Kierunki rozwoju infrastruktury kolejowej w Polsce PROF. DR HAB. JULIUSZ ENGELHARDT PODSEKRETARZ STANU DO SPRAW KOLEJNICTWA W MINISTERSTWIE INFRASTRUKTURY Kierunki rozwoju infrastruktury kolejowej w Polsce EUROPEJSKI KONGRES GOSPODARCZY 2009 KATOWICE, 15 – 17 KWIETNIA 2009 r.

Obecnie, główne kierunki rozwoju transportu w Polsce określa „Polityka Transportowa Państwa na lata 2006-2025”, przyjęta przez Radę Ministrów 29 czerwca 2005 r. Zgodnie z nią, najważniejszym zamierzeniem rozwojowym infrastruktury kolejowej jest poprawa jakościowa połączeń między najważniejszymi ośrodkami gospodarczymi i aglomeracjami w kraju, zgodnie z oczekiwaniami pasażerów oraz przewoźników. Jednocześnie, parametry eksploatacyjne polskiej sieci kolejowej, jako części europejskiej sieci, powinny dorównywać standardom istniejącym w Unii Europejskiej.

Realizowany w Polsce szeroko rozumiany program modernizacji infrastruktury kolejowej uwzględnia na poziomie międzynarodowym przede wszystkim ustalenia II i III Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Transportu (Kreta 1994r. i Helsinki 1997r.), raport TINA (Ocena Potrzeb Infrastruktury w zakresie Transportu), zobowiązania wynikające z zawartych umów międzynarodowych AGC (umowy europejskiej o głównych międzynarodowych liniach kolejowych) i AGTC (umowy europejskiej o ważnych międzynarodowych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących) oraz postanowienia Traktatu Akcesyjnego, podpisanego 16 kwietnia 2003 roku w Atenach. Program ten dotyczy także linii zaliczanych do sieci TERFN (Transeuropejska Sieć Towarowego Transportu Kolejowego).

Sieć TEN-R w Polsce według Traktatu Akcesyjnego

Cele strategii rozwoju polskiego transportu kolejowego obejmują przedsięwzięcia wspierające rozwój transportu kolejowego w zakresie i tempie najbardziej odpowiednim do oczekiwań społecznych, wymogów ochrony środowiska oraz możliwości gospodarczych kraju. W latach 2007-2013 większość inwestycji w infrastrukturę transportu w Polsce związana będzie z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej. Kierunki i system wykorzystania tych funduszy określa Narodowa Strategia Spójności. W obszarze rozbudowy infrastruktury i ochrony środowiska, do roku 2013 będą realizowane duże projekty modernizacyjne transportu kolejowego, zwłaszcza w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

Na realizację działań modernizacyjnych, w odniesieniu do transportu kolejowego, ze środków Funduszu Spójności, przeznaczono 4 mld 863 mln EUR, co stanowi ponad 25% środków Unii Europejskiej na inwestycje transportowe w Polsce w latach 2007-2013. Razem z wkładem krajowym, środki finansowe przeznaczone na transport kolejowy w Programie Operacyjnym Infrastruktura i środowisko wynoszą 7,1 mld EUR.

W ramach Programu, projekty kolejowe podzielono na dwie zasadnicze grupy – podstawowe i rezerwowe. Niemal wszystkie projekty z listy podstawowej mają związek z organizacją turnieju finałowego Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO 2012.

W ramach inwestycji podstawowych zrealizowane zostaną między innymi: Modernizacja linii E65 Warszawa – Gdynia Modernizacja linii E20 na odcinku Poznań – Warszawa – granica Państwa Modernizacja linii E59 Wrocław – Poznań – Szczecin Modernizacja linii E75 Rail Baltica Warszawa – Białystok Modernizacja linii E30 Wrocław – Kraków Modernizacja linii Psary – Kraków Modernizacja linii nr 8 na odcinku Warszawa – Kielce Modernizacja linii Warszawa – Łódź

Wsparciem objęte będą również inwestycje mające na celu wdrożenie systemu Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Pociągów (ERTMS) w Polsce na wybranych odcinkach linii kolejowych. Ponadto, ze środków przewidzianych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i środowisko będą finansowane inwestycje w zakresie: przygotowania do budowy linii dużych prędkości oraz zakupu taboru kolejowego.

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i środowisko, przewidziana jest również rewitalizacja kluczowych, z punktu widzenia sprawnej obsługi turnieju finałowego EURO 2012, dworców kolejowych: Wrocław Główny Kraków Główny Gdynia Główna

Do najważniejszych korzyści związanych z realizacją powyższego programu inwestycyjnego należą zalety obejmujące gospodarczy rozwój miejscowości i regionów, których dostępność zwiększy się w wyniku przeprowadzenia proponowanych inwestycji. Inwestycje w transport kolejowy będą stymulowały wzrost regionalnego i krajowego PKB, a także spowodują zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej między poszczególnymi regionami Polski oraz między Polską i innymi krajami Unii Europejskiej. Zarówno prace związane z realizacją inwestycji, jak i wywołany w dalszej perspektywie rozwój gospodarczy, będą oznaczały stworzenie nowych miejsc pracy.

Ważną kwestią dla rozwoju transportu kolejowego jest przejęcie odpowiedzialności za regionalny system transportu kolejowego przez samorządy województw. Chodzi w tym wypadku nie tylko o regionalne przewozy pasażerskie, lecz także o zaangażowanie samorządów w proces rewitalizacji infrastruktury kolejowej, szczególnie tej odgrywającej istotną rolę w skali regionalnej. Wsparcie ze strony samorządów udzielane jest w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych i funkcjonuje na zasadzie porozumienia zarządcy infrastruktury z władzami samorządowymi.

Warto również wskazać na zagospodarowanie dworców i przystanków kolejowych przez lokalne samorządy. Od 2006 roku trwa współpraca z samorządami gmin na temat wspólnych modernizacji małych i średnich dworców kolejowych oraz ich przekazywania samorządom. Małe dworce kolejowe są atrakcyjną ofertą ze względu na swoje położenie w centrach miast, wielofunkcyjność i duże możliwości adaptacji na różne cele. Samorządy przejmujące i modernizujące dworce kolejowe wykorzystują je w każdy przyjazny mieszkańcom sposób. Samorządy często wykorzystują wolny teren związany z dworcem. 

Wyrazem narodowej polityki kolejowej Państwa jest Master Plan dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku, przyjęty Uchwałą nr 277/2008 Rady Ministrów z 19 grudnia 2008 r. Dokument ten określa, między innymi, kluczowe zamierzenia inwestycyjne odnoszące się do rozbudowy infrastruktury kolejowej w kraju w perspektywie do roku 2030. Dokument stanowi również podstawę do programowania inwestycji i wydatkowania środków finansowych pochodzących z Unii Europejskiej, przewidzianych na szeroko rozumianą rewitalizację polskiego kolejnictwa w kolejnych okresach budżetowych Wspólnoty. Stworzenie stabilnej i przewidywalnej polityki obejmującej rozwój transportu kolejowego powinno zachęcić również prywatnych przedsiębiorców do większego zainteresowania oraz zaangażowania w tej dziedzinie. Przede wszystkim jednak, kolej ma zostać „zwrócona” pasażerom.

Master Plan oczywiście nie jest uniwersalnym remedium na wszystkie problemy nękające polski transport kolejowy, które są w dużej mierze efektem wieloletniego niedoinwestowania, ale zawiera pewne propozycje przezwyciężenia tych niekorzystnych zjawisk. Zaproponowany w Master Planie program modernizacyjny obejmuje kilka zasadniczych kierunków inwestycyjnych. Przede wszystkim, jest to kontynuacja modernizacji istniejących linii kolejowych, która koncentruje się na udrożnieniu podstawowych ciągów kolejowych w relacjach północ – południe oraz wschód – zachód. Wpływa to na poprawę dostępności Polski z obszaru pozostałych Państw Członkowskich Unii Europejskiej, a także zwiększa spójność terytorialną kraju.

Modernizacji linii kolejowych będzie towarzyszyć zakup oraz modernizacja taboru kolejowego, aby po zmodernizowanych szlakach kolejowych kursowały nowe składy. Perspektywicznym segmentem rynku przewozów towarowych stają się przewozy intermodalne, którym trzeba stworzyć możliwości rozwoju. Możliwości te należy szczególnie postrzegać przez pryzmat zmniejszonego oddziaływania narodowego systemu transportowego na środowisko. Natomiast za rozwojowe segmenty rynku kolejowych przewozów pasażerskich uznano przewozy międzyaglomeracyjne oraz przewozy aglomeracyjne. Będą one obszarem szczególnego zainteresowania przewoźników kolejowych, przede wszystkim z uwagi na wzrastające potoki podróżnych, które będzie można obsłużyć i poprzez to skutecznie konkurować z innymi gałęziami transportu.

Oczywiście wciąż będą istniały przewozy pasażerskie charakteryzujące się mniejszą zyskownością niż dwa poprzednie: przewozy regionalne, międzywojewódzkie i międzynarodowe. Muszą być one wykonywane w ramach usług publicznych i wypełnienia przyjętych zobowiązań międzynarodowych. Największym wyzwaniem technologicznym dla polskiego kolejnictwa stanie się w najbliższych latach przygotowanie, a następnie przystąpienie do budowy linii kolejowej dużych prędkości. Stanowi to wyraz przekonania Rady Ministrów o potrzebie wprowadzenia nowej techniki transportu kolejowego na miarę XXI wieku. Trzeba bowiem pamiętać, że Polska jest jedynym dużym Państwem Członkowskim Unii Europejskiej, który dotąd nie wdrożył takiego systemu kolei pasażerskich.

Generalnie, rola transportu kolejowego jest Master Plan postrzegana następująco: 1) Wzmocnienie międzynarodowych powiązań transportowych kraju, w tym powiązań ułatwiających prowadzenie wymiany handlowej i zmierzających do wzrostu konkurencyjności Polski. 2) Zapewnienie sieci niezawodnych połączeń w ruchu pasażerskim i towarowym pomiędzy aglomeracjami szczególnie ważnymi dla gospodarki narodowej. 3) Przeciwdziałanie marginalizacji pozostałych regionów kraju, zwłaszcza leżących na tzw. Ścianie Wschodniej (objętych Programem Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej). Wszystkim podejmowanym działaniom inwestycyjnym w zakresie infrastruktury, taboru i dworców towarzyszyć będzie wdrażanie ułatwień dla osób o ograniczonych możliwościach poruszania się oraz troska o ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko.

Planowane efekty realizacji inwestycji infrastrukturalnych przewidzianych w Master Planie

Większość problemów napotkanych w trakcie przygotowania Master Planu wynikała z wyjątkowości dokumentu, który na gruncie polskim ma w istocie charakter pionierski i prekursorski. W zasadzie nigdy wcześniej nie przygotowywano w Polsce długoletniej polityki kolejowej. Obecnie, kolejnym wyzwaniem jest opracowanie tzw. Dokumentu implementacyjnego do Master Planu. Dokument implementacyjny nie będzie zawierał żadnych dodatkowych rozwiązań, ani założeń, lecz wyłącznie systematyzował proces wdrażania Master Planu w odniesieniu do zaplanowanych w nim przedsięwzięć w perspektywie do roku 2015. Dokument implementacyjny stanowi wyłącznie uszczegółowienie działań Master Planu w omawianym horyzoncie czasowym i nie będzie rozpatrywany samodzielnie, w oderwaniu od treści Master Planu, który jest formalną podstawą opracowania tego Dokumentu. Przyjęty horyzont jest spójny z okresem obowiązywania Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015.

Aktualnie, zrodziła się atmosfera przyjazna kolei – poczynając od działań samorządów wojewódzkich w zakresie współfinansowania zakupu i modernizacji taboru pasażerskiego, remontów stacji i dworców kolejowych, modernizacji odcinków lokalnych linii, uruchamiania zawieszonych do niedawna przewozów pasażerskich, aż po działania na szczeblu ogólnokrajowym w postaci Programu Operacyjnego Infrastruktura i środowisko i rozważanej budowie kolei dużych prędkości. Do tego trzeba dodać pracę wielu stowarzyszeń hobbystycznych, a nawet pojedynczych pasjonatów, którzy przywracają blask zapomnianym i zaniedbanym kolejkom wąskotorowym, czyniąc z nich atrakcje turystyczne, dodatkowo ożywiające regiony.

Zamierzeniem strategicznym Państwa pozostaje, by transport kolejowy stał się atrakcyjnym i konkurencyjnym elementem rynku transportowego, umożliwiającym pasażerom oraz klientom korzystanie z najwyższej jakości usług.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ