Monitoring stresu zawodowego w sądach i jego skutków zdrowotnych mgr Katarzyna Orlak, Instytut Psychologii UKSW Warszawa, październik 2014

PLAN PREZENTACJI Tło teoretyczne, czyli krótko o stresie zawodowym i obciążeniach/zagrożeniach psychospołecznych Monitoring stresu zawodowego w sądach i jego skutków zdrowotnych – badanie pilotażowe – wybrane wyniki badań własnych Wnioski z badań pilotażowych, czyli nico o projekcie „Monitoring stresu w sądach i jego skutków zdrowotnych” realizowanym przy wsparciu funduszy EOG

STRES ZAWODOWY I OBCIĄŻENIA PSYCHOSPOŁECZNE

Stres zawodowy - reakcja organizmu pracownika, która może wystąpić wówczas, gdy osoba eksponowana jest na związane z pracą wymagania i presję, które nie są dostosowane do jej wiedzy i umiejętności i stanowią wyzwanie z punktu widzenia jej zdolności do poradzenia sobie (WHO, 2003). Zagrożenie psychospołeczne – takie interakcje pomiędzy treścią pracy, organizacją i zarządzaniem procesem pracy oraz innymi organizacyjnymi i środowiskowymi uwarunkowaniami z jednej strony, a kompetencjami i potrzebami pracownika z drugiej, co do których wykazano, iż ich doświadczanie i postrzeganie niesie ryzyko dla zdrowie pracowników (ILO, 1986) lub prościej: te aspekty projektowania i zarządzania procesem pracy oraz ich kontekst społeczno- organizacyjny, które potencjalnie mogą spowodować szkody psychologiczne lub fizyczne (Cox i Griffiths, 2005). PODSTAWOWE POJĘCIA

STRES ZAWODOWY - MODELE Badacze przedmiotu wykorzystują dwa modele stresu zawodowego: Model wymagania – kontrola – wsparcie (Karasek i Theorell, 1990), gdzie: Wymagania – obejmują wymagania intelektualne, psychofizyczne i związane z odpowiedzialnością oraz determinujące konfliktowość roli Kontrola - oznacza wpływ jaki pracownik ma na wykonywaną przez siebie pracę i obejmuje aspekty poznawcze oraz behawioralne Wsparcie – dotyczy spostrzeganego wsparcia społecznego w miejscu pracy, zarówno ze strony przełożonych jak i współpracowników, a stres jest największy w sytuacji, gdy pracownik staje wobec wysokich wymagań, ma ograniczoną kontrolę nad pracą i otrzymuje znikome lub żadne wsparcie Model nierównowagi między wysiłkiem i nagrodą (Siegrist, 1994), gdzie: Wysiłek – całokształt wymagań i zobowiązań związanych z pracą Nagroda – ogół korzyści materialnych i niematerialnych, jakie pracownik uzyskuje w związku z pracą, w tym np. zarobki, prestiż, możliwości rozwoju osobistego, bezpieczeństwo, a stres jest tym większy, im większa nierównowaga wysiłku wkładanego w pracę i nagrody za ten wysiłek

Treść pracy: brak zróżnicowania lub krótkie cykle pracy, praca cząstkowa lub mało znacząca, praca poniżej kwalifikacji, wysoki poziom niepewności, stała ekspozycja na innych ludzi w trakcie pracy, itp. Tempo i ilość pracy : przeciążenie lub niedociążenie pracą, wymuszone tempo pracy, znaczna presja czasu, nieprzekraczalne terminy jako stały element pracy Harmonogram pracy: praca zmianowa, praca w nocy, sztywne godziny pracy, dyspozycyjność, długi dobowy czas pracy lub godziny pracy niedostosowywane do rytmów społecznych Kontrola nad pracą: znikomy udział w procesach decyzyjnych, brak wpływu na obciążenie pracą, tempo pracy, itp. Środowisko i wyposażenie: niewystarczająca dostępność potrzebnego wyposażenia, jego nieadekwatność lub niesprawność, utrudnione fizyczne warunki pracy, takie jak brak miejsca, niewłaściwe oświetlenie, nadmierny hałas Kultura i funkcja organizacyjna: niewłaściwa komunikacja, niski poziom wsparcia w rozwiązywaniu problemów i rozwoju osobistym, nieokreślone cele organizacyjne lub brak akceptacji tych celów Relacje interpersonalne w miejscu pracy: izolacja społeczna lub fizyczna, niewłaściwe relacje z przełożonymi, konflikty interpersonalne, brak wsparcia społecznego, zastraszanie, molestowanie Rola w organizacji: niejednoznaczność roli, konflikt roli oraz odpowiedzialność za innych ludzi Przebieg kariery: stagnacja zawodowa lub niepewność co do ścieżki rozwoju, brak awansu lub zbyt wysoki awans, niskie wynagrodzenie, niepewność zatrudnienia, niski prestiż społeczny pracy Relacja praca-dom: konflikt wymagań praca-dom, niski poziom wsparcia w domu, problemy wynikające z podwójnej kariery PSYCHOSPOŁECZNE CZYNNIKI RYZYKA

ZDROWOTNE Stres w pracy stanowi czynnik ryzyka takich chorób jak:  depresja i inne powszechne zaburzenia zdrowia psychicznego  dolegliwości mięśniowo-szkieletowe  choroby układu krążenia  cukrzyca. Leka S., Jain A. Orlak K. (tłum.) (2013) Zagrożenia psychospołeczne i ich wpływ na zdrowie, Warszawa, Stowarzyszenie Zdrowa Praca; Leka S., Jain A. (2010) Health Impact of Psychosocial Hazards at Work: An overview Geneva: WHO. SKUTKI STRESU ZAWODOWEGO ORGANIZACYJNE Stres w pracy przyczynia się do:  zwiększenia ilości błędów  zwiększenia absencji chorobowej  nasilenia zjawiska prezentyzmu  nasilenia mobbingu i przemocy w pracy  zwiększenia liczby wypadków

MONITORING STRESU W SĄDACH – WYBRANE WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH STOWARZYSZENIA ZDROWA PRACA

MONITORING STRESU W SĄDACH: BADANIE PILOTAŻOWE  Badania zrealizowano w okresie  Przebadano w sumie 527 osób zatrudnionych w sądach powszechnych I i II instancji, pracujących w wydziałach cywilnych, karnych, gospodarczych oraz pracy i ubezpieczeń społecznych, w tym 95 sędziów, 87 asystentów sędziów, 299 urzędników sądowych oraz 56 pracowników obsługi; łącznie ponad 60% zbadanej próby to pracownicy jednej organizacji  Użyte metody: m.in. Kwestionariusz Psychospołeczne Warunki Pracy (Widerszal Bazyl i Cieślak, 2000), Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia Davida Goldberga GHQ-28 (w adaptacji polskiej Merecz i Waszkowskiej, 2003)

MONITORING STRESU W SĄDACH: WYNIKI WSTĘPNE  Ponad 40% badanych miało objawy zaburzeń zdrowia kwalifikujące do konsultacji z lekarzem specjalistą  Najczęstsze problemy zdrowotne dotyczyły występowania objawów psychosomatycznych, w dalszej kolejności bezsenność i zaburzenia lękowe, w znacznie mniejszym stopniu zaburzenia zachowania. Najmniej odnotowano objawów depresji.  % poważnego nasilenia objawów zaburzeń w stanie zdrowia badanych pracowników można było tłumaczyć psychospołecznymi warunkami pracy  Stres związany z pracą w sądzie na poziomie ogólnym wynika z wysokiej konfliktowości roli i przeciążenia oraz obniżonego poziomu wsparcia społecznego w miejscu pracy, w szczególności ze strony przełożonych

MONITORING STRESU W SĄDACH: WYNIKI WSTĘPNE

MONITORING STRESU W SĄDACH: WNIOSKI  Pracownicy sądów na tle innych pracowników w Polsce, w tym pracowników administracji rządowej i samorządowej, są narażeni na stres zawodowy wynikający z wysokich wymagań związanych z pracą, w szczególności wymagań związanych z konfliktowością roli i przeciążeniem  Najwyższy poziom wymagań obserwowano w wydziałach karnych i gospodarczych, przy czym w każdym z wydziałów odnotowano wysoki poziom konfliktowości roli i przeciążenia najwyższy poziom konfliktowości roli i przeciążenia w wydziałach cywilnych oraz gospodarczych,  We wszystkich wydziałach oraz na wszystkich stanowiskach (z wyjątkiem pracowników obsługi obserwowany jest obniżony poziom wsparcia społecznego ze strony przełożonych)  We wszystkich wydziałach i na wszystkich stanowiskach ( z wyjątkiem obsługi) widoczny jest znacznie obniżony dobrostan, szczególnie psychiczny i w znacznym stopniu można to tłumaczyć psychospołecznymi warunkami pracy  We wszystkich wydziałach pracownicy prezentują podwyższone zapotrzebowanie na zmiany, potrzebę taką prezentują urzędnicy oraz asystenci sędziów

MONITORING STRESU W SĄDACH: WNIOSKI  Istnieje potrzeba podjęcia działań profilaktycznych na wszystkich poziomach:  Prewencja pierwszego rzędu (redukcja ryzyka u źródła) poprzez modyfikację kultury organizacyjnej w sposób sprzyjający redukcji ryzyka psychospołecznego  Prewencja drugiego rzędu w postaci szkoleń dla narażonych pracowników poprawiających ich kompetencje w radzeniu sobie ze stresem  Prewencja trzeciego rzędu (naprawcza) skierowana na pomoc w redukcji szkód zdrowotnych niekorzystnych psychospołecznych warunków pracy z jakimi już borykają się niektórzy pracownicy  Istnieje konieczność prowadzenia dalszych badań, pozwalających ocenić rozmiar zjawiska stresu zawodowego oraz jego specyfikę reprezentatywnie dla całego środowiska pracowników sądownictwa.

MONITORING STRESU W SĄDACH I JEGO SKUTKÓW ZDROWOTNYCH – PROJEKT BADAŃ REPREZENTATYWNYCH

MONITORING STRESU W SĄDACH: BADANIE REPREZENTATYWNE  Badanie powadzone jest przez Stowarzyszenie Zdrowa Praca w ramach Projektu „pn „Monitoring stresu zawodowego w sądach i jego skutków zdrowotnych”, który realizowany jest w partnerstwie z MOZ NSZZ „Solidarność” Pracowników Sądownictwa i jest współfinansowany ze środków Funduszy EOG pozyskanych w formie dotacji przyznanej przez Fundację im. Stefana Batorego w ramach programu Obywatele dla Demokracji  Badane grupy: sędziowie (370), asystenci sędziów (342), referendarze (317), urzędnicy (379), pracownicy obsługi (346) i kuratorzy sądowi (346) – łącznie 2109 osób co stanowi reprezentatywną próbę ogólnopolską dla wymienionych grup zawodowych

MONITORING STRESU W SĄDACH: BADANIE REPREZENTATYWNE  Przedmiot pomiaru: stres zawodowy w obu omawianych na wstępie modelach, stan zdrowia, potrzeba zmian, ryzyko mobbingu, sposoby radzenia sobie ze stresem  Metody: wystandaryzowane kwestionariusze psychologiczne  Badanie prowadzone niezależnie na internetowe platformie badawczej Stowarzyszenia  Harmonogram: badanie właściwe rozpocznie się 1 grudnia br.

MONITORING STRESU W SĄDACH: BADANIE REPREZENTATYWNE

 Korzyści dla badanych: każda osoba, która weźmie udział w badaniu uzyska indywidualną informację zwrotną zawierającą ocenę stresu na jaki narażona jest w związku z pracą i skutków zdrowotnych tego stresu, a także dostęp do broszury z informacjami co można zrobić, żeby lepiej radzić sobie ze stresem w pracy i gdzie szukać pomocy.  Korzyści dla sądów: dzięki temu, że wyniki będą opublikowane dyrektorzy sądów zyskają materiał, który:  Pozwoli wstępnie oszacować ryzyko psychospołeczne  Może stanowić punkt odniesienia do badania psychospołecznego środowiska pracy w poszczególnych sądach  Korzyść dla obywateli: szansa na poprawę działania sądów DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ I ZAPRASZAM DO ZADAWANIA PYTAŃ