Ekonomiczne aspekty projektów inwestycyjnych w agrobiznesie Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Ekonomiczno-Społeczny Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie Ekonomiczne aspekty projektów inwestycyjnych w agrobiznesie Wawrzyniec Czubak

Plan wystąpienia Definicje Podział inwestycji Proces inwestycyjny – cele, bodźce i etapy Rzeczowe składniki majątku trwałego jako przedmiot inwestycji w rolnictwie Ocena efektywności procesów inwestycyjnych Proces inwestycyjny jako element biznesplanu – źródła informacji przy tworzeniu i weryfikacji biznesplanu Znaczenie interwencji w przełamywaniu ograniczeń i barier inwestycyjnych w sektorze rolnym Wyniki interwencji w ramach WPR UE w Polsce

gospodarowanie środkami trwałymi sfera produkcyjna wytwarzanie produktów i usług inwestycje zabezpieczenie rozwoju inwestycje inwestycje zaopatrzenie w środki do produkcji dystrybucja i sprzedaż analiza rynku koordynacja i kontrola procesów produkcyjnych analiza rynku sfera zarządzania

WPROWADZENIE DO DEFINICJI atrybuty wydatków inwestycyjnych - celowość działania, zazwyczaj poprzedzona analizami ex ante - relatywnie duża kwota wydatków, co odróżnia inwestycje od wydatków ponoszonych na bieżącą działalność operacyjną - środki trwałe, które są przedmiotem inwestycji przypisanie inwestycji precyzyjnie określonego celu, jaki jest podstawą decyzji rozpoczęcia działania i kryterium weryfikacji jej skuteczności ryzyko związane z osiągnięciem spodziewanego efektu

Definicje - inwestycja Inwestycje polegają na świadomym i celowym wydatkowaniu znacznych środków pieniężnych na dobra trwałe tak, by te przyniosły odpowiedni efekt. Inwestycja charakteryzuje się strumieniem płatności, który zaczyna się od płatności Schneider W. (1991): Investition und Finanzierung, Gabler, Wiesbaden und Bestelerung Inwestycja to celowo wydatkowane środki inwestora (przedsiębiorstwa) skierowane na powiększenie jego dochodów Dziworska K. (1993) Inwestycje przedsiębiorstw, Uniwersytet Gdański, Gdańsk, s.9 podkreśla celowość i efekt dochodowy

Definicje - inwestycja zamiana środków finansowych na czynniki produkcji U.Brochocka, R. Gajęcki (1997) ukazany jest jedynie transfer środków pieniężnych w określony rodzaj majątku trwałego Nabywanie dóbr kapitałowych, które mogą być użyte w produkcji O.R. Kamerschen, r b. MacKenzie, C. Nardinelli (1991) każde przeznaczenie czynników produkcyjnych w celu utrzymania, powiększenia lub poprawienia aparatu produkcyjnego (poza prywatnym gospodarstwem domowym) H. Merkle (1980) podkreśla jedynie celowy aspekt inwestycji, brak aspektu efektywnościowego

Definicje - inwestycja bieżące wyrzeczenie się konsumpcji w celu osiągnięcia przyszłych korzyści J. Hirschieifer (1965); H. Walica (1999, 2000); T. Jajuga, T. Słoński (1998); K. Marcinek (1998); Z. Wilimowska(1997);R. Dobbnis, W. Frąckowiak, S.F.Witt (1992) podkreśla się dwie podstawowe cechy inwestycji, tzn. element psychologiczny (wyrzeczenie się bieżącej konsumpcji) i przyszłe korzyści, jednak bez wprowadzenia ryzyka, czy konieczności poniesienia nakładu zespół decyzji dotyczących znacznych kwot kapitałowych o skutkach długoterminowych i tylko w niewielkim stopniu odwracalnych G. Altrogge (1998) uwzględnia decyzję inwestycyjną i nakłady; częściowo uwzględnia czas i ryzyko

Definicje - inwestycja poniesiony z góry nakład, który powinien zabezpieczać osiąganie dochodów w przyszłości S. Ryżewska (1999) uwzględnia nakład, dochód (korzyść) i czas, nie akcentuje jednak wyraźnie elementu ryzyka wydatkowanie środków w celu pozyskania określanych obiektów, papierów wartościowych bądź dóbr niematerialnych, służących realizacji procesów gospodarczych, a pozwalających na odzyskanie kapitału oraz czerpanie dodatkowych korzyści w przyszłości, co jednakże obciążone jest znacznym ryzykiem H. Walica (1999) uwzględnia nakład, korzyści, czas i ryzyko

Definicje - inwestycja długookresowe zaangażowanie zasobów ekonomicznych w celu produkowania i odnoszenia korzyści w przyszłości W Behrens, P.M. Hawranek (1993) uwzględnia nakład, korzyść i czas, nie akcentuje elementu ryzyka angażowanie na dłuższy okres środków finansowych w celu uzyskania przyszłych korzyści W. Dębski (1996) uwzględnia nakład, korzyść i czas, nie wskazuje na element ryzyka każde wykorzystanie kapitału w celu jego powiększenia M. Siudak (1999); V. Jog, C. Suszyński (2000) podkreśla jedynie aspekt celowy

Definicje - inwestycja nakłady finansowe ponoszone na odtwarzanie i przyrost majątku przedsiębiorstwa oraz na zwiększenie tempa wzrostu, rozwoju i zyskowności firmy P. Szczepankowski (1999) wskazuje na nakłady jako warunek osiągnięcia określonych celów celowe przeznaczenie środków finansowych na pozyskanie dóbr majątku strukturalnego L. Perridon, M. Steiner (1991) podkreśla znaczenie środków finansowych w procesie inwestowania, jednak celowo zawęża możliwości ich wydatkowania do inwestycji rzeczowych strumień płatności, który zaczyna się od wydatków H. Schneider skupia się na nakładzie, utożsamiając inwestycję z wydawaniem pieniędzy

Definicje - inwestycja nakłady (zazwyczaj skoncentrowane w czasie) ponoszone z myślą o przyszłych korzyściach; korzyści te, zwykle osiągane w okresach stosunkowo długich, z powodu opóźnienia w stosunku do nakładów i rozłożenia w czasie są obarczone ryzykiem T. Dudycz, S. Wrzosek (2000) uwzględnia nakład, korzyść, czas i ryzyko wydatek (ujemna wartość strumienia gotówki w okresie początkowym) poniesiony na powiększenie majątku trwałego firmy, który przez wiele przyszłych lat będzie generował korzyści (dodatnie wartości strumienia gotówki) T. Jajuga, W. Pluta (1995) uwzględnia nakład, korzyść i czas, nie wskazuje na element ryzyka

Definicje - inwestycja nakład kapitałowy ponoszony na różnego rodzaju przedsięwzięcia mające na celu przyniesienie określonych efektów Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek (2000) uwzględnia jedynie nakład i korzyść przedsięwzięcie o skutkach długoterminowych w niewielkim stopniu odwracalnych, wymagające znacznych nakładów w oczekiwaniu przyszłych korzyści S. Wrzosek (1994) uwzględnia nakład, korzyść i czas, dodaje czwarty element - nieodwracalność

Inwestowanie / proces inwestycyjny Inwestowanie – rozumiane jest jako proces gospodarczy, a więc o charakterze dynamicznym, uruchomiony przez podjęcie decyzji o inwestycji. Proces inwestycyjny kompleks stale powtarzających się działań ludzkich, zmierzających do zaspokojenia określonych potrzeb przez uzyskanie obiektów majątku trwałego. Różański, Jerzy (red.) (2006): Inwestycje rzeczowe i kapitałowe; Centrum Doradztwa i Informacji, Difin, Warszawa Procesy inwestycyjne to jaskrawy przykład uzupełniania się zjawisk sfery materialnej i finansowej, w których środki pieniężne wykorzystuje się do zakupu lub budowy środków trwałych, które stają się składnikiem majątku trwałego Iwin J., Niedzielski Z. (2002): Rzeczowy majątek trwały: amortyzacja i inwestycje rzeczowe w finansach przedsiębiorstw; PWN, Warszawa

Przedsięwzięcie inwestycyjne Przedsięwzięcie inwestycyjne – to kompleksowo ujęty materialny zakres inwestycji rzeczowej, przewidziany do zrealizowania w określonym celu, miejscu i czasie Rogowski (2004): Rachunek efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych, Oficyna Ekonomiczna, Kraków Przedsięwzięcie inwestycyjne – docelowy i określony pod względem rzeczowym i finansowym program inwestycyjny przewidziany do realizacji na określonym terenie, nastawiony na osiągnięcie zamierzonego efektu produkcyjnego lub usługowego

Przedsięwzięcie inwestycyjne Przedsięwzięcie inwestycyjne – zespół zaplanowanych, wzajemnie ze sobą powiązanych czynności, których celem jest powstanie lub unowocześnienie określonego pod względem rzeczowym, finansowym, lokalizacyjnym i czasowym zasobu majątku trwałego Przedsięwzięcie inwestycyjne – kompleksowe zamierzenie firmy, skoncentrowane co do celu, zakresu rzeczowego, czasu i miejsca realizacji oraz przewidywanego czasu użytkowania

Podział inwestycji Cel inwestycji odtworzeniowe - utrzymanie działalności modernizacyjne - obniżenie kosztów innowacyjne rozwojowe - ekspansja strategiczne - rozwijanie produktów zastępujące istniejący obiekt - rozwijanie rynków dostosowujące (BHP, - rozwój skali produkcji ekologia, przepisy) badania i rozwój

Podział inwestycji Czas życia przedsięwzięcia - krótkoterminowe - 3 m-ce – 5 lat - średnioterminowe - 5 – 10 lat - długoterminowe - pow. 10 lat Rodzaj zależności miedzy korzyściami z inwestycji - niezależne - zależne Efekty z działalności inwestycyjnej - produkcyjne - nieprodukcyjne

Podział inwestycji Stan zaawansowania - projektowane - nowo rozpoczęte - kontynuowane - oddane do użytku Rodzaj korzyści - obniżenie kosztów - zwiększenie sprzedaży - redukcja ryzyka - rozwój rodzajów działalności - typu socjalnego

Podział inwestycji Stopień ryzyka - podejmowane w warunkach: - pewności – przy pełnej informacji o skutkach - niepewności – przy braku informacji o skutkach - ryzyka – przy pewnej możliwości osiągnięcia efektu Udział w tworzeniu majątku trwałego - zakupowe - budowlane Według kryterium przedmiotu - rzeczowe - finansowe, - inwestycje niematerialne (m.in. działalność badawczo-rozwojową, kształcenie pracowników)

Podział inwestycji rzeczowych

bodźce inwestycyjne 1. mogą wypływać z wewnętrznych sfer przedsiębiorstwa: - wytwarzania – gdzie przyczyną potrzeb inwestycyjnych jest np. bieżący stan środków trwałych wymagający ponoszenia nadmiernych kosztów napraw i remontów, pogorszenie jakości produktów finalnych, oddziaływanie na środowisko, wzrost kosztów wytwarzania, niewydolność technologiczna, zmiana profilu produkcji, - zbytu – do podejmowania decyzji skłania m.in. zmiana ilościowych i jakościowych oczekiwań odbiorców, - rachunkowość – analiza wielkości i struktury kosztów oraz dochodów może skłaniać do podejmowania inwestycji - badania i rozwój – w niewielu firmach, zwłaszcza sektora rolnego, takie działy nie są wyodrębnione i aktywne, lecz może się zdarzyć, że innowacyjne rozwiązania mają szansę wdrożenia i są impulsem do inwestycji.

bodźce inwestycyjne 2. otoczenie przedsiębiorstwa dostawcy, odbiorcy, firmy doradcze, współpracujące instytuty badawczo-rozwojowe wymogi prawne

Cel inwestycji Celem prowadzenia inwestycji jest zabezpieczenie odpowiedniej ilości i jakości środków trwałych, które: determinują zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa umożliwiają wzrost dochodów i pomnażanie zysków. Inwestycje tworzą także wartości niewymierne, jakimi dla podmiotu gospodarczego mogą być: prestiż firmy, poprawa warunków socjalnych i zacieśnienie więzi łączących pracowników z firmą, rozumienie odpowiedzialności za sprawy środowiska naturalnego.

Proces inwestycyjny etapy 1. konceptualizacja i inicjatywa – w której określa się pomysł, celowość (chłonność rynku), potrzebę (w kontekście strategii), analizę porównawczą alternatywnych rozwiązań 2. faza przedinwestycyjna, obejmuje: - identyfikację możliwości inwestycyjnych - formułowanie projektu, wypracowanie koncepcji, w tym również rozpoznanie uwarunkować formalnych i prawnych - wypracowanie i przyjęcie kryteriów oceny projektu - studium selekcji projektu i wstępnej oceny - formułowanie ostatecznej wersji projektu i przygotowanie projektu technicznego - właściwa ocena projektu i podjęcie decyzji

Proces inwestycyjny etapy 3. realizacja projektu, faza inwestycyjna - uzyskanie stosownych pozwoleń realizacji i eksploatacji przedmiotu inwestycji - negocjacje i zawieranie kontraktów na zakup materiałów i usług - wykonanie inwestycji: budowa, montaż, rozruch techniczny i technologiczny - weryfikacja należytego wykonania i przekazania do eksploatacji 4. operacyjna, czyli faza eksploatacji – gdzie fazę właściwej eksploatacji produkcyjnej może poprzedzać wykonanie poprawek, korekt, uzupełnień, przeszkolenia pracowników obsługi 5. likwidacja

rzeczowe składniki majątku trwałego inwestycji w rolnictwie

Czynniki produkcji PRACA KAPITAŁ ZIEMIA

rzeczowe składniki majątku trwałego inwestycji w rolnictwie Według formy rzeczowej kapitał gospodarstwa rolnego tworzą:: budynki i budowle, maszyny i urządzenia rolnicze, urządzenia techniczne i energetyczne, stado podstawowe zwierząt, plantacje wieloletnie i drzewostany, urządzenia melioracyjne.

rzeczowe składniki majątku trwałego Nakłady inwestycyjne w rolnictwie: - zakup lub pozyskanie w użytkowanie wieczyste terenu związanych z inwestycją; w rolnictwie koszty te najczęściej nie występują nabycie budynków i budowli będących miejscem lokalizacji przyszłej inwestycji – w rolnictwie rzadziej dotyczą nabycia lub modernizacji budynków jako miejsca lokowania właściwego obiektu inwestycji (np. maszyn, urządzeń lub linii technologicznych) w rolnictwie koszty te występują najczęściej w przypadku inwestycji budowlanych związanych z budową, rozbudową, nadbudową, przebudową, remontem, modernizacją obiektów gospodarczych, adaptacją, rekonstrukcją;

rzeczowe składniki majątku trwałego Nakłady inwestycyjne w rolnictwie: - zakup maszyn, narzędzi, urządzeń, wyposażenia, elementów konstrukcyjnych, środków transportu; zakup elementów i części zamiennych potrzebnych do wymiany lub naprawy; - montaż, instalacja i uruchomienie aparatury i elementów wyposażenia; - zakupu roślinnego materiału nasadzeniowego; - zakup zwierząt stada podstawowego; - zagospodarowanie terenu na potrzeby prowadzenia działalności; - zakup ziemi - zakup oprogramowania, patentów, licencji, koncesji, kwot.

Ocena efektywności procesów inwestycyjnych

Podział metod Do oceny efektywności i opłacalności ekonomicznej inwestycji stosuje się narzędzia o charakterze statycznym dynamicznym W metodach statycznych dla uproszczenia pomija się wpływ czasu. Mimo założonych uproszczeń, do ich stosowania skłania relatywna łatwość wyliczeń, jasność formuł i przez to komunikatywność wyników. Służą najczęściej do badania możliwości inwestycyjnych na pierwszym etapie projektowania i pełnią rolę orientacyjną przed przystąpieniem do właściwej analizy ekonomicznej.

Okres zwrotu z inwestycji Okres zwrotu z inwestycji (PP – Payback Period) - do obliczenia czasu zwrotu zainwestowanego kapitału   gdzie: N - nakłady inwestycyjne R - wartość końcowa inwestycji Z - przeciętny roczny A - roczny odpis amortyzacyjny dochód (zysk netto) Okres zwrotu to mierzony w latach czas, w którym poniesione nakłady inwestycyjne (pomniejszone o wartość pozostałościową) zwrócą się w postaci wypracowanych dochodów (zysku) i amortyzacji. W interpretacji tego wskaźnika im ten okres jest krótszy, ty tym inwestycja jest wyżej oceniona. Nie oznacza to wcale, że inwestycje o najniższym okresie zwrotu są ekonomicznie najkorzystniejsze, a opłacalność dwóch projektów o zbliżonym okresie zwrotu może diametralnie różnić oba plany.

Księgowa stopa zwrotu Księgowa stopa zwrotu (ARR, Accounting Rate of Return) może być użyta jako orientacyjna miara rentowności inwestycji. Jest to odniesienie efektu uzyskanego wskutek realizacji inwestycji (księgowego zysku/dochodu) do wielkości zaangażowanego kapitału Z dochód (zysk netto) N - nakłady inwestycyjne

ekonomiczna efektywność inwestycji P-K-I lub gdzie: P – efekt produkcji, K – koszt eksploatacji, I – nakład inwestycyjny.

Rachunek porównawczy efektów (dochodów, zysków) Rachunek porównawczy efektów (dochodów, zysków) – kryterium alternatywnej decyzji o podjęciu inwestycji jest porównanie sytuacji wyjściowej przed rozpoczęciem inwestycji z wynikami po realizacji gdzie: Zp – dochód (zysk) do [Zk po] momentu rozpoczęcia inwestycji Pi – przychody w i-tym roku Ki – koszty w i-tym roku t – ilość lat poddanych analizie n – okres od rozpoczęcie inwestycji do momentu zakończenia analizy pomija się wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych - brak tu informacji o rentowności działania nie ma możliwości oceny alternatywnego zaangażowania kapitału

Metody dynamiczne Planowanie inwestycji winno uwzględniać zmienną wartość pieniądza w czasie. Wynika ona z możliwości alternatywnego gospodarowania środkami, dlatego dla inwestującego istotne jest rozkład przepływu środków w czasie, a więc będzie kiedy będą następowały kolejne wydatki i jak będą rozłożone w wpływy z tytułu inwestycji. Istotą dynamicznego rachunku inwestycji jest dyskontowanie, czyli korygowanie wartości przyszłych o stopę dyskonta, która odpowiada kosztowi kapitału.

Stopa dyskontowa Stopa dyskontowa jest kosztem kapitału w rachunku efektywności inwestycji, powinna wyrażać rentowność alternatywnej alokacji kapitału, co jednocześnie wyznacza poziom opłacalności inwestycji. Tak więc stopa zwrotu z inwestycji musi przewyższać stopę zwrotu alternatywnych form przeznaczenia kapitału. Jaka jest bieżąca wartość 5 000 zł wypłaconych za 4 lata przy stopie dyskonta 11%

NPV – (Net Present Value) wartość zaktualizowana netto (zdyskontowana nadwyżka netto) k – stopa dyskontowa, t – liczba lat użytkowania, eksploatacji przedmiotu inwestycji n – liczba okresów (np. lat) w danym horyzoncie I0 – początkowy wydatek inwestycyjny NCFt – przewidywany strumień przepływów gotówkowych netto; przepływy netto to różnica między: uzyskanymi w kolejnych latach wpływami (do strumieni wpływów zalicza się wszystkie wpływy z tytułu działalności pomniejszone o wydatki operacyjne) uzyskanymi w kolejnych latach wydatkami (strumieniami wydatków inwestycyjnych)

NPV Uzyskany wynik informuje, czy przy zakładanej stopie procentowej i przewidzianym czasie eksploatacji inwestycja zwróci sie w strumieniach przepływów gotówkowych.

IRR (Internal Rate of Return) Wewnętrzna stopa zwrotu IRR = k  = 0 jest to pewna krytyczna wartość stopy dyskontowej dla której projekt inwestycyjny osiąga wartość zerową, tzn. zdyskontowana wartość strumieni dochodów jest równa zdyskontowanej wartości strumieni wydatków  NPV=0 Wartość bieżąca korzyści z projektu jest równa wartości bieżącej wydatków inwestycyjnych - określa tym samym rentowność przedsięwzięcia Projekt jest finansowo efektywny, gdy jego stopa zwrotu jest wyższa od pewnej założonej (przyjętej do obliczeń NPV) alternatywnej stopy kapitału własnego.

Okres zwrotu inwestycji  0 określa czas, w którym uzyskane wpływy inwestycji zrównają się z pierwotnym nakładem inwestycyjnym. Informuje o tym, jak szybko odzyskane zostaną poniesione nakłady inwestycyjne.

Wskaźnik efektywności (zyskowności, dochodowości) zdyskontowane strumienie przepływów – efekt zdyskontowane wydatki inwestycyjne - nakładu PI = CFlt – wydatek inwestycyjny w okresie t Jeżeli współczynniki zyskowności jest większy od zera, to przedsięwzięcie może być akceptowane, a w przeciwnym wypadku jest odrzucane. Prosta interpretacja może skłaniać do podejmowania inwestycji o wyższym współczynniku, który jednak nie informuje o wartości inwestycji. W tym przypadku mogą zostać podjęte decyzje o wyborze inwestycji bardzo efektywnej, ale małej wartościowo, a małej skali.

Proces inwestycyjny jako element biznesplanu

Definicja Biznesplan jest zbiorem dokumentów planistycznych, które w przedstawiają bieżącą pozycję przedsiębiorstwa i zamierzenia jego rozwój w określonym horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem wszystkich istniejących uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Biznesplan jest narzędziem służącym do planowania i realizacji celów, kontroli działalności firmy. Biznesplan jest także narzędziem komunikacji

korzyści z opracowania biznesplanu - redukuje ryzyko niepowodzenia – przygotowanie BP wyczulają na ryzyko powstania zagrożeń, umożliwiają ich wczesną identyfikację i odpowiednio szybką reakcję - kompleksowe myślenie wzmacnia kompletność planowania - w postępowaniu zgodnym z harmonogramem nie zostanie pominięta żadna z koniecznych prac, - pokazuje wysokość potrzebnych nakładów finansowych i źródła ich zasilania - charakter motywacyjny - zaplanowanie etapów i zakończenie każdego kolejnego z nich ma wymiar nie tylko rzeczowy, ale także motywacyjny - wymusza przyszłościowe myślenie i orientację na przyszłość.

Cechy - przejrzystość struktury, konstrukcji i układu graficznego dokumentu - hierarchiczny i logiczny układ dokumentu, z zachowaniem właściwych proporcji zawartych treści oraz prezentacją danych w formie tabelarycznej lub graficznej, ułatwia czytanie i rozumienie; - użyteczność treści - zawarte w dokumencie treści muszą odpowiadać na podstawowe pytania czytelnika i muszą być przydatne w udzielaniu na nie właściwych i jednoznacznych odpowiedzi - kompleksowość - zakres zagadnień i ich wyjaśnienie musi obejmować wszystkie najistotniejsze elementy, z uwzględnieniem ich złożoności i współzależności

Cechy - długofalowość - okres jaki będzie obejmował biznesplan zależy od czasu trwania inwestycji i jej eksploatacji, jednak musi rozciągać się przynajmniej na czas od momentu rozpoczęcia prac związanych z inwestycją, do momentu zakończenia eksploatacji, - zwięzłość - należy zadbać, aby zawartość faktograficzna i opis wyników były syntetyczne i treściwe, bez nadmiernego rozbudowania dokumentu - obiektywizm - dobór treści powinien być nieprzypadkowy i pozbawiony arbitralnego podejścia autora, właściwe jest zachowanie dystansu do opracowywanego projektu tak, by nie wiązać się emocjonalnie, ani też nie podchodzić zbyt krytycznie do projektu; ocenę treści należy pozostawić odbiorcy

Cechy - celowość - każdy fragment dokumentu powinien nieść ze sobą treść zamieszczoną ze względu na potrzebę wyjaśnienia ważnych kwestii - realność - przyjęte założenia powinny odzwierciedlać bieżącą sytuację dając tym samym podstawy do wykonalności projektu - poprawność rachunkowa - błędy merytoryczne, metodologiczne i rachunkowe sprawiają, że projekt jest niewiarygodny, a ostatecznie dyskwalifikują go, - względna elastyczność - oznacza możliwość dokonywania zmian, dostosowywania do dynamicznie zmieniającej się sytuacji - oparcie założeń na rzetelnej wiedzy - należy użyć najlepszej wiedzy i intencji na wszystkich etapach i fragmentach tworzonego dokumentu planistycznego

Układ i zawartość 1. Podsumowanie wykonawcze – zadaniem jakie stawia się tej części jest przybliżenie podstawowych założeń i zachęcenie do przeczytania całego dokumentu 2. Działalność i charakterystyka przedsiębiorstwa/gospodarstwa– obejmuje podstawowe informacje o gospodarstwie: - historia i powstanie gospodarstwa - właściciele, - lokalizacja, - zasoby i majątek (będące własnością gospodarstwa oraz dzierżawione) - prowadzone kierunki produkcji, - wytwarzane i sprzedawane produkty oraz świadczone usługi, - stosowane technologie, - posiadane limity, kwoty

Układ i zawartość 3. Analiza rynku, charakterystyka otoczenia – cechy rynku (jego ograniczenia w formie np. limitów, kwot), rozmiar rynku, kryteria segmentacji rynku i wyboru grupy docelowej, - główni dostawcy środków do produkcji – obecni i związani z przyszłą inwestycją, - główni odbiorcy produktów i usług – wielkość obecnego popytu i perspektywy rozwoju, cechy odbiorców; koszty pozyskania kluczowych partnerów; segmentacja rynku, - konkurencja – liczba i siła firm otoczenia konkurencyjnego, lokalizacja, ceny i marka konkurencyjnych produktów/usług, dodatkowe usługi lub produkty oferowane wraz z zakupem produktu głównego, - substytuty - czas życia produktu, liczba i tempo wchodzenia na rynek nowych produktów, koszty ochrony - otoczenie instytucjonalne, 4. Koncepcja inwestycji – prezentacja koncepcji planowanego przedsięwzięcia - potrzeba i cele przedsięwzięcia, - przedmiot inwestycji - aspekty prawne inwestycji - zdolności produkcyjne wraz z uzasadnieniem poziomu ich wykorzystania

Układ i zawartość 5. Plan marketingowy - produkt - asortyment, cechy produkty finalnego, sposób wytwarzania, właściwości – cechy unikatowe, cena, produkty lub usługi towarzyszące - cena - która będzie wypadkową: sytuacji rynkowej (popytu i podaży), konkurencji, kosztów produkcji, kondycji gospodarstwa/przedsiębiorstwa, przyjętej polityki cenowej - dystrybucja - planowane wykorzystanie bezpośrednich i pośrednich kanałów dystrybucji, ich związek planowanych kanałów dystrybucji dla nowych produktów/usług z dotychczasowymi sposobami sprzedaży - promocja - potrzeby, zakres i finansowanie działań promocyjnych dla nowych produktów

Układ i zawartość 6. Plan organizacyjny - niezbędne środki do produkcji – źródła pozyskiwania i warunki współpracy z dostawcami zasoby i nakłady pracy - ilość i jakość pracowników, potrzeby szkoleń i podnoszenia kwalifikacji związane z inwestycją 7. Analiza finansowa inwestycji - weryfikacja finansowa projektowanych zamierzeń (analiza bilansu, rachunku przepływów pieniężnych, analiza wskaźnikowa, opłacalności inwestycji) 8. Plan wykonawczy - kryteria podjęcia decyzji, wybór celów i środków realizacji - harmonogram realizacji inwestycji - optymalna kolejność wykonania zadań, oszacowanie kosztów działań, - narzędzia weryfikacji wykonania etapów inwestycji

presja inwestycyjna ograniczenia i bariery inwestycyjne w sektorze rolnym potrzeba i przesłanki interwencji ocena wyników stosowanych mechanizmów wsparcia inwestycji

presja inwestycyjna v ograniczenia ograniczenia możliwości inwestycyjnych: a) wewnętrzne - brak lub niewiarygodność projektów inwestycyjnych - ryzyko i niepewność inwestycji, - dostępność technologii i czynników produkcji, - niedostatki funduszach własnych, - jakość pracowników i ich zdolność do zaplanowania i wdrożenia inwestycji oraz późniejszej obsługi elementów składowych inwestycji - ograniczenia w korzystaniu z zewnętrznych źródeł finansowania - alternatywne korzyści z lokowania własnych środków finansowych przedsiębiorstwa

presja inwestycyjna v ograniczenia ograniczenia możliwości inwestycyjnych: b) zewnętrzne - obecna i przyszła konkurencja - niestabilność otoczenia gospodarczego - wielkość przyszłego popytu na produkty gotowe, - niestabilność i niedomagania systemów prawnych i politycznych kraju; - koszty pozyskania kapitału obcego bądź wąski wachlarz instrumentów finansowych; infrastruktura finansowa - obowiązujące przepisy prawa i rozwiązania systemowe (ekonomiczne, instytucjonalne) - bariery informacyjne konsekwencjami występowania zjawiska asymetrii informacji są: - negatywna selekcja - kosztowna/niemożliwa weryfikacja stanu - pokusa nadużycia (moral hazard)

ograniczenia v interwencja państwa Instrumentem wspomagania procesu przemian strukturalnych i podnoszenia sprawności ekonomicznej gospodarstw rolnych było (i nadal pozostaje) wspieranie inwestycji rozwojowych i subwencje częściowych kosztów inwestycji.

Definicje interwencjonizmu państwowego Przez interwencjonizm państwowy należy rozumieć politykę ekonomiczną i społeczną polegającą na aktywnym oddziaływaniu państwa za pomocą instrumentów bezpośrednich i pośrednich na sferę produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji Smoleń, Górniak Interwencja odnosi się do takiego oddziaływania rządu na przedsiębiorstwa prywatne, za pomocą metod bezpośrednich i pośrednich, w wyniku którego firmy te postępują inaczej, niż działałyby pod wpływem sił rynkowych. Lowe i Young

Definicje interwencjonizmu państwowego w stosunku do rolnictwa Polityka rolna, podobnie jak i inne formy interwencji państwa w gospodarce, to świadome i celowe działanie zmierzające do skorygowania mechanizmu rynkowego, jego uzupełnienia, a w niektórych dziedzinach nawet wyłączenia Wilkin, 2003, s. 42 Stwarzanie dogodniejszych warunków rozwoju, tych działów gospodarki (rolnictwa), które z przyczyn obiektywnych nie są w stanie samodzielnie nadążać za tempem rozwoju współczesnej gospodarki rynkowej Wyzińska-Ludian, 1996, s. 38

Definicje interwencjonizmu państwowego w stosunku do rolnictwa „w krajach o gospodarce rynkowej polityka rolna jest formą interwencji państwa w żywiołowe funkcjonowanie mechanizmu rynkowego" [Kożuch B.] „regulacja rynku rolnego jest obszarem polityki rolnej utożsamianej z pojęciem interwencjonizmu" [Adamowicz M.] Dla współczesnej gospodarki rynkowej charakterystyczna jest ingerencja państwa ukierunkowana na stabilizację rynku rolno-żywnościowego oraz ochronę dochodów uzyskiwanych w rolnictwie.

Definicje i przesłanki interwencjonizmu państwowego w stosunku do rolnictwa Interwencjonizm wynika z właściwości mechanizmu rynkowego, który zapewnia racjonalność gospodarowania w krótkim okresie czasu, dostosowując produkcję i podaż do popytu. Natomiast jest zawodny w odniesieniu do okresów drugich. Historia nie zna przykładu skrajnego liberalizmu w stosunku do rolnictwa i obecnie nie ma kraju, w którego polityce nie byłoby elementów mniej lub bardziej rozwiniętego interwencjonizmu w tej dziedzinie wytwórczości Wyzińska-Ludian, 1996 Rolnictwo jest tym sektorem gospodarki narodowej, który w kontakcie z otoczeniem rynkowym na ogół wykazuje się słabością ekonomiczną Poczta i in., 1999

interwencjonizm Zakres zależy od modelu, do którego zbliżona jest gospodarka narodowa. gospodarka wolnorynkowa i odpowiadający jej neoliberalny nury współczesnej ekonomii gospodarka regulowana i odpowiadający jej postkeynesowski nury współczesnej ekonomii Żaden z tych modeli w praktyce me istnieje w czystej postaci. Istnieją modele mieszane, łączące zasady gospodarki wolnorynkowej z interwencjonizmem.

Koncepcje liberalne Odzwierciedlają takie nurty teoretyczne oraz takie konstrukcje polityki gospodarczej, które przewidują i uzasadniają potrzebę ograniczania interwencjonizmu. Koncepcjom tym towarzyszy przekonanie, że w im mniejszym stopniu jest rozwinięty interwencjonizm państwa, tym korzystniejsze powstają warunki do sprawnego funkcjonowania rynku oraz przebiegu całokształtu procesów gospodarczych.

INTERWENCJONIZM PAŃSTWA Przesłanki interwencjonizmu państwowego LIBERALIZM GOSPODARCZY INTERWENCJONIZM PAŃSTWA Narusza logikę funkcjonowania rynku Obniża sprawność rynku Osłabia motywację podmiotów rynkowych Jest reakcją spóźnioną Źródło: Wrzosek, 1998, s. 371

Koncepcje interwencjonistyczne Udowadniają zasadność rozwoju oraz upowszechniania interwencjonizmu państwa na rynku. U podstaw tej koncepcji leżą następujące założenia: Rynek jest z natury rzeczy niesprawnym mechanizmem regulacyjnym, czego przejawem są m.in. inflacja oraz bezrobocie Funkcjonowanie rynku wywołuje różnego rodzaju skutki uboczne w postaci nierówności społecznych Rynek nie zapewnia racjonalnego podziału zasobów i dochodów

Spadek tempa wzrostu gospodarczego Przesłanki interwencjonizmu państwowego J.M. KEYNES Spadek poziomu inwestowania wzrost bezrobocia Spadek tempa wzrostu gospodarczego Wielki kryzys ekonomiczny (1929-1933) RYNEK: jest niesprawnym mechanizmem regulacyjnym wywołuje skutki uboczne ogranicza swoje oddziaływanie do krótkich okresów nie zapewnia racjonalnego podziału zasobów i dochodów „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” 1936 r. Źródło: Wrzosek, 1998, s. 371

Interwencjonizm - właściwości sektora Istotne różnice sektora względem innych gałęzi: silnie uzależnienie od czynników zewnętrznych sezonowość produkcji rolniczej stosunkowo długie cykle produkcyjne postęp techniczny różnice regionalne produkcyjności przestrzeni rolniczej i zróżnicowana konkurencyjność rolnictwa wpływ kultury i tradycji niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania - jest nadal zdominowane przez podmioty o niewielkiej skali produkcji nienadążanie w skali globalnej wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność - jest to dziedzina wyraźnie opóźniona cywilizacyjnie niższa, w porównaniu z resztą gospodarki, wydajność pracy w rolnictwie i produkcyjność innych czynników, niższy poziom edukacji dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej, prowadzący do nadmiernych dysproporcji w poziomie życia oraz korzystaniu ze zdobyczy socjalnych.

Procesy zmian na rynku żywnościowym - potrzeby (. wpierania Procesy zmian na rynku żywnościowym - potrzeby (?wpierania?) inwestycji - rozwój różnorodnych form organizacji rynku - usprawnienia systemów dystrybucji żywności - przemiany w postępowaniu i postawach konsumentów - ekspansja reklamy i innych aktywnych form promocji, kształtujących postawy konsumentów na rynku - skracanie cykli życia produktów - zwiększania szerokości asortymentów i rozwój produktów - postęp i możliwości technologiczne produkcji wyrobów i usług żywnościowych - globalizacja oraz rozszerzenie i liberalizacja światowych rynków zbytu surowców - uwarunkowania globalne: wzrost cen energii, wzrost znaczenia ekologii i proekologiczne postawy systemów gospodarczych i społeczeństw

Metody i środki interwencjonizmu Dobór zależy od wielu czynników. Do najważniejszych zalicza, się poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju oraz charakter powiązań ze światową gospodarką. Najważniejsze z nich: bezpośrednie i pośrednie wspieranie dochodów rolniczych wspieranie cen rynkowych finansowanie przemian strukturalnych

Cele interwencjonizmu - wspierania inwestycji efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów wytwórczych jest jednym z podstawowych warunków racjonalnego rozwoju produkcji rolniczej. zapewnienie społecznie akceptowanych dochodów rolniczych ponieważ zaangażowane w rolnictwie czynniki produkcji są niżej opłacane niż w innych działach gospodarki, istnieje konieczność redystrybucji dochodów i zapewnienie producentom rolnym poziomu dochodów, który będzie społecznie akceptowany

Dochody a specyfika wytwarzania w rolnictwie OBNIŻONE DOCHODY ROLNIKÓW produkty żywnościowe uzależnienie ilości i jakości od warunków pogodowych ryzyko ekonomiczne popyt na te produkty jest ograniczony podaż charakteryzuje się niskim poziomem elastyczności zjawisko określane mianem Kinga

Cele interwencjonizmu - wspierania inwestycji zapewnienie pożądanego poziomu wyżywienia społeczeństwa dążenie do zrównoważonej podaży artykułów rolnych oraz zagwarantowanie cen, umożliwiających ich nabycie przez różne grupy społeczne (tzw. umiarkowanych cen) i tym sposobem zapewnienie pożądanego poziomu wyżywienia społeczeństwa zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego kraju czyli taki stan rolnictwa i jego otoczenia, ich strukturę, poziom rozwoju i system powiązań, które pozwolą przeciwstawiać się negatywnym wpływom zewnętrznym (np. wywołanym przez konkurencję zagraniczną) - ochrona środowiska naturalnego

wyniki interwencji

Rozdysponowanie środków finansowych wynikających z mechanizmów WPR UE w Polsce

jaki kierunek inwestycji - co wspieramy? model rolnictwa industrialnego silniej akcentujący zwiększanie wydajności pracy i intensywności gospodarowania zasobami produkcyjnymi w rolnictwie wysoka efektywność ekonomiczna respektowanie jedynie podstawowych wymogów ochrony środowiska model rolnictwa społecznie zrównoważonego zapewnienie zadowalających warunków dla ludności rolniczej i wiejskiej model rolnictwa środowiskowo zrównoważonego niezakłócona zdolność do samoodnawiania się zasobów naturalnych

plan finansowy programów środki publiczne ogółem (mln euro) Działanie SAPARD SPO 2004-2006 PROW 2004-2006 PROW 2007-2013 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych 366,6 502,7 Inwestycje w gospodarstwach rolnych 133,8 586,6 1 779,9 Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich 474,0 42,2 600,0 Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich 83,7 81,1 345,6 Szkolenia zawodowe 8,7 19,4 40,0 Ułatwianie startu młodym rolnikom 178,9 420,0 Wsparcie doradztwa rolniczego 42,8 350,0 Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych 13,9 140,0 Scalanie gruntów 21,3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego 112,5 589,6 Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi 132,0 Leader + 30,4 787,5 Renty strukturalne 534,8 2 187,6

plan finansowy programów (cd) Działanie SAPARD SPO 2004-2006 PROW 2004-2006 PROW 2007-2013 Wspieranie gospodarstw niskotowarowych 340,8 440,0 Grupy producentów rolnych 6,4 140,0 Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) 945,8 2 448,8 Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt 208,6 2 303,8 Zalesianie gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne 100,0 653,5 Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE 632,3 Projekty zatwierdzone w ramach Rozporządzenia WE 1268/1999 119,3 Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej 1 100,0 Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności Działania informacyjne i promocyjne 30,0 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 1 023,6 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej 1 471,4 Razem 1 066,8 1 763,8 2 888,0 16 951,3

uzasadnienie podziału środków Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych Inwestycje w gospodarstwach rolnych Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem Szkolenia zawodowe Scalanie gruntów Ułatwienie startu młodym rolnikom Wsparcie doradztwa rolniczego; Korzystanie z usług doradczych Pomoc dla grup producentów rolnych ONW Wsparcie rolników uczestniczących w systemach jakości żywności Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Działania informacyjne i promocyjne Przykład: Inwestycje w gospodarstwach rolnych Dopłaty bezpośrednie

Inwestycje w gospodarstwach rolnych SAPARD - zakup maszyn, urządzeń oraz wyposażenia do produkcji rolnej - 82% dostępnej w działaniu kwoty - zakup zwierząt - 10% - budowa, rozbudowa i modernizacja budynków - 5% : zbiorniki na gnojowicę oraz płyty obornikowe - całość środków dotyczących inwestycji budowlanych służyła finansowaniu aspektu zrównoważenia środowiskowego SPO 2004-2006 – zdecydowana większość beneficjentów już w momencie składania wniosków o dofinansowanie realizacji projektu spełniała w pełnym zakresie kryteria dostępu dotyczące higieny produkcji, dobrostanu zwierząt i ochrony środowiska – 100% industrialny model rozwoju rolnictwa PROW 2007-2013 – ‘przeniesienie’ dostosowania – założono 25% celów środowiskowych i 75% ekonomicznych

Rozdysponowanie dopłat bezpośrednich według grup obszarowych gospodarstw rolnych Grupy obszarowe Wsparcie modelu industrialnego Wydatki społeczne niezwiązane z gospodarstwem rolnym(%) na środki trwałe (%) na środki obrotowe (%) 1-4,9 24 62 14 5-9,9 32 59 9 10-19,9 25 68 7 20-49,9 33 63 4 50-99,9 45 53 2 pow. 100 44 50 6 średnio 41 54 5 Źródło: Badania własne (n=969).

środki publiczne ogółem + współfinansowanie bez dopłat bezpośrednich; w mln euro Przeznaczenie SAPARD SPO i PROW 2004-2006 PROW 2007-2013 RAZEM mln euro Industrialne 1 236 3 166 12 384 16 786 Społeczne 168 1 317 7 452 8 936 Środowiskowe 257 1 752 4 958 6 966 Razem 1 661 6 234 24 794 32 689 % 75 51 50 10 21 30 27 15 28 20 22

(SAPARD, SPO i PROW 2004-2006, PROW 2007-2013, dopłaty) środki publiczne ogółem + współfinansowanie + dopłaty bezpośrednie; w mln euro Przeznaczenie SAPARD SPO i PROW 2004-2006 PROW 2007-2013 dopłaty 2004-2006 dopłaty 2007-2013 RAZEM mln euro Industrialne 1 236 3 166 12 384 5 021 17 851 39 658 Społeczne 168 1 317 7 452 399 1 418 10 753 Środowiskowe 257 1 752 4 958 -  6 966 Razem 1 661 6 234 24 794 5 419 19 268 57 377 % 2004-2006 (SPO, PROW i dopłaty) 2007-2013 (PROW i dopłaty) tylko (SAPARD, SPO i PROW 2004-2006, PROW 2007-2013, dopłaty) 75 70 69 93 10 15 20 7 19 11 12

Inwestycje w gospodarstwach rolnych - wykorzystanie środków z funduszy UE

Charakterystyka respondentów Duże gospodarstwa ≥ 100 ha UR n = 26 Małe gospodarstwa < 100 ha UR n = 45

Charakterystyka respondentów Duże gospodarstwa wielkopolskie (3) zachodniopomorskie (23) Małe gospodarstwa mazowieckie (5) kujawsko-pomorskie (3) pomorskie (3) wielkopolskie (31) zachodniopomorskie (3) Źródło: Regiony prowadzonych badań: woj. mazowieckie, powiat Gostynin woj. kujawsko-pom., powiat Inowrocław woj. pomorskie, powiat Lębork woj. wielkopolskie, powiaty: Gniezno, Gostyń, Leszno, Nowy Tomyśl woj. zachodniopomorskie, powiaty: Białogard, Sławno, Świdwin, Kołobrzeg, Koszalin, Wałcz,

Charakterystyka respondentów  Wyszczególnienie Średnia wieku Średni czas prowadzenia gospodarstwa Kobiety Mężczyźni Duże gospodarstwa 45,8 19,6 2 24 Małe gospodarstwa 42,5 16,7 3 42 Kierunki produkcji rolnej Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Charakterystyka respondentów Wyszczególnienie (wartości średnie dla grup) Duże gospodarstwa Małe gospodarstwa Powierzchnia gospodarstwa (ha UR) 229 44 AWUa 2,37 Sprzedaż ( zł) 593 488 241 494 Wydatki (zł) 427 880 193 515 Dochód (zł)b 334 341 85 468 a AWU (Annual Work Unit): Jednostka przeliczeniowa pracy ogółem, odpowiadająca 2200 h przepracowanym w gospodarstwie rolnym w ciągu roku b Uwzględnione są dopłaty bezpośrednie Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Liczba rolników, którzy korzystali z programu Inwestycje a programy   Liczba rolników, którzy korzystali z programu Wyszczególnienie SPO 2004-2006 PROW 2007-2013 SPO, PROW Razem Duże gospodarstwa 9 14 3 26 Małe gospodarstwa 8 32 5 45 Wartość wsp. chi2=24,8352 przy p=0,0015 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,4852 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Rodzaje inwestycji finansowanych z UE Wyszczególnienie Liczba inwestycji duże gospodarstwa małe gospodarstwa Budynki  0 1 Budynki i maszyny 3 Ciągnik 2 5 Ciągnik i maszyny 19 24 Maszyny 4 10 Ciągnik i budynki Razem 26 45 92 % 80 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Inwestycje budowlane finansowane z UE Duże gospodarstwa n= 1 65 000 zł (25% wartości wszystkich inwestycji z UE tego gospodarstwa) 0,5% wartości inwestycji z UE dla całej grupy Małe gospodarstwa n= 6 438 500 zł (25% wartości wszystkich inwestycji z UE tych gospodarstw) 3% wartości inwestycji z UE dla całej grupy

Inwestycje finansowane z UE   Kwota inwestycji finansowanych z UE (tys. zł) Wyszczególnienie 0-100 101-200 201-300 301-600 pow. 601 Razem Duże gospodarstwa 3 2 13 8 26 Małe gospodarstwa 9 5 16 6 45 Wartość wsp. chi2=12,3950 przy p=0,0147 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,3431 12% 88% 60% 40% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Inwestycje finansowane z UE Wyszczególnienie (Duże gospodarstwa) Kwota inwestycji finansowanych z funduszy UE (tys. zł) Razem 101-200 201-300 301-600 pow. 600 Wartość sprzedaży (tys. zł) 1 2 3 301-500 6 10 501-900 4 pow. 900 Wartość wsp. chi2=14,1750 przy p=0,2897 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,5940 66% Wyszczególnienie (Małe gospodarstwa) Kwota inwestycji finansowanych z funduszy UE (tys. zł) Razem 0-100 101-200 201-300 301-600 pow. 600 Wartość sprzedaży (tys. zł) 1 4 7 3 2 16 6 14 301-500 501-900 Wartość wsp. chi2=21,5776 przy p=0,1574 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,5693 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Inwestycje finansowane z UE Wyszczególnienie (Duże gospodarstwa) Kwota inwestycji finansowanych z funduszy UE (tys. zł) Razem 101-200 201-300 301-600 pow. 600 Rodzaj programu SPO 2004-2006 2 6 1 9 PROW 2007-2013 7 4 14 SPO, PROW 3 Wartość wsp. chi2=11,0106 przy p=0,0881 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,5454 Wyszczególnienie (Małe gospodarstwa) Kwota inwestycji finansowanych z funduszy UE (tys. zł) Razem 0-100 101-200 201-300 301-600 pow. 600 Rodzaj programu SPO 2004-2006 2 3 1 8 PROW 2007-2013 7 6 4 15 32 SPO, PROW 5 Wartość wsp. chi2=40,5957 przy p=0,000 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,6887 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Gospodarstwa, które zdecydowałyby się na zrealizowanie inwestycji bez dofinansowania z UE Wyszczególnienie Duże gospodarstwa Małe gospodarstwa Ilość gospodarstw 6 (N=26) 4 (N=45) Udział w całości grupy (w %) 23,1 8,9 Kierunek produkcji Produkcja roślinna (tylko 2 gospodarstwa produkcja mieszana) Produkcja mieszana (tylko 1 gospodarstwo produkcja roślinna) Wartość sprzedaży (zł) 512 180 233 172 Wartość sprzedaży/ha UR (zł/ha) 2 617 7 197 Dochód/1 AWU 152 021 28 279 Przedmiot inwestycji Ciągnik rolniczy, kombajn zbożowy, bin siewnik, paszowóz, rozsiewacz do nawozów, ładowacz TUR, płyta gnojowa, zbiornik na gnojówkę, modernizacja kaszarni do kapusty Średnia wartość inwestycji (zł) 177 825 Finansowanie inwestycji 5 gospodarstw finansowałoby inwestycje kredytem (60% wartości inwestycji), jedno w całości z własnych środków 2 gospodarstwa finansowałyby inwestycje kredytem, a dwa ze środków własnych (inwestycje budowalne) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Inwestycje niefinansowane z UE Duże gospodarstwa Małe gospodarstwa Wartość inwestycji dla całej grupy (zł) 21 668 473 11 392 700 (498 127)* (14 959 900)* (12 951 313 )* (332 442)* Średnia wartość inwestycji dla całej grupy (zł) 833 403 253 171 * Wartości inwestycji finansowanych z UE Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Inwestycje niefinansowane z UE   Kwota inwestycji nie finansowanych z UE (tys. zł) Wyszczególnienie 0-100 101-200 201-300 301-600 pow. 601 Razem Duże gospodarstwa 1 3 2 6 14 26 Małe gospodarstwa 17 10 7 5 45 Wartość wsp. chi2=22,6676 przy p=0,0002 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,4754 77% 60% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Kwota inwestycji finansowanych z funduszy UE (zł) N Wartość inwestycji nie realizowanych w ramach funduszy UE w grupach gospodarstw rolnych pogrupowanych według wartości inwestycji współfinansowanych ze środków UE badania ankietowe, przeprowadzone w latach 2007-2009 na populacji 455 gospodarstw rolnych, położonych na terenie województwa wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego oraz lubuskiego Kwota inwestycji finansowanych z funduszy UE (zł) N Średnia wartość inwestycji nie finansowanych z funduszy UE (zł) 10- 34,9 tys. 88 107 790 35- 49,9 tys. 63 130 596 50- 99,9 tys. 120 214 418 100- 199 tys. 56 189 104 pow. 200 tys. 97 280 078 Ogółem 424 191 511 F=6,6192; p=0,000048

Inwestycje niefinansowane z UE (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Inwestycje niefinansowane z UE Wyszczególnienie (Duże gospodarstwa) Kwota inwestycji niefinansowanych z funduszy UE (tys. zł) Razem 0-100 101-200 201-300 301-600 pow. 601 Wartość inwestycji realizowanych z funduszy UE (tys. zł) 1 3 2 7 13 5 8 Wartość wsp. chi2=10,5040 przy p=0,5718 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,5364 Wyszczególnienie (Małe gospodarstwa) Kwota inwestycji niefinansowanych z funduszy UE (tys. zł) Razem 0-100 101-200 201-300 301-600 pow. 601 Wartość inwestycji realizowanych z funduszy UE (tys. zł) 3 1 2 9 6 5 4 16 Wartość wsp. chi2=22,8871 przy p=0,1168 ; Współczynnik kontyngencji Pearsona=0,5806 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych, n=71

Czynniki wewnętrzne wpływające na absorpcję środków unijnych przez rolnictwo

Informacje źródła informacji przy tworzeniu i weryfikacji biznesplanu

Cechy „dobrych” danych i informacji rynkowych: Rola informacji rozpoznanie w odpowiednim czasie możliwości, jakie stwarza rynek, zwiększenie wiedzy o potencjalnych skutkach podejmowanych decyzji inwestycyjnych, wykorzystanie doświadczenia innych gospodarstw/przedsiębiorstw. Cechy „dobrych” danych i informacji rynkowych: dotyczy rozpatrywanego zagadnienia, aktualna, precyzyjna, efektywna kosztowo, rzetelna, wyczerpująca, zagregowana na odpowiednim poziomie.

Źródła informacji gospodarczej: bieżąca ewidencja zdarzeń gospodarczych, doświadczenia własne, rachunkowość, statystyka państwowa, sprawozdawczość resortowa, badania naukowe, badania prowadzone przez jednostki państwowe i instytucje komercyjne.

Eurostat – bazy danych http://epp. eurostat. ec. europa

FAO http://www.fao.org/

GUS www.stat.gov.pl

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB http://www.ierigz.waw.pl/

Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN http://www.irwirpan.waw.pl/

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa http://www.fapa.com.pl/