy lokalnej.

PŁASZCZYZNA 3 Obszar współpracy: Współpraca JST- NGO odbywa się w sposób celowy, w oparciu o wysokiej jakości dokumenty planistyczne Narzędzia/wzorce działań Planowanie strategiczne dotyczy wszelkich działań podejmowanych przez samorząd o charakterze długoterminowym – jednorocznych i wieloletnich dokumentów w formie strategii rozwoju lokalnego/regionalnego, strategii branżowych, rocznych i wieloletnich programów współpracy, programów i projektów. Istnieje partycypacyjna i zespołowa metoda (procedura) tworzenia dokumentów planistycznych poprzez włączenie do prac nad tworzonymi dokumentami Rad Pożytku Publicznego, inicjowanie lub powoływanie stałych lub doraźnie działających wspólnych komitetów sterujących, grup roboczych/zespołów mieszanych, zespołów informacyjnych oraz organizację efektywnych spotkań. Kanały informacyjne – służące szerokiemu (sektor pozarządowy, społeczeństwo) informowaniu o toczącej się procedurze planowania strategicznego, jak i wzajemnej wymianie informacji o kierunkach działania.

Konsultacje społeczne lub środowiskowe (np. w trzecim sektorze) aktów prawnych, procedur planowania wszystkich dokumentów planistycznych. Procedury współpracy przy tworzeniu dokumentów planistycznych pomiędzy samorządem a organizacjami zakładają udział organizacji we wszelkich procesach planistycznych na jak najwcześniejszym etapie od inicjowania planowania, definiowania zakresu badań i analiz, opracowywania założeń, planowania, realizacji, zatwierdzania, do monitorowania i ewaluacji dokumentów planistycznych. Pełnomocnik ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi lub równoważne instytucje udzielają organizacjom wsparcia w procesie ich uczestniczenia w planowaniu. Wykonania wybranych zadań związanych z analizami, planowaniem, ocenianiem i ewaluacją planów wyspecjalizowanym organizacjom pozarządowym (włącznie z przygotowaniem koncepcji lub dokumentu). Badania satysfakcji mieszkańców dotyczące jakości, efektywności i skuteczności realizowanych planów.

PŁASZCZYZNA 3 Obszar współpracy: Współpraca JST- NGO odbywa się w sposób celowy, w oparciu o wysokiej jakości dokumenty planistyczne Narzędzia/wzorce działań Prowadzenie ogólnodostępnej bazy danych o zarejestrowanych organizacjach pozarządowych, zawierającej informacje na temat obszaru działalności oraz danych teleadresowych. Organizacja spotkań w zakresie określonych zagadnień problemowych (np. sport) i zapraszanie do uczestnictwa w spotkaniach podmiotów trzeciego sektora aktywnych w danym zakresie. Stwarza to płaszczyznę do wymiany doświadczeń, nawiązania partnerstw i współpracy. Organizacja spotkań nieformalnych – np. bali, koncertów, pikników pozarządowych, których głównym celem jest integracja. Podczas tego rodzaju spotkań pomijana jest tematyka, jaka zajmują się NGO, a spotkania służą wyłącznie bliższemu poznaniu się osób reprezentujących NGO. Tworzenie problemowych grup tematycznych wypowiadających się na temat określonego problemu, omawianie zagadnień poprzez fora internetowe. Organizacja dla przedstawicieli NGO szkoleń o kameralnym charakterze, dzięki czemu uczestnicy mają szansę na pracę warsztatową. Stwarza to warunki do lepszego poznania się i nawiązania znajomości.

Tworzenie fanpagów w popularnych serwisach społecznościowych skupiających osoby związane z sektorem pozarządowym. Daje to szansę na wymianę poglądów i doświadczeń, a także integrację wirtualną. Dofinansowywanie i/lub organizacja przez JST wspólnych wyjazdów przedstawicieli sektora NGO na Ogólnopolskie Fora Inicjatyw Pozarządowych lub inne spotkania tematyczne o podobnym charakterze. Podejmowanie wspólnych działań promocyjnych przez grupę NGO w ramach określonych wydarzeń kulturalnych (np. wspólne stoisko informacyjno-promocyjne podczas festynu). Udostępnienie przez JST dostępnych kanałów informacyjnych (www, bezpłatny informator miejski, konferencje prasowe) na potrzeby promowania przez NGO realizowanych zadań, dzięki czemu możliwe jest dotarcie z informacją o zakresie aktywności do potencjalnych partnerów projektowych. Organizacja plenarnych spotkań organizacji pozarządowych – stworzenie płaszczyzny do wymiany poglądów, wiedzy i doświadczeń wśród przedstawicieli NGO. Powołanie Gminnej Rady Pożytku Publicznego, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych środowisk NGO. Stworzenie instytucjonalnej płaszczyzny do reprezentacji poglądów przez przedstawicieli NGO. Tworzenie warunków do powstawania lokalnych federacji organizacji pozarządowych. Tworzenie warunków do wyłaniania reprezentacji organizacji pozarządowych.

PŁASZCZYZNA 3 Obszar współpracy: Wspieranie nieformalnych, oddolnych inicjatyw obywatelskich Narzędzia/wzorce działań Zlecanie zadań publicznych w oparciu o inicjatywę lokalną. Udział przedstawicieli grup nieformalnych w zespołach roboczych. Uwzględnianie inicjatywy lokalnej jako narzędzia współpracy w programach współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. Jawne procedury realizacji inicjatyw lokalnych. Upublicznianie informacji o możliwościach realizacji zadań publicznych i realizowanych zadaniach z wykorzystaniem inicjatywy lokalnej: informatory urzędowe (strona www, BIP, tablice ogłoszeń), informacje w lokalnych mediach, jak i poprzez dotarcie do organizacji pozarządowych, które mogą być skutecznym przekaźnikiem tego typu informacji do mieszkańców. Wsparcie i promowanie inicjatyw obywatelskich, które chcą działać lokalnie korzystając z możliwości finansowania poza budżetowego.

Pomoc w integrowaniu osób i grup podejmujących inicjatywy obywatelskie (np. spotkania i konferencje, prowadzenie bazy danych inicjatyw lokalnych, konkursy dla najlepszych inicjatyw. W zakresie wsparcie instytucjonalnego przy realizacji zadań publicznych:  kampanie promujące aktywność obywateli  pomoc szkoleniowo – doradcza przy powstawaniu nowych podmiotów  animowanie inicjatyw lokalnych  szkolenie liderów wspieranie wolontariatu  wspieranie grup samopomocy  wspieranie np. grup odnowy wsi w sołectwie  użyczanie przestrzeni biurowej i sprzętu na realizację zadań publicznych, udostępnianie przestrzeni publicznej W zakresie pomocy szkoleniowo doradczej, działania informacyjne i promocyjne, wsparcia finansowego:  wsparcie w pozyskiwaniu środków (pomoc przy pisaniu projektów)  wsparcie przy animowaniu projektów partnerskich  tworzenie map aktywności społecznej  mikrogranty; fundusze pożyczkowe; fundusz wkładów własnych

PŁASZCZYZNA 3 Obszar współpracy: Realizacja przez JST projektów w ramach partnerstwa z organizacjami pozarządowymi Narzędzia/wzorce działań Istnieje dokument programowy (program współpracy) określający politykę JST dotyczącą angażowania się w działania partnerskie realizowane wspólnie z organizacjami pozarządowymi. Działania partnerskie są formalizowane poprzez zawieranie umów partnerskich; JST posiada i stosuje wzór umowy partnerskiej. JST posiada procedury wyboru swoich przedstawicieli do partnerstw, w których uczestniczy. Istnieje procedura wyłaniania NGO do partnerstwa. Istnieją przepisy określające sposób sprawowania funkcji przedstawiciela JST i NGO w partnerstwie, na przykład dotyczące obejmowania przez niego funkcji w organach partnerstwa, sposobu głosowania, obowiązków w zakresie informowania organów JST o funkcjonowaniu partnerstwa i jego działalności itp. Partnerstwo dokonuje systematycznej oceny zaangażowania członków w działania partnerskie.

PŁASZCZYZNA 3 Obszar współpracy: Systemowy sposób wspierania inicjatywy obywatelskie lub podejmowanych przez NGO Narzędzia/wzorce działań Wsparcie instytucjonalne poprzez funkcjonowanie jawnych procedur dostępu do lokali samorządowych dla NGO i inicjatyw obywatelskich. Istnieją jawne procedury dostępu to infrastruktury samorządu wykorzystywanej przez NGO i inicjatywy obywatelskie Wsparcie szkoleniowo –doradcze w zakresie rozwoju NGO i inicjatyw obywatelskich:  funkcjonują programy wsparcia merytorycznego organizacji pozarządowych w realizacji zadań publicznych (realizacja zdania 33 z art. 4 ust.1 u.d.p.p.)  funkcjonują procedury świadczenia usług doradczych i szkoleniowych dla NGO i inicjatyw obywatelskich. Wsparcie animacyjne poprzez program animacji partnerstw lokalnych, czy program animacji w zakresie aktywizacji obywateli.

Wsparcie informacyjno-promocyjne poprzez funkcjonowanie:  procedury wsparcia przez samorząd kampanii informacyjno-promocyjnych NGO i inicjatyw obywatelskich z wykorzystaniem narzędzi będących w dyspozycji JST (portal, materiały promocyjne JST,)  programu wspierania powstawania nowych NGO  programu wspierania wolontariatu i aktywności obywatelskiej  i organizację regularnych spotkań informacyjnych dla NGO i inicjatyw obywatelskich  programu wspierania współpracy NGO i inicjatyw obywatelskich ze środowiskiem biznesu  lokalnych zasady wymiany informacji pomiędzy JST i NGO o podejmowanych działaniach Wsparcie finansowe poprzez:  utworzenie funduszu pożyczkowego i gwarancyjnego  utworzenie funduszu wkładów własnych Funkcjonowanie procedury wsparcia w zakresie nawiązywania współpracy międzynarodowej. Tworzenie Centrum NGO i inicjatyw obywatelskich zapewniających wsparcie:  instytucjonalne  szkoleniowo-doradcze  animacyjne  informacyjno-promocyjne  finansowe  lokalowe