Foresight – droga do rozwoju regionu Dr Jerzy Głuszyński wiceprezes Pentor Research International Listopad 2008 r., Poznań

…dobry los nie jest sprzymierzeńcem bezczynnych… SOFOKLES 3

CO TRZEBA WIEDZIEĆ O FORESIGHT 4

Co trzeba wiedzieć Foresight… ważny element procesu racjonalnego przewidywania możliwych dróg rozwoju metoda stosowana z powodzeniem w większości państw Unii Europejskiej odpowiedź na… potrzebę stworzenia platformy do dyskusji i współpracy pomiędzy decydentami, środowiskiem naukowym, przemysłem i opinią publiczną w zakresie priorytetów badawczych i technologicznych oraz kluczowych problemów społecznych potrzebę ustalania przyszłych priorytetów w oparciu o racjonalne przesłanki 5

Co trzeba wiedzieć Foresight… Nie powinien być mylony z prognozowaniem Wyjście poza „wąskie” ramy modeli prognostycznych To „tworzenie przyszłości” Interdyscyplinarne podejście do metod i grup interesariuszy (uczestników procesu) Demokratyzacja procesu – unikanie dominacji lub presji jednej lub kilku indywidualności Demokratyzacja procesu – unikanie dominacji lub presji jednej lub kilku dziedzin / trendów naukowych Włączenie w proces „zwykłych śmiertelników” 6

Uspołecznienie procesu – sine qua non powodzenia projektu!!! Co trzeba wiedzieć Uspołecznienie procesu – sine qua non powodzenia projektu!!! Wyjście poza perspektywę interesów branżowych Możliwość wsłuchania się w głosy ekspertów z: wielu dziedzin różnych sektorów gospodarki i działów nauki z różnym doświadczeniem zawodowym 7

1. 2. 3. 4. 5. 6. Zanim zaczniemy realizować Zadajmy sobie pytania JAKIE CELE CHCEMY OSIĄGNĄĆ? KTO MA BYĆ BENEFICJENTEM? Z KIM CHCEMY WSPÓŁPRACOWAĆ? TRAFNOŚĆ POD WZGLĘDEM POTENCJAŁU INSTYTUCJONALNEGO I MERYTORYCZNEGO 2. 3. JAKIE METODY ZASTOSOWAĆ? 4. JAKIM BUDŻETEM DYSPONUJEMY? CZY BUDŻET JEST ADEKWATNY DO STAWIANYCH CELÓW, ZAANGAŻOWANYCH PODMIOTÓW I METOD? 5. W JAKI SPOSÓB FINANSOWAĆ? FUNDUSZE WŁASNE, ŚRODKI AKCESYJNE… ? 6. JAKĄ STRUKTURĘ ZARZĄDZANIA PRZYJĄĆ? … ETC. 8

Bariery realizacyjne FINANSOWA Foresight nie jest tanim przedsięwzięciem…. INSTYTUCJONALNA Prawidłowa realizacja projektów typu foresight wymaga odpowiedniego zaplecza instytucjonalnego MENTALNA Niebezpieczeństwo niewielkiego zaangażowania 9

Bariery realizacyjne DORAŹNOŚĆ MYŚLENIA DECYDENTÓW Działania dyktowane kalendarzem wyborczym… Częsta dyskontynuacja działań (tworzenie od nowa) Skupianie się na teraźniejszości… Polska jest jednym z nielicznych państw pozbawionych instytucji, których celem jest analiza rozwoju w perspektywie długookresowej 31 grudnia 2006 roku w ramach „odchudzania” państwa rozwiązano Rządowe Centrum Studiów Strategicznych NISKI POZIOM ZAANGAŻOWANIA SPOŁECZNEGO Brak silnego poczucia dobra wspólnego Bagatelizowanie działań o charakterze wykraczającym poza egoizm grupowy A ile mi zapłacicie? A co ja z tego będę miał? 10

Rodzaje projektów foresight Narodowy Regionalny Branżowy

WNIOSKI Z DOTYCHCZAS ZREALIZOWANYCH PROJEKTÓW 12

umiejętne zastosowanie również szansą dla Polski Wnioski duży potencjał – dla kraju, regionów i branż (doświadczenia Japonii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych) umiejętne zastosowanie również szansą dla Polski możliwość stopniowego tworzenia nowej kultury myślenia o sposobach radzenia sobie z wyzwaniami nowoczesnego świata wsparcie dla realizacji Strategii Lizbońskiej – gospodarka oparta na wiedzy + zrównoważony rozwój 13

Wnioski powodzenie projektów typu foresight może być zapewnione jedynie przy zaangażowaniu instytucji dysponujących odpowiednim zapleczem intelektualnym i technicznym foresight to nie tylko ogromne przedsięwzięcie intelektualne, to również ogromne przedsięwzięcie organizacyjne projektom typu foresight powinna towarzyszyć względnie silna kampania marketingowa: działania komunikacyjne mogą przyczyniać się do wzrostu chęci uczestnictwa w projekcie… z drugiej strony zwiększać zainteresowanie wynikami projektu (nacisk na implementację wypracowanych wyników) 14

realizowane w Polsce projekty foresight budziły duże zainteresowanie: Wnioski realizowane w Polsce projekty foresight budziły duże zainteresowanie: Do Narodowego Programu Foresight Polska 2020 zgłosiło się ponad 9000 ekspertów zewnętrznych Ponad 2500 wzięło udział w dwóch rundach badania Delphi jednak wśród ekspertów zewnętrznych wciąż zbyt duża jest grupa przedstawicieli świata nauki i osób powyżej 45 roku życia zbyt mała liczba przedstawicieli sektora prywatnego, organizacji pozarządowych i osób młodych – WYZWANIE DLA PRZYSZŁYCH PROJEKTÓW 15

słaby udział w projektach urzędów regionalnych i dużych miast Wnioski w foresight regionalnych dominująca pozycja uczelni i jednostek badawczych słaby udział w projektach urzędów regionalnych i dużych miast nie wszystkie województwa realizują projekty foresight niewielkie przełożenie projektów foresight na faktyczne działania w regionach 16

duża liczba opracowań jako rezultatów projektów Wnioski duża liczba opracowań jako rezultatów projektów zróżnicowane struktury zarządzania projektami (foresight regionalne) zróżnicowane budżety brak wypracowanych dobrych praktyk, niewielka liczba ekspertów znających dobrze metodykę foresight (problemy wieku „dziecięcego”) 17

niewielka liczba foresight branżowych Wnioski niewielka liczba foresight branżowych niewielka liczba branż objętych foresight koncentracja w kilku ośrodkach (foresight branżowe) zorientowane na identyfikację kluczowych technologii stosunkowo duży udział przedstawicieli sektora komercyjnego (foresight branżowe) 18

O NARODOWYM PROGRAMIE FORESIGHT POLSKA 2020 19

Idea Programu Narodowy Program Foresight Polska 2020… uruchomiony przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w grudniu 2006 r. realizowany przez Konsorcjum Koordynujące, wybrane w drodze konkursu Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN Instytut Nauk Ekonomicznych PAN Pentor Research International 20

Cele Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Próba odpowiedzi na pytania: Jaką przyszłość przewidujemy dla naszego kraju? Jak kształtować teraźniejszość, abyśmy w przyszłości byli w stanie zrealizować i zaspokoić nasze aspiracje społeczne, gospodarcze i cywilizacyjne? Cele Narodowego Programu Foresight „Polska 2020”: określenie wizji rozwojowej Polski do 2020 roku określenie, poprzez konsensus z głównymi interesariuszami, priorytetowych kierunków badań naukowych i prac rozwojowych, które w perspektywie wieloletniej wpłyną na przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego i wzrost jakości życia w Polsce wykorzystanie wyników badań w praktyce oraz stworzenie dla nich preferencji w przydziale środków budżetowych przedstawienie znaczenia badań naukowych dla rozwoju gospodarki oraz możliwości ich absorpcji przez gospodarkę dostosowanie polskiej polityki naukowej do wymogów UE 21

Pola badawcze Bezpieczeństwo Technologie Informacyjne i Telekomunikacyjne Zrównoważony Rozwój Polski Bezpieczeństwo ekonomiczne (zewnętrzne i wewnętrzne) Bezpieczeństwo intelektualne Bezpieczeństwo socjalne Bezpieczeństwo techniczno-technologiczne Rozwój społeczeństwa obywatelskiego Dostęp do informacji ICT a społeczeństwo ICT a edukacja eBiznes Nowe media Jakość życia Źródła i wykorzystywanie zasobów energetycznych Kluczowe problemy ekologiczne Technologie na rzecz ochrony środowiska Zasoby naturalne Nowe materiały i technologie Transport Integracja polityki ekologicznej z politykami sektorowymi Polityka produktowa Zrównoważony rozwój regionów i obszarów

Metodologia foresight Analiza SWOT Dyskusje panelowe Analiza PEST – otoczenia Badanie Delphi Krzyżowa analiza wpływów Budowa scenariuszy

Metodologia foresight Duże znaczenie dla realizacji Programu miała metoda Delphi, będąca podstawą wielu przedsięwzięć foresight zrealizowanych w innych krajach, użyta przez Pentor RI po raz pierwszy na taką skalę w Polsce. W dwóch rundach badania wzięło udział 2500 osób – ekspertów zewnętrznych Narodowego Programu Foresight Polska 2020

Uczestnicy procesu Wielość opinii i perspektyw jest cenną wartością projektu - tendencja do angażowania w programy foresight wielu różnych interesariuszy. W Narodowym Programie Foresight Polska 2020 wzięli udział przedstawiciele: nauki biznesu – innowacyjnych przedsiębiorstw instytucji i inicjatyw wspierających innowacyjność administracji oraz politycy organizacji pozarządowych mediów studenci ostatnich lat studiów osoby zainteresowane przyszłością, myślące perspektywicznie, amatorzy interesujący się określoną tematyką itp.

Podstawowe formy uczestnictwa Panele eksperckie (Panel Główny, Panele Pól Badawczych, Panele Tematyczne) ocena stanu wiedzy w polach badawczych przeanalizowanie metodami foresight obszarów i makrotematów w ramach pól badawczych przygotowanie scenariuszy rozwoju i rekomendacji dla MNiSW Badanie eksperckie Delphi – Zespół Ekspertów Zewnętrznych (2500 osób) dwukrotne ankietowanie tej samej grupy ekspertów identyfikacja trendów rozwojowych i priorytetowych technologii wkład do budowy scenariuszy, ale także forma społecznej debaty – metoda budowania konsensusu przezwyciężenie ograniczeń związanych z tradycyjnym komunikowaniem się ekspertów

FORESIGHT REGIONALNY 27

Cele foresight regionalnych Cele główne Opracowanie scenariuszy (prognoz) rozwoju technologii Identyfikacja (i ocena) kluczowych (wiodących, perspektywicznych) technologii (kierunków rozwoju technologii) Wyznaczenie priorytetowych kierunków rozwoju (gospodarczego) regionu Wyznaczenie priorytetów w dziedzinie B+R w regionie Cele szczegółowe Wsparcie regionalnych firm, zwłaszcza MSP (zmiany w przyszłości, strategie rozwoju) Wzrost poziomu wiedzy i umiejętności regionalnych decydentów politycznych i partnerów społecznych w zakresie antycypowania przyszłości Definicja i weryfikacja metodologii i zestawu instrumentów umożliwiających wdrożenie systematycznego foresightu regionalnego i technologicznego Wskazanie i ocena przyszłych potrzeb, szans i zagrożeń związanych z rozwojem gospodarczym *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Stosowane metody Podobnie jak w Narodowym Programie Foresight Polska 2020 szeroki wachlarz metod analitycznych i badawczych. Studium projektów foresightu na świecie (benchmarking) Analiza SWOT Panele eksperckie Badanie Delphi Burza mózgów Badania socjometryczne Krzyżowa analiza wpływów Recenzje eksperckie Studia literaturowe Analiza trendów rozwojowych Identyfikacja kluczowych branż Analiza wielowymiarowa Badania ankietowe Budowa scenariuszy *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Foresight regionalny Realizowane projekty* Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa śląskiego Foresight technologiczny na rzecz zrównoważonego rozwoju Małopolski Monitorowanie i prognozowanie priorytetowych, innowacyjnych technologii dla zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny (woj. łódzkie) Województwo Opolskie Regionem Zrównoważonego Rozwoju – Foresight Regionalny do 2020 r. Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa świętokrzyskiego Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa podkarpackiego Makroregion innowacyjny. Foresight Technologiczny dla województwa dolnośląskiego do roku 2020 *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Przemysłowy Instytutu Automatyki i Pomiarów Instytucje wiodące Politechnika Śląska Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Przemysłowy Instytutu Automatyki i Pomiarów Uniwersytet Łódzki, Centrum Doskonałości w Zakresie Gospodarki Opartej na Wiedzy KNOWBASE Politechnika Opolska Politechnika Świętokrzyska w Kielcach Politechnika Rzeszowska Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Pozostali partnerzy Śląskie 1. Główny Instytut Górnictwa w Katowicach 2. Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego 3. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Małopolskie Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki 2. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Mazowieckie Ośrodek przetwarzania informacji *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Pozostali partnerzy Łódzkie 1.ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku (ASM) 2. Instytut Medycyny Pracy (IMP) im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi 3.Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa (ISiK) 4.Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. (ŁARR) 5. Międzynarodowe Centrum Ekologii Polskiej Akademii Nauk (MCE PAN) 6.Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania (SWSPiZ) w Łodzi 7. Instytut Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym (EEDRI) (jednostka UŁ) *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Pozostali partnerzy Świętokrzyskie Podkarpackie 1. Akademia Świętokrzyska 2. Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji 3. Wyższa Szkoła Zarządzania Gospodarką Regionalną i Turystyką 4. Świętokrzyskie Centrum Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o. 5. Staropolska Izba Przemysłowo-Handlowa 6. Fundacja im. Stanisława Staszica 7. Specjalna Strefa Ekonomiczna "Starachowice" S.A. 8. Odlewnie Polskie S.A. Podkarpackie 1. Huta Stalowa Wola S.A. 2. ICN Polfa Rzeszów S.A Polski Oddział Korporacji Valeant 3. Krośnieńska Huta Szkła Krosno S.A. 4. Podkarpacka Izba Rolnicza 5. Podkarpacki Klub Biznesu 6. Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego 7. Polskie Górnictwo Naftowe i Gazowe S.A. Oddział w Sanoku 8. Rafineria Nafty "Jedlicze" S.A. 9. Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. 10. Uniwersytet Rzeszowski 11. Urząd Statystyczny w Rzeszowie 12. Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL - Rzeszów S.A. 13. Zakład Chemiczny "Organika - Sarzyna" S.A.

Pozostali partnerzy Dolnośląskie Opolskie 1. Politechnika Wrocławska Brak partnerów *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

FORESIGHT BRANŻOWY 36

Cele foresight branżowych ocena stanu technologicznego określonej branży (analiza bilansu surowcowego i stanu dotychczas stosowanych metod wytwarzania) identyfikacja rozwiązań o największym potencjale rozwoju ocena innowacyjności określonych technologii rozpoznanie kluczowych technologii w aspekcie: strategicznego znaczenia dla rozwoju kraju zrównoważonego rozwoju Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Cele foresight branżowych cd. przygotowanie bazy danych technologii materiałowych; określenie sposobów pokonania barier materiałowych w kluczowych kierunkach działania; identyfikacja produktów zwiększających konkurencyjność branży i kraju (pokonanie różnicy rozwojowej Polski wobec UE); identyfikacja technologii jako nowych (alternatywnych, eksperymentalnych) rozwiązań wytwarzania; upowszechnianie wiedzy na temat praktycznego wykorzystania określonych technologii. Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Foresight branżowy Realizowane projekty* Foresight technologiczny odlewnictwa polskiego (ODL) Foresight technologiczny w zakresie materiałów polimerowych (PLM) Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego (WB) Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobywczego węgla kamiennego (WK) Scenariusze rozwoju technologii nowoczesnych materiałów metalicznych, ceramicznych i kompozytowych (MCK) *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Foresight branżowy Realizowane projekty cd* 6. Ocena perspektyw i korzyści z wykorzystania technik satelitarnych i rozwoju technologii kosmicznych w Polsce (KSM) 7. Kierunki rozwoju technologii materiałowych na potrzeby klastra lotniczego „Dolina Lotnicza” (DL) 8. Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobywczego rud miedzi i surowców towarzyszących w Polsce (RM) 9. System monitorowania i scenariusze rozwoju technologii medycznych w Polsce (MED) 10. Scenariusze rozwoju technologicznego kompleksu paliwowo-energetycznego dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju (PEN) *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Stosowane metody i rozmieszczenie projektów Podobnie jak w Narodowym Programie Foresight Polska 2020 i foresight regionalnych szeroki wachlarz metod analitycznych i badawczych. Rozmieszczenie projektów* MCK KSM MED RM WB PLM PEN WK DL ODL *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Główny Instytut Górnictwa Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN Instytucje wiodące Główny Instytut Górnictwa Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN Centrum Badań Kosmicznych PAN Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN KGHM CUPRUM Sp. z o.o. CBR we Wrocławiu POLTEGOR INSTYTUT Instytut Górnictwa Odkrywkowego we Wrocławiu Instytut Odlewnictwa w Krakowie Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego DOLINA LOTNICZA *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

ŚRODKI FINANSOWE I HORYZONT CZASOWY 43

Narodowy Program Foresight Polska 2020 4,5 mln PLN Okres realizacji : grudzień 2006 – listopad 2008

Foresight regionalne - koszty do 3.9 mln PLN – Śląsk od 900 tys. PLN – Małopolska *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Od 21 miesięcy – Małopolska do 31 miesięcy – Dolny Śląsk Foresight regionalne – okres realizacji Od 21 miesięcy – Małopolska do 31 miesięcy – Dolny Śląsk SL   25 MP 21 Regiony MZ 24 LO OP SW PK DS 31 lis-05 gru-05 sty-06 lut-06 mar-06 kwi-06 maj-06 cze-06 lip-06 sie-06 wrz-06 paź-06 lis-06 gru-06 sty-07 lut-07 mar-07 kwi-07 maj-07 cze-07 lip-07 sie-07 wrz-07 paź-07 lis-07 gru-07 sty-08 lut-08 mar-08 kwi-08 maj-08 cze-08 lip-08 Miesiące *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

Od 300 tys. PLN – Dolina Lotnicza Foresight branżowe - koszty Od 300 tys. PLN – Dolina Lotnicza do 6 mln PLN – Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego Brak danych Brak danych Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Foresight branżowe – okres realizacji Około 24 miesięcy Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

Dziękuję za uwagę! Więcej informacji: www.foresight.polska2020.pl