Prof.zw.dr hab. Włodzimierz Rydzkowski Polityka transportowa Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce

2 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Struktura transportu drogowego do 1990 r.: Krajowa PKS (193 oddziały) PKS-y w Warszawie (21), Koszalinie(10), Olsztynie (10), łącznie samochodów Pekaes Autotransport S.A., 1327 sam. i 24 autobusy Transport spółdzielczy – 41 spółdzielni Transport komunalny – 50 przedsiębiorstw i 55 zakładów Transport specjalizowany (branżowy)

3 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Efekty ustawy o działalności gospodarczej Wzrost znaczenia sektora prywatnego Restrukturyzacja państwowych przedsiębiorstw transportu drogowego: 1990 podział PKS-ów i decentralizacja transportu specjalizowanego

4 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Proces prywatyzacji przewidywał: Sprzedaż pojazdów przedsiębiorstwom, pracownikom Prywatyzację na podstawie ustawy o PPP z 13 lipca 1990 Przekształcenie w spółki akcyjne, w tym akcjonariat pracowniczy Tworzenie spółdzielni transportowych Wprowadzenie systemu agencyjnego i dzierżawy taboru w przedsiębiorstw państwowych i spółdzielczych

5 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Trudności w prywatyzacji wynikały z: Trudnej sytuacji finansowej przedsiębiorstw Dużego majątku Małej innowacyjności kadry zarządzającej Braku uregulowania stanu prawnego nieruchomości Spadku pozycji przewoźników państwowych

6 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Proces prywatyzacji PKS-ów trwa do lat obecnych Większość PKS-ów towarowych upadło, nieliczne sprzedano lub sprywatyzowano Nieliczne PKS-y pasażerskie sprzedano, lub utworzono spółki pracownicze Tworzenie spółek z o.o. opartych na taborze sprzedanym lub wydzierżawionym kierowcom jako metoda prywatyzacji

7 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Kierunki przekształceń w transporcie drogowym: Eliminacja słabych przedsiębiorstw poprzez bankructwa Tendencje integracyjne dotyczą dużych przedsiębiorstw, (kapitałowe i organizacyjne) Zwiększanie oferty i przekształcanie w firmy logistyczne

8 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Problemy LOT po reformie systemowej Ustawa o przekształceniu własności LOT z 1991 r. – 51% udziałów państwa Komercjalizacja LOT w 1992 r. Sprzedaż 10%-25% akcji SAir Group, LOT w sojuszu Qualiflyer Kryzys LOT na początku lat 2000 LOT w sojuszu Star – 2002 Powołanie spółki zależnej Centralwings

9 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Podział PPL w 1992 r. na: Okęcie, Agencję Ruchu Lotniczego, porty regionalne Przekształcenie portów regionalnych w spółki prawa handlowego, konflikt interesów PPL – porty regionalne Rozwój portów regionalnych, rozbudowa Okęcia Plany komercjalizacji PPL i wydzielenie ARL

10 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce 1992 powołanie Odratrans S.A. i spółek zależnych 1995 powołanie Żeglugi Bydgoskiej S.A podział Żeglugi Szczecińskiej 1996 sprzedaż Żeglugi Gdańskiej i jej podział w roku 2000 Podział Żeglugi Mazurskiej Armatorzy prywatni

11 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Sytuacja PKP po 1990 r.: Spadek przewozów Nadmiar majątku – 114 tys. mieszkań, 32 hotele robotnicze, domy i ośrodki wczasowe, kolejowa służba zdrowia, Centrum Naukowo- Badawcze, służba sanitarna Przerost zatrudnienia – 211 tys. prac., 53% kosztów to płace

12 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Cele strategii działania PKP na początku lat 90.: Komercjalizacja działalności Zmniejszenie majątku Zmniejszenie zatrudnienia i jego struktury Zamknięcie nierentownych linii Zwiększenie atrakcyjności usług

13 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Podstawowe cele restrukturyzacji PKP: Uzyskanie niezależności i samodzielności Zdecentralizowanie zarządzania Oparcie działalności na zasadach handlowych Poprawę sytuacji finansowej (oddłużenie) Umowy państwo-kolej

14 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Początkowe efekty restrukturyzacji PKP: Utworzenie biura sprzedaży usług Wydzielenie 76 zakładów i zmniejszenie zatrudnienia o 65 tys. osób Powołanie Naczelnego Biura Towarowego i Naczelnego Biura Pasażerskiego Reorganizacja pionu produkcji (służby trakcji, wagonów, ruchu i handlowo- przewozową)

15 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Reorganizacja PKP polegała na: Zlikwidowaniu 20 Rejonów Przewozów kolejowych Wprowadzeniu nowych zasad funkcjonowania służb zaopatrzenia Reorganizacji pionu infrastruktury Skasowaniu części taboru Likwidacji części linii Zmniejszeniu zatrudnienia Uzyskaniu samodzielności domów wczasowych itp. obiektów

16 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Realizacja ustawy o PKP z 1995 r. oznaczała realizację pierwszego etapu dostosowania do wymogów UE: Wprowadzenie umów pomiędzy Skarbem Państwa a PKP Możliwość płatnego udostępniania linii innym niż PKP przedsiębiorstwom Powołanie Zarządu i Rady PKP

17 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Ustawa o transporcie kolejowym z 1997 r. regulowała m.in.: Dostęp do sieci kolejowej Koncesjonowanie działalności kolejowej zgodnie z uregulowaniami UE Oddzielenie zarządzania infrastrukturą od działalności eksploatacyjnej (w zakresie rachunkowości)

18 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Drugi etap restrukturyzacji kolei: W 1998 utworzono 4 sektory W 1999 połączono 2 sektory i utworzono Dyrekcję Kolejowych Przewozów Towarowych „Cargo” oraz 11 pionów działalności pomocniczej Całkowita likwidacja obszarowej struktury zarządzania

19 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji PKP z 8 września 2000 r.: Restrukturyzacja finansowa: zamiana zobowiązań na akcje i udziały, emisja obligacji, kredyt pomostowy, kredyty komercyjne Restrukturyzacja majątkowa: sprzedaż majątku, mieszkań, likwidacja linii

20 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Restrukturyzacja zatrudnienia: świadczenia przedemerytalne, jednorazowe odprawy, przeszkolenia Restrukturyzacja organizacyjno- prawna: komercjalizacja PKP, powołanie spółek zależnych Fundusz Własności Pracowniczej Urząd Transportu Kolejowego

21 Ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych PKP z dnia 27 lipca 2002r.: Uregulowanie prawa własności i zakończenie procesu wyposażania w majątek wydzielonych spółek Zbycie zbędnego majtku Zapewnienie współpracy z samorządami Lepszy standard nieruchomości kolejowych Restrukturyzacja standardów bezpieczeństwa, spłata zobowiązań i obniżenie kosztów Ograniczenie grupy PKP tylko do jednostek przewozowych Rekompensata za poniesione koszty związane wykonywanie zadań publicznych Gwarancje Skarbu Państwa na kredyty i obligacje przeznaczone na dofinansowanie spółki Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce

22 Ustawa o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r.:  określa: Zasady korzystania z infrastruktury kolejowej Zasady prowadzenia ruchu kolejowego Warunki techniczne eksploatacji pojazdów kolejowych Zasady i instrumenty transportu klejowego Zasady przewozu towarów niebezpiecznych, do których wymagane jest uzyskanie specjalnych uprawnień Udostępnienie infrastruktury kolejowej i opłaty za korzystanie z niej Opłaty pobierane za świadectwa dopuszczenia do eksploatacji budowli i urządzeń oraz pojazdów. Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce

23  powołuje Urząd Transportu Kolejowego na czele którego stoi prezes UTK, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw transportu. Do głównych zadań UTK należą: regulacje w transporcie kolejowym nadzór techniczny nad eksploatacją i utrzymaniem linii kolejowych i pojazdów bezpieczeństwo ruchu kolejowego licencjonowanie w transporcie kolejowym, aby otrzymać licencję przewoźnik musi spełnić następujące warunki: dobra reputacja, wiarygodność finansowa certyfikat kompetencji zawodowych dysponowanie taborem kolejowym odpowiedzialność cywilna Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce

24 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Finansowanie transportu kolejowego z budżetu państwa: Inwestycje wynikające z umów i porozumień międzynarodowych Inwestycje, remonty, eksportacje i utrzymanie linii kolejowych o znaczeniu wyłącznie obronnym Koszty przygotowania i realizacji inwestycji obejmujących linie kolejowe o znaczeniu państwowym.

25 Ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji PKP z 26 czerwca 2006r.: Zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych oraz podatku od czynności cywilno-prawnych związanych z restrukturyzacją PKP Zmiana zobowiązań podatkowych wobec budżetu państwa, powstałych w wyniku przekazania spółce PLK linii kolejowych i infrastruktury kolejowej w odpłatne użytkowanie, na akcje w PLK S.A. Możliwość wygaśnięcia zobowiązań podatkowych, na rzecz gmin, z tytułu nieruchomości na skutek przekazania gminom na własność dworców kolejowych wraz z gruntami Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce

26 Ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji PKP oraz o transporcie kolejowym z 19września 2008r.(Dz.U nr 191 poz. 1374) daje możliwość: Nieodpłatnego przekazywania linii kolejowych nie będących liniami o znaczeniu państwowym, jednostkom samorządu terytorialnego w celu wykonywania przewozów kolejowych Dalszego usprawniania procedur regulacji stanów prawnych nieruchomości Usprawnienia zbywania majątku poprzez wprowadzenie katalogu zwolnień PKP SA i PLK SA z konieczności uzyskania zgody administracyjnej Ministra Infrastruktury na rozporządzanie składnikami aktywów trwałych Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce

27 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Dostosowanie regulacji dotyczących gospodarowania mieniem PKP SA do specyfiki tej spółki (np. zbycie na rzecz gmin infrastruktury technicznej zbędnej Grupie PKP bez przetargu) Finansowanie lub współfinansowanie ze środków publicznych wydatków na budowę lub przebudowę dworców kolejowych Ulgi w opłatach za korzystnie z infrastruktury kolejowej dla przewoźników w przypadku gdy samorząd finansuje lub dofinansowuje inwestycje na liniach kolejowych.

28 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce 19 września 2007r. (Dz.U nr 191 poz. 1374) Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, przedłożony przez Ministra Infrastruktury. Założenia znowelizowanej ustawy: Przyspieszenie budowy, przebudowy i modernizacji linii kolejowych o znaczeniu państwowym oraz określenie zasad wywłaszczeń i wypłat odszkodowań dla właścicieli nieruchomości położonych na trasie ich przebiegu

29 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce PKP Polskie Linie Kolejowe SA, jako zarządca narodowej infrastruktury kolejowej, występowały o wydanie decyzji o ustalenie lokalizacji linii kolejowej o znaczeniu państwowym. Mają zastąpić w tej kwestii Ministra Infrastruktury, który obecnie jest pośrednikiem między inwestorem (PKP PLK) a wojewodą, wydającym taką decyzję, co wydłuża czas jej wydania. Wojewoda będzie też zawiadamiał właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości o wszczęciu postępowania w sprawie wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej. Jeśli decyzja taka zostanie wydana, stanie się automatycznie decyzją wywłaszczeniową.

30 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce PKP PLK – z dniem uprawomocnienia się decyzji – nabywać będą prawo użytkowania wieczystego gruntów wydzielonych pod linie kolejowe oraz prawo własności budynków, innych urządzeń i lokali na nich się znajdujących. Dochód uzyskany przez PKP PLK z tytułu nabycia ww. praw ma być zwolniony z podatku dochodowego. Przewidziano także zwolnienie PKP PLK z opłat za nabyte prawo użytkowania wieczystego gruntów. Zwolnienia te nie stanowią pomocy publicznej, czyli nie zakłócą konkurencji na rynku Unii Europejskiej

31 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Nowe przepisy regulują także kwestię wypłaty odszkodowań za przejęte nieruchomości. Założono, że będą one wypłacane przez PKP PLK, a nie jak dotychczas przez Skarb Państwa. Zaproponowano, aby ustalenie wysokości odszkodowania odbywało się na zasadzie negocjacji PKP PLK z właścicielami lub użytkownikami wieczystymi. Decyzja administracyjna w tej sprawie wydawana byłaby jedynie w przypadku niepowodzenia negocjacji. Oznacza to odciążenie wojewodów od prowadzenia postępowań administracyjnych i przyspieszenie wypłacania odszkodowań. Obecnie odszkodowanie ustalane jest w drodze decyzji administracyjnej.

32 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce W nowelizacji z dnia 16 grudnia 2005 wprowadzono następujące ustawy: Ustawa o Funduszu Kolejowym; głównym celem Ustawy było zapewnienie dodatkowych środków na utrzymanie i inwestycje w infrastrukturę, przepis ten umożliwiała również dofinansowanie międzywojewódzkich przewozów pasażerskich. Ustawa o Finansowaniu Infrastruktury Transportu Kolejowego; Ustawa definiuje ogólne zasady dotyczące budowy, przebudowy, remontów, utrzymania i ochrony infrastruktury kolejowej.

33 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Ustawa o zmianie ustawy o transporcie kolejowym; Przepis wprowadza zmiany niektórych uregulowań dotyczących systemów funkcjonowania kolejnictwa. Najważniejsze przewidywane zmiany dotyczą: finansowania utrzymania powszechnie dostępnej infrastruktury kolejowej zasad ustalania opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej. Celem zmian jest ułatwienie wdrożenia polityki sukcesywnego obniżania opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej. Wprowadza się także nieliczne zmiany wynikające z dwuletniej praktyki stosowania przepisów ustawy o transporcie kolejowym.

34 Prywatyzacja i restrukturyzacja transportu w Polsce Ocena realizacji ustawy Efekty reformy PKP Plany modyfikacji reformy: projekt rządowy z 2005 r.: wyłączenie PLK ze struktur PKP, przekształcenie PKP S.A. w agencję majątku kolejowego Rola państwa w finansowaniu kolei