ANALIZA POTENCJAŁU DOLNOŚLĄSKICH POWIATÓW I GMIN W ZAKRESIE RYNKU PRACY I EDUKACJI Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

„Analiza potencjału dolnośląskich powiatów i gmin w zakresie rynku pracy i edukacji” została przeprowadzona przez konsorcjum: - Coffey International Development Sp. z o.o. oraz - Centrum Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Sp. z o.o. na zlecenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Wałbrzychu w ramach projektu systemowego Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji (Poddziałanie 6.1.2, Program Operacyjny Kapitał Ludzki ) w okresie od września 2010 r. do czerwca 2011 r.

CELE BADANIA 1. Kompletna i wieloaspektowa diagnoza tych czynników rynku pracy, edukacji i wykluczenia społecznego w gminach i powiatach województwa dolnośląskiego, które określały i charakteryzowały specyfikę lokalnego życia społeczno-gospodarczego oraz atutów i słabości danego powiatu/ gminy w tym zakresie w województwie dolnośląskim. 2. Określenie kierunku, siły i zakresu zmiany stanu czynników rynku pracy, edukacji i wykluczenia społecznego w gminach i powiatach województwa dolnośląskiego. 3. Zgromadzenie, przetworzenie i synteza informacji i wiedzy o rynku pracy, edukacji i wykluczeniu społecznym.

METODYKA ETAP I ANALIZA DANYCH ZASTANYCH Analiza wszelkich dostępnych materiałów, dokumentów i publikacji dotyczących regionalnego rynku pracy, edukacji i wykluczenia społecznego. CEL: SZACOWANIE WSKAŹNIKÓW Określenie kluczowych zmiennych, które w sposób najpełniejszy opisują specyfikę danego obszaru i są w możliwie najsilniejszym stopniu powiązane z innymi zjawiskami rozwoju społeczno- gospodarczego regionu. GŁÓWNE ŹRÓDŁA DANYCH Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny woj. dolnośląskiego, Eurostat, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy, Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego, Fundacja Edukacji Europejskiej w Wałbrzychu, Urząd Miejski we Wrocławiu, MPiPS, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, FISE, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, MEN, PFRON, OHP, stowarzyszenia i fundacje wspierające osoby zagrożone wykluczeniem, instytucje szkoleniowe, agencje zatrudnienia.

METODYKA ETAP I WSKAŹNIKI POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO POWIATU/GMINY wskaźnik potencjału demograficznego powiatu wskaźnik potencjału demograficznego gminy wskaźnik potencjału gospodarczego powiatu wskaźnik potencjału gospodarczego gminy wskaźnik potencjału edukacyjnego powiatu wskaźnik potencjału edukacyjnego gminy wskaźnik potencjału rynku pracy powiatu wskaźnik potencjału rynku pracy gminy wskaźnik zagrożenia wykluczeniem społecznym powiatu wskaźnik zagrożenia wykluczeniem społecznym gminy

METODYKA ETAP I Wskaźnik potencjału demograficznego Gęstość zaludnienia [os./km2] Wskaźnik dynamiki zmian ludności [w %] Wskaźnik przyrostu naturalnego Saldo migracji gminnych Saldo migracji powiatowych i międzywojewódzkich Wskaźnik potencjału gospodarczego Liczba podmiotów wyrejestrowanych z rejestru REGON na 10 tys. osób Suma nakładów inwestycyjnych (w mln zł) Udział podmiotów sektora prywatnego, podmiotach gospodarczych ogółem Udział dużych przedsiębiorstw w przedsiębiorstwach ogółem Wskaźnik potencjału rynku pracy Stopa bezrobocia Zmiana liczby bezrobotnych na przestrzeni ostatnich 6 lat [w %] Udział osób bezrobotnych pow. 12 miesięcy w ogólnej liczbie os. bezrobotnych Udział osób z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej w ogólnej liczbie osób bezrobotnych Liczba osób pracujących w gospodarce narodowej wg GUS na 100 osób w wieku produkcyjnym Wskaźnik zagrożenia wykluczeniem społecznym Odsetek osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej z tytułu ubóstw Odsetek osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej z tytułu niepełnosprawności Odsetek osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy z ZUS Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania Wydatki na pomoc społeczną i pozostałe zadania Wskaźnik potencjału edukacyjnego Odsetek dzieci uczęszczających do przedszkoli Liczba uczniów przypadających na jeden komputer z dostępem do Internetu w szkołach podstawowych Liczba uczniów przypadających na jeden komputer z dostępem do Internetu w gimnazjach Zdawalność egzaminu maturalnego wg powiatów w 2010 r.

METODOLOGIA LICZENIA WSKAŹNIKÓW 1. OBLICZONO RANGI DLA KAŻDEJ ZMIENNEJ Uporządkowano listę gmin i powiatów od tych, dla których dana zmienna przyjmowała wartość najgorszą do tych, dla których dana zmienna przyjmowała wartość najwyższą. 2. PODZIELONO JEDNOSTKI I POWIATY NA PIĘĆ RÓWNOLICZNYCH GRUP Jednostkom w każdej grupie przyznano liczbę punktów: 1 punkt – jednostkom najsłabszym pod względem danej zmiennej (wskaźnika cząstkowego), 5 punktów – jednostkom w najlepszej sytuacji pod względem danej zmiennej (wskaźnika cząstkowego). 3. OBLICZONO WSKAŹNIK SYNTETYCZNY Obliczono wskaźnik dla każdego obszaru na skali od 1 do OBLICZONO WSKAŹNIK POTENCJAŁU ROZWOJU Na podstawie wskaźników syntetycznych z każdego obszaru obliczono ogólny wskaźnik rozwoju dla każdej gminy oraz powiatu. Wskazane zostały jednostki w najlepszej i najgorszej kondycji.

METODYKA ETAP II ANALIZA DANYCH JAKOŚCIOWYCH 105 wywiadów pogłębionych z przedstawicielami instytucji z poziomu regionalnego i lokalnego (gminnego i powiatowego), działających na terenie woj. dolnośląskiego. CEL: CHARAKTERYSTYKA ZJAWISK Wieloaspektowe opisanie zaobserwowanych zjawisk z odmiennych perspektyw instytucjonalnych, wskazujące na różnorodne czynniki odpowiedzialne za sytuację na rynku pracy i edukacji. Ośrodki Pomocy Społecznej: 25 wywiadów Powiatowe Urzędy Pracy: 18 wywiadów Instytucje szkoleniowe: 20 wywiadów Instytucje ekonomii społecznej: 11 wywiadów Instytucje regionalne: 7 wywiadów Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie: 24 wywiady

WYNIKI BADANIA

WSKAŹNIK POTENCJAŁU ROZWOJU POWIATÓW (1 Z 2) Lista rankingowa potencjału rozwoju powiatów PowiatDemografiaGospodarkaRynek pracyEdukacja Wykluczenie społeczne Wskaźnik potencjału rozwoju powiatu Wrocław3,84,54,44,33,04,0 wrocławski4,64,54,02,34,23,9 oławski4,83,73,82,33,83,7 lubiński2,83,84,64,33,23,7 Legnica2,63,74,64,52,63,6 bolesławiecki3,63,53,62,83,83,5 trzebnicki4,23,33,62,34,03,5 Jelenia Góra2,23,54,04,52,63,4 oleśnicki4,23,33,62,53,4 średzki4,23,33,62,33,83,4 głogowski3,23,03,63,53,43,3 polkowicki3,23,53,43,32,43,2 świdnicki3,82,84,02,33,03,2 milicki3,22,32,83,82,22,9 legnicki3,62,72,62,33,22,9

WSKAŹNIK POTENCJAŁU ROZWOJU POWIATÓW (2 Z 2) PowiatDemografiaGospodarka Rynek pracy Edukacja Wykluczenie społeczne Wskaźnik potencjału rozwoju powiatu strzeliński2,82,53,62,33,42,9 dzierżoniowski3,02,51,44,03,02,8 zgorzelecki2,23,23,42,82,42,8 jeleniogórski3,83,21,62,33,42,8 wołowski3,43,22,42,02,62,7 jaworski2,62,82,43,02,82,7 ząbkowicki2,41,83,0 2,82,6 kamiennogórski2,42,32,63,32,6 lubański2,43,01,22,83,02,5 wałbrzyski1,82,82,43,51,42,4 górowski2,62,02,42,52,02,3 kłodzki1,42,01,63,52,62,2 złotoryjski2,82,51,22,31,42,0 lwówecki1,62,51,21,32,61,8

WSKAŹNIK POTENCJAŁU ROZWOJU GMIN

DEMOGRAFIA - WSKAŹNIK POTENCJAŁU DEMOGRAFICZNEGO

DEMOGRAFIA - UJEMNE SALDO MIGRACJI Dynamika zmian liczby ludności w okresie Saldo migracji międzypowiatowych w województwie dolnośląskim w 2009 r.

GOSPODARKA - WSKAŹNIK POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO Lista rankingowa potencjału gospodarczego powiatów

GOSPODARKA – ROZWÓJ GOSPODARCZY Duże zróżnicowanie profilu gospodarczego: - górnicze zakłady wydobywcze - fabryki przemysłowe - centra usługowe - ośrodki badawczo - rozwojowe - obszary turystyczne i rolnicze. Wysoki stopień rozwoju: miasto Wrocław, SSE, tereny oddziaływania KGHM. Niski stopień rozwoju: dawne tereny PGR, tereny górzyste o potencjale turystycznym, tereny, na których zamknięto duże zakłady pracy. Województwo dolnośląskie należy do jednego z najbardziej dynamicznie rozwijających się gospodarczo regionów kraju. PKB na mieszkańca w 2008 r.: zł (III) Główne osie rozwoju: strefy ekonomiczne i aglomeracje miejskie. Liczba podmiotów sektora prywatnego zarejestrowanych w rejestrze REGON na 1000 osób w 2009 r. ( ), a w 2011 r. było już ich

GOSPODARKA – WPŁYW STREF EKONOMICZNYCH niweluje negatywne skutki likwidacji zakładów przemysłowych po transformacji inwestycje tworzą nowe miejsca pracy i generują wpływy do lokalnego budżetu nowopowstałe miejsca pracy w gminach zajmowane są również przez pracowników dojeżdżających z innych terenów województwa - czynnikiem potrzebnym do rozwoju jest infrastruktura drogowa i sieci połączeń transportu publicznego POZYTYWNY płace są nieraz na poziomie płacy minimalnej lub zbliżonej preferencja młodych pracowników rozbieżności: popyt w zakresie kwalifikacji vs. podaż na rynku pracy brakuje infrastruktury ułatwiającej dojazd pracowników strefy ekonomiczne nie gwarantują sukcesu regionu - pojawiają się trudności ze znalezieniem inwestorów lub pracowników do pracy NEGATYWNY

RYNEK PRACY - WSKAŹNIK POTENCJAŁU RYNKU PRACY Ranking powiatów względem wskaźnika potencjału rynku pracy

RYNEK PRACY - WSKAŹNIK POTENCJAŁU RYNKU PRACY Dominujący sektor: budownictwo i przemysł Słabnący sektor: rolnictwo i leśnictwo Stosunkowo dobra sytuacja gospodarcza województwa dolnośląskiego nie do końca przekłada się na stan rynku pracy. Problem rozwarstwienia: Można wyraźnie zaobserwować koncentryczny układ powiatów o niskiej stopie bezrobocia wokół Wrocławia, jak również skupienie powiatów o wysokiej stopie bezrobocia przy zachodniej i południowej granicy.

RYNEK PRACY - SPADEK I WZROST BEZROBOCIA W SKALI KRAJOWEJ Województwo dolnośląskie należy do tych, których rynek pracy najlepiej i najsilniej zareagowały na zmiany w latach Spadek liczby bezrobotnych w latach w % (wg województw). Wzrost liczby bezrobotnych w latach w % (wg województw).

RYNEK PRACY – STOPA BEZROBOCIA W UJĘCIU POWIATOWYM Stopa bezrobocia w powiatach województwa dolnośląskiego (stan na m-ąc X 2010 r. (%)). Najwyższa stopa bezrobocia: górowski (25,0%), w 2011 r. – 25,9%, lubański i złotoryjski (po 24,7%), w 2011 r. odpowiednio 23,3% oraz 26,4%, lwówecki (23,6%), w 2011 r. – 24,5%. Stosunkowo niekorzystna sytuacja: kłodzki (22,7%), w 2011 r. – 24,4%, dzierżoniowski (21,7%), w 2011 r. – 19,3%, jeleniogórski (20,9%), w 2011 r. – 21,5%, kamiennogórski (20,8%), w 2011 r. – 21,6%.

RYNEK PRACY – WSKAŹNIK BEZROBOCIA Liczba osób bezrobotnych (X 2010 r.): osób, (2011): osób - kobiety: 52,9%, (2011 r.): 53,2% - mężczyźni: 47,1%, (2011 r.): 46,8% a długotrwale bezrobotni stanowili w 2010 r.: 43,5%, ( w 2011 r.): 32,3%. Największe bezrobocie wśród zawodów: asystent ekonomiczny, ekonomista, pedagog, politolog, specjalista administracji publicznej. Wskaźnik bezrobocia 2009

EDUKACJA – WSKAŹNIK POTENCJAŁU EDUKACYJNEGO Lista rankingowa potencjału edukacyjnego powiatów

EDUKACJA - KSZTAŁCENIE PODSTAWOWE Istotną kwestią w przypadku nauczania na poziomie podstawowym pozostaje wyposażenie ucznia w wiedzę związaną z korzystaniem z nowoczesnych technologii informacyjnych. Liczba uczniów na jeden komputer: najwyższa: legnicki grodzki oraz milicki; wysoka: głogowski, średzki, kamiennogórski, lubiński, polkowicki, wałbrzyski, wrocławski grodzki; najniższa: jeleniogórski ziemski, złotoryjski. Zróżnicowanie terytorialne w zakresie dostępu uczniów szkół podstawowych do komputerów z dostępem do Internetu w latach LEGENDA: im ciemniejszy kolor, tym większa liczba uczniów szkół podstawowych na jeden komputer z dostępem do Internetu.

EDUKACJA – KSZTAŁCENIE PONADGIMNAZJALNE I WYŻSZE (1 z 2) Odsetek uczniów w poszczególnych typach szkół ponadgimnazjalnych w województwie dolnośląskim (lata , w %). Rynek pracy zgłasza zapotrzebowanie na specjalistów wykształconych w szkołach zawodowych. Zmiany w szkolnictwie zawodowym przyczyniły się do tego, iż dostęp do nich się zmniejszył i przestał odpowiadać na to zapotrzebowanie. Liczba szkół wyższych w powiatach województwa dolnośląskiego prowadzących nauczanie na studiach danego typu

EDUKACJA – KSZTAŁCENIE PONADGIMNAZJALNE I WYŻSZE (2 z 2) Zdawalność egzaminów maturalnych: najwyższa: jeleniogórski grodzki, bolesławiecki; niska: legnicki ziemski, lwówecki, strzeliński, wałbrzyski, jaworski, oławski, trzebnicki oraz ząbkowicki; najniższa: wrocławski ziemski, kłodzki. Zdawalność egzaminów zawodowych: najwyższa: trzebnicki oraz jeleniogórski ziemski, niska: legnicki ziemski, polkowicki, wrocławski ziemski, zgorzelecki, górowski oraz ząbkowicki najniższa: jaworski, strzeliński, wałbrzyski. Zróżnicowanie terytorialne w zakresie przeciętnej zdawalności egzaminów zawodowych w zasadniczych szkołach zawodowych w województwie dolnośląskim (lata ). LEGENDA: im ciemniejszy kolor, tym niższa przeciętna zdawalność egzaminu zawodowego w szkołach zawodowych.

EDUKACJA - KIERUNKI KSZTAŁCENIA O NISKIM ZAPOTRZEBOWANIU uczniowie z wykształceniem ogólnym, absolwenci z dyplomem magistra lub z licencjatem na kierunku ogólnym humanistycznym (np. politologia), absolwenci 3- i 5-cioletnich studiów na kierunkach związanych z marketingiem i zarządzaniem. Problem szkolnictwa zawodowego to dostępność kierunków nauczania, na które rynek od dawna nie zgłasza już dużego zapotrzebowania. Kierunki te nieraz są podtrzymywane, gdyż przygotowana jest baza dydaktyczna, do ich prowadzenia, a realizacja kształcenia jest niewielka. Z tego też powodu na rynku pracy obecny jest nadmiar osób z wykształceniem technicznym ekonomicznym.

EDUKACJA - DEFICYTOWE KIERUNKI KSZTAŁCENIA Kierunki zamawiane oraz zawody uczone w szkołach ponadgimnazjalnych z zakresu mechaniki oraz gastronomii i hotelarstwa, a także pielęgniarstwo. DODATKOWE CZYNNIKI: - nowe zakłady pracy i projekty: jednorazowa (krótkoterminowa) podaż osób z kierunkowym wykształceniem lub przygotowaniem, - szybko postępujące zmiany technologiczne: podaż na osoby wykształcone w nowych zawodach, które do dnia dzisiejszego nie zostały uwzględnione w klasyfikacji (związanych z wysoką technologią), - problem: przedsiębiorstwa posiadające dostęp do najnowszych technologii niechętnie umożliwiają kształcenie specjalistyczne uczniom i studentom.

EDUKACJA – INSTYTUCJE SZKOLENIOWE Kształcenie ustawiczne realizowane poprzez instytucje szkoleniowe. Oferta zarejestrowanych podmiotów koncentruje się na tych obszarach tematycznych, które dostarczają osobom kształcącym się umiejętności ogólnych, możliwych do wykorzystania w każdej pracy. Nie są to jednak umiejętności, na które występuje szczególna podaż na rynku pracy, tak jak na umiejętności ścisłe i techniczne. Liczba instytucji szkoleniowych podejmujących najmniej popularne obszary tematyczne

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - WSKAŹNIK WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - POMOC SPOŁECZNA (1 z 2) Dane dotyczące beneficjentów pomocy społecznej charakteryzują region dolnośląski jako jeden z najsłabiej dotkniętych zjawiskiem wykluczenia społecznego. Świadczenia pomocy społecznej w 2008 r.: 6,2% ogółu ludności, natomiast w 2010 r.: 6,6% ogółu ludności. Niższy odsetek beneficjentów pomocy społecznej zaobserwowano tylko w województwie śląskim i opolskim. Beneficjenci pomocy społecznej wg województw w 2008 roku - gospodarstwa domowe i ich członkowie

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - POMOC SPOŁECZNA (2 z 2) GŁÓWNE CZYNNIKI, KTÓRE MIAŁY POZYTYWNY WPŁYW: otwieranie nowych zakładów pracy, uczestnictwo w projektach realizowanych ze środków Unii Europejskiej, aktywizacja osób bezrobotnych poprzez prace społecznie użyteczne. PROBLEMY OBSZARÓW Z POGRANICZA WOJEWÓDZTWA: brak kadr do realizacji polityki społecznej - aplikowanie o środki z funduszy unijnych, bierność tych gmin w ubieganiu się o dofinansowanie zarezerwowane dla nich: z 169 gmin około 140 realizuje projekty w ramach podziałania Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, na terenach, na których nie pojawiły się w ostatnich latach duże inwestycje i terenach przyległych, problem wykluczenia społecznego przeważnie narasta.

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - PRZESTĘPCZOŚĆ Przestępczość przeciw rodzinie, zdrowiu i życiu oraz nietykalności osobistej* Najwyższy dla: Zagłębia Miedziowego - powiaty: głogowski (207**), lubański (196) oraz polkowicki (131), Podregionu Wałbrzyskiego - powiaty: dzierżoniowski (129), wałbrzyski (171) oraz ząbkowicki (178). Najniższy dla: powiatu zgorzeleckiego (57), powiatu średzkiego (64). * Znęcanie (art. 207 KK), bójkę lub pobicie (art. 158 KK), zabójstwo (art. 148 KK), naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 KK) ** na ludności dane na rok 2010

WNIOSKI I REKOMENDACJE

WNIOSKI I REKOMENDACJE (1 z 4) Nierównomierna struktura i wysokość bezrobocia zbliżona do woj. łódzkiego i lubelskiego: silny ośrodek miejski (z uczelniami i przemysłem), jednocześnie problemy strukturalne (np. restrukturyzacja przemysłu po 1989 r.). Pomimo tendencji spadkowej, odsetek długotrwale bezrobotnych w stosunkowo dobrze rozwiniętych powiatach utrzymuje się on wysokim poziomie (np. powiat wrocławski, M. Wrocław). Niestabilność rozwoju gospodarczego: przed 2008: szybka reakcja na poprawę gospodarczą oraz poakcesyjne migracje zarobkowe, : negatywny wpływ międzynarodowego kryzysu gospodarczego na rynek pracy. Elastyczność gospodarcza zróżnicowana geograficznie : duża elastyczność - szybka reakcja na zmiany gospodarcze: miasta: Wrocław i Jelenia Góra, powiaty: jeleniogórski, kamiennogórski, średzki i oleśnicki, niewielka elastyczność: dzierżoniowski, kłodzki, lubański.

WNIOSKI I REKOMENDACJE (2 z 4) Promieniowanie silnych ośrodków gospodarczych na peryferia: powiatu grodzkiego m. Wrocławia (promieniowanie na powiaty wrocławski i średzki), powiatu grodzkiego m. Legnicy, powiatów lubińskiego i polkowickiego, największe problemy rynku pracy dotyczą powiatów peryferyjnych - lwówecki, lubański, złotoryjski, kłodzki, dzierżoniowski, górowski. Ograniczona elastyczność systemu kształcenia: problem z dopasowaniem systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy, zwłaszcza w odniesieniu do kompetencji pracownika, mniej przy zawodzie wyuczonym/formalnym. Preferowany kierunek kształcenia: Szczególnie korzystne jest posiadanie konkretnego zawodu zorientowanego na umiejętności ścisłe i techniczne. Dużo mniej cenione na rynku pracy są zawody, które nie wymagają tych umiejętności.

WNIOSKI I REKOMENDACJE (3 z 4) Bariery utrudniające mobilność lokalną: bariera komunikacyjna w przypadku powiatów peryferyjnych, negatywne oddziaływanie na mobilność i aktywne uczestnictwo na rynku pracy, regionalni przedsiębiorcy zmuszani są do samodzielnego organizowania transportu pracowników. Bariery dla rozwoju turystki: potencjał turystyki w rozwoju powiatów peryferyjnych, hamowany przez: a) brak kadr z odpowiednimi umiejętnościami (np. językowymi), b) przez konkurencję ze strony czeskiej. Wzrost udziału grupy w wieku 55+: w ogólnej liczbie bezrobotnych.

WNIOSKI I REKOMENDACJE (4 z 4) Ośrodkami dynamicznego rozwoju są Specjalne Strefy Ekonomiczne Intensyfikacja współpracy między instytucjami rynku pracy a strefami ekonomicznymi, zwłaszcza w zakresie monitoringu popytu na pracę i dostosowywania kierunków kształcenia.

Druga edycja przeprowadzenia „Analizy potencjału dolnośląskich powiatów i gmin w zakresie rynku pracy i edukacji” w ramach projektu Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji zaplanowana jest do realizacji przez Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej w II kwartale 2012 r.

Ul. W. KORFANTEGO WROCŁAW Tel. 71/ DANE TELEADRESOWE CMSiKO:

Dziękuję za uwagę. Piotr Hańderek Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.