Przyszłość Wspólnej Polityki Rolnej prof. dr hab. Walenty Poczta

Rolnictwo polskie w uwarunkowaniach gospodarki rynkowej i WPR Bieżące wskaźniki zmian cen detalicznych i wynagrodzeń Wyszczególnienie 1990-1994 1995-1999 2000-2003 2004-2008 1990- 2008 Inflacja (CPI) 2988 268,3 128,6 114,0 8586 Żywność 2342 211,2 119,3 121,5 5923 Wynagrodzenia brutto 2233 183,3 113,5 136,9 10545 Źródło: Seremak-Bulge J., Rembeza J., Zmiany cen i marż cenowych na poszczególnych poziomach podstawowych rynków rolnych, Pułtusk 2009.

Rolnictwo polskie w uwarunkowaniach gospodarki rynkowej WPR Wskaźniki zmian cen otrzymywanych i płaconych przez rolników Wyszczególnienie 1990-1994 1995-1999 2000-2003 2004-2008 1990-2008 Ceny detaliczne żywności 2342 211,2 119,3 121,5 5923 Ceny otrzymywane 1424 152,9 109,7 132,1 3155 Ceny płacone 194,7 123,9 134,1 10204 Indeks nożyc cen 45,1 78,6 88,6 98,5 31,0 Źródło: Seremak-Bulge J., Rembeza J., Zmiany cen i marż cenowych na poszczególnych poziomach podstawowych rynków rolnych, Pułtusk 2009.

Produkcja rolnicza Wyszczególnienie 1999-2003 2004-2009 Produkcja sektora rolnego - wolumen (ceny stałe 2005 roku) (mld zł - średnio w roku) 53,4 61,6 2. Nominalny wzrost cen produkcji sektora rolnego 100,0 118,3 3. Produkcja sektora rolnego (ceny bieżące) (mld zł - średnio w roku) 50,9 69,4 4. Realny wzrost cen produkcji sektora rolnego 101,6 Realny przyrost wartości produkcji (115,3*101,6/100=117,2) 117,2 +15,3% (62% przyrost produkcji +38% dotacje do produktu)

Zużycie pośrednie w sektorze rolnym Wyszczególnienie 1999-2003 2004-2009 Zużycie pośrednie - wolumen (ceny stałe 2005 roku) (mld zł - średnio w roku) 35,8 37,1 2. Nominalny wzrost cen zużycia pośredniego 100,0 127,8 Zużycie pośrednie sektora rolnego (ceny bieżące) 31,7 42,0 4. Realny wzrost cen zużycia pośredniego 109,6 Realny przyrost wartości zużycia pośredniego (103,6*109,6/100=113,5) 113,5 +3,6%

Dochody sektora rolnego i udzielone subwencje Wyszczególnienie 1999-2003 2004-2009 Dochód przedsiębiorcy rolnego (ceny bieżące) (mld zł - średnio w roku) 9,1 22,7 2. Dynamika dochodów przedsiębiorcy rolnego (ceny stałe) 100,0 212,7 Razem dotacje dla sektora rolnego (ceny bieżące) w tym: dotacje do produktów pozostałe dotacje 0,9 0,4 0,5 9,9 4,0 5,9 4. Udział dotacji w dochodzie przedsiębiorcy rolnego (ceny bieżące) (%) 9,2 49,0 +150% 11 razy

Wsparcie sektora rolnego ze środków unijnych w latach 2004-2010 (stan na styczeń/luty 2011 roku) WYSZCZEGÓLNIENIE [mld zł] Płatności bezpośrednie [2004-2010] 59 PROW 2004-2006 13 SPO-Rolnictwo 2004-2006 6,5 SPO-RYBY 2004-2006 1 PROW 2007-2013 21 PO RYBY 2007-2013 0,5 Wspólnotowa Organizacja Rynków Razem wsparcie unijne 2004-2010 102

Łączne wsparcie - ponad 100 mld zł Wsparcie polskiego sektora rolnego po akcesji do UE (stan na styczeń-luty 2011 r.) Łączne wsparcie - ponad 100 mld zł Z kwoty ponad 100 mld zł do gospodarstw rolnych trafiło około 95 mld zł mld zł: prawie 70% środków pozyskiwanych przez gospodarstwa rolne z tytułu WPR jest przeznaczanych przez rolników na cele produkcyjne i modernizacyjne w gospodarstwach rolnych, niecałe 20% służy realizacji celów socjalnych rodzin rolników, nieco ponad 10% jest kierowanych na cele związane z ochroną i kształtowaniem środowiska naturalnego. Z tych samych badań wynika, że 93% kwoty otrzymanych płatności obszarowych miało przeznaczenie produkcyjne (Czubak W., Pawlak K.)

Wsparcie sektora rolnego WPR w perspektywie 2007-2013 Razem UE-27 (2007-2013) – 374,5 mld EURO Polska (2007-2013) – 28,3 mld euro + 8,2 wkład publiczny krajowy= 36,5 mld EURO dopłaty bezposrednie – 15,1 mld EURO + 4,2 mld (CNDP)= 19,3 mld EURO PROW 13,2 mld euro z budzetu UE + 4 mld euro wkład publiczny krajowy=17,2 mld EURO

Perspektywa budżetowa UE 2014-2020 Najważniejsze dylematy: Jak duży będzie budżet UE w perspektywie 2014-2020 – czy będzie zbliżony do maksymalnego poziomu 1,27% PKB, czy jak w Perspektywie 2007-2014 będzie to około 1%, czy może jeszcze mniej, np. 0,85% PKB? Jaka część tego budżetu zostanie przeznaczona na WPR? Jaki cele zostaną postawione przed WPR, a w szczególności jaka będzie lista tzw. „nowych wyzwań” i jaka część budżetu rolnego będzie miała służyć ich realizacji? Jakie powinny być kryteria alokacji środków ze WPR pomiędzy państwa członkowskie, a nawet poszczególnych beneficjentów? Czy nadal mają istnieć dwa filary WPR? Jeśli tak, jakie powinny być relacje między I a II Filarem WPR i jaka będzie merytoryczna treść polityk w obu filarach? Jakie instrumenty stosować w obu Filarach i jakie środki przeznaczać na ich realizację? Jaki kształt w ramach I Filaru WPR mają wypełniać płatności bezpośrednie? Które z instrumentów polityki rynkowej powinny być zachowane? Jakie funkcje powinien wypełniać II Filar WPR, czy powinien być bardziej „rolniczy”, czy bardziej „wiejski”? Czy może część „wiejską” II filara przenieść do funduszy spójności?

Jakie przesłanki i kryteria wsparcia sektora rolnego UE w przyszłości? Rolnictwo jest dostarczycielem dóbr publicznych (globalne bezpieczeństwo żywnościowe, łagodzenie zmian klimatycznych, różnorodność biologiczna, bioenergia, zachowanie i odnowa gleby, dobra gospodarka wodna i zarządzanie jakością wody, wkład w  wartości kulturowe, kształtowanie cennych krajobrazów, Czyni to głównie poprzez użytkowanie ziemi Zatem obszar UR w poszczególnych krajach powinien być podstawowym kryterium alokacji kopert płatności bezpośrednich (flat rate) Ponadto w EMR przed rolnikami zostały postawione także wysokie wymagania w zakresie likwidacji negatywnych efektów zewnętrznych: wypełniania standardów ochrony środowiska w działalności rolniczej, ochrony zdrowia ludzi i zwierząt oraz dbałości o dobrostan zwierząt.

Jakie przesłanki i kryteria wsparcia sektora rolnego UE w przyszłości? Za świadczenie dóbr publicznych rynek rolników nie wynagradza, a zatem występuje przesłanka - także o charakterze ekonomicznej racjonalności - uzasadniająca wynagradzanie rolników ze środków publicznych.

Funkcje rolnictwa

NOWA PROPOZYCJA KLASYFIKACJI POZAKOMERCYJNCYH FUNKCJI ROLNICTWA 1. Funkcje białe Pozakomercyjne funkcje rolnictwa 2. Funkcje błękitne 4. Funkcje zielone 3. Funkcje żółte Źródło: opracowano na podstawie [Wilkin 2007] oraz [Huylenbroeck i inni 2007]

1. Funkcje białe 1. Funkcje białe Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego Zapewnienie różnorodności żywności Produkcja rolna na potrzeby farmaceutyczne 1. Funkcje białe Zapewnienie wysokiej jakości zdrowotnej żywności Wytwarzanie żywności funkcjonalnej Źródło: opracowano na podstawie [Wilkin 2007] oraz [Huylenbroeck i inni 2007]

2. Funkcje błękitne 2. Funkcje błękitne Zarządzanie zasobami wodnymi Wytwarzanie energii wodnej i wiatrowej Poprawa jakości wód Zapobieganie powodziom Źródło: opracowano na podstawie [Wilkin 2007] oraz [Huylenbroeck i inni 2007]

3. Funkcje żółte 3. Funkcje żółte Utrzymanie spójności i żywotności obszarów wiejskich Podtrzymanie tożsamości wsi Podtrzymanie i rozwój infrastruktury gospodarczej 3. Funkcje żółte Ochrona tradycji i kultury ludowej Rozwój produkcji i usług bezpośrednio związanych z rolnictwem Źródło: opracowano na podstawie [Wilkin 2007] oraz [Huylenbroeck i inni 2007]

4. Funkcje zielone 4. Funkcje zielone Współdziałanie w utrzymaniu obszarów chronionych Poprawa obiegu materii i energii Kształtowanie i ochrona krajobrazu naturalnego i kulturowego 4. Funkcje zielone Wytworzenie energii z biomasy Proekologicznaagrotechnika Zapewnienie dobrostanu zwierząt gospodarskich Podtrzymanie bioróżnorodności Źródło: opracowano na podstawie [Wilkin 2007] oraz [Huylenbroeck i inni 2007]

Udział Polski w zakresie wybranych parametrów uwzględnianych w dyskusji nad WPR po 2013 r. Fundusz spójności UE (średnio 2009 i 2010) 27,7% Oś 3 PROW (jakość życia) 21,1% Pełnozatrudnieni w rolnictwie (w AWU) 2007 18,1% Oś 1 PROW (konkurencyjność) 17,6% Liczba gospodarstw w 2007 17,5% Koperta ONW (średnia dla lat 2007-2013) 15,4% PROW - średnia dla lat 2007-2013 13,9% Oś 4 PROW (Lider) 11,3% Oś 2 PROW (środowisko) 11,1% Powierzchnia UR pod NATURA 2000 2009 9,8% Powierzchnia UR pod ONW 2009 Powierzchnia UR 2008 9,1% Powierzchnia UR i Lasów pod Natura 2000 2009 8,1% Powierzchnia UR pod HNV 2008 6,9% Koperta P.B. w 2013 6,8% Wartość produkcji rolniczej (średnia dla 2007-2009) 5,6% Powierzchnia TUZ 2007 5,4% Powierzchnia lasów 2000 5,2% Koperta P.B. - średnia dla lat 2007-2013 Wkład w budżet UE (średnio 2007-2010) 2,7%

II Filar WPR średniorocznie w latach Szacowany poziom alokacji środków pomiędzy państwa członkowskie UE w 2013 roku Kraje członkowskie I Filar WPR 2013 r. II Filar WPR średniorocznie w latach 2007-2013 I i II Filar WPR 2013 r. mln EURO udział % Francja 8521 18,9 1083 7,9 9605 16,3 Hiszpania 5139 11,4 1150 8,4 6290 10,7 Niemcy 5853 13,0 1279 9,3 7132 12,1 Polska 3045 6,8 1914 13,9 4959 Wielka Brytania 3988 8,8 659 4,8 4647 Włochy 4370 9,7 1284 5654 9,6 UE-27 45063 100,0 13743 58805

średniorocznie w latach Poziom środków na 1 ha UR i na jedną jednostkę nakładów pracy (AWU) w 2013 roku (EURO) I Filar WPR 2013 r. II Filar WPR średniorocznie w latach 2007-2013 I i II Filar WPR 2013 r. EURO/ AWU ha UR EURO/ AWU EURO/ha UR Polska 1772 188 1114 118 2885 307 UE 27 4745 253 1447 77 6192 330

Różnica względem 2013r. (mln EURO) Symulacja alokacji dopłat bezpośrednich według udziału państwa w łącznej powierzchni UR KRAJ Alokacja w 2013 roku (mln EURO) Realokacja flat rate (mln EURO) Różnica względem 2013r. (mln EURO) Zmiana względem 2013 (%) Udział (%) Francja 8 521 7 263 -1 258 -15 15,93 Grecja 2 217 1 077 -1 140 -51 2,36 Hiszpania 5 139 6 591 1 452 28 14,46 Holandia 898 506 -392 -44 1,11 Niemcy 5 853 4 470 -1 383 -24 9,81 Polska 3 045 4 084 1 039 34 8,96 Portugalia 606 920 314 52 2,02 Republika Czeska 909 931 22 2 2,04 Rumunia 1 620 3 627 2 007 124 7,96 W. Brytania 3 988 4 266 278 7 9,36 Włochy 4 370 3 366 -1 004 -23 7,39 UE 27 45 580 0,0 100,0 a Powierzchnia bazowa do której będą przysługiwały dopłaty bezpośrednie w 2013 roku; wyliczono na

Symulacja alokacji dopłat bezpośrednich według zasady flat rate i środków z II Filaru WPR według zasad i wysokości obowiązujących w Perspektywie budżetowej 2007-2013 KRAJ Realokacja flat rate wedlug wielkości z roku 2013 (mln EURO) II Filar WPR (średniorocznie w latach 2007 – 2013) Łącznie Udział (%) Francja 7 263 920,3 8 183 14,0 Grecja 1 077 529,6 1 607 2,7 Hiszpania 6 591 1030,6 7 622 13,0 Holandia 506 69,5 576 1,0 Niemcy 4 470 1161,5 5 632 9,6 Polska 4 084 1890,0 5 974 10,2 Portugalia 920 561,3 1 481 2,5 Rep.Czeska 931 402,2 1 333 2,3 Rumunia 3 627 1146,1 4 773 8,1 W. Brytania 4 266 657,0 4 923 8,4 Włochy 3 366 1184,6 4 551 7,8 UE 27 45 580 13001,2 58 583 100,0

Komunikat Komisji 17.11.2010 w sprawie przyszłości WPR Trzy opcje (warianty): I – Status Quo, II- Wsparcie bardziej zbilansowane, ukierunkowane i zrównoważone (zielone), III – Likwidacja wsparcia rynkowego i dochodowego.

OPCJA II Płatności bezpośrednie (3 składniki): wsparcie bazowe (dochodowe), wsparcie za obowiązkowe „zielone” dobra publiczne, wsparcie za dobrowolne działania na rzecz środowiska (jako kompensata),

OPCJA II Inne problemy: art. 68.- wsparcie specyficzne (do 10%), capping, aktywny rolnik (rola ETO), wsparcie dla małych gospodarstw,

OPCJA II Instrumenty wsparcia rynkowego: udoskonalenie i uproszczenie, poprawa funkcjonowania łańcucha żywnościowego,

OPCJA II Rozwój obszarów wiejskich: instrumenty dostosowane i nakierowane na wsparcie środowiska, restrukturyzacji, innowacji, inicjatywy regionalne i lokalne, instrumenty ograniczania ryzyka i stabilizacji dochodów (zgodne z zieloną skrzynką WTO), alokacja między kraje członkowskie na podstawie obiektywnych kryteriów.

Ekspertyza zespołu z KEiPGwA Alokacja środków dla poszczególnych krajów została przeprowadzona z uwzględnieniem następujących kryteriów (scenariusze wielowariantowe): (Powierzchnie): Użytki rolne, Trwałe użytki zielone, Grunty pod roślinami niezbożowymi, ONW, Natura 2000, Gospodarstwa ekologiczne, Obszary szczególnie cenne przyrodniczo (HNV). oraz: 10%płatności specyficzne [Zespoł: prof. W. Poczta, dr W. Czubak, dr A. Sadowski, dr P. Siemiński]

Ekspertyza zespołu z KEiPGwA Reforma I filaru WPR spowodowałaby: znaczne zmiany w alokacji dopłat bezpośrednich, (główna przyczyną to odejście od plonu referencyjnego na rzecz zasady flate rate), wzrost płatności w stosunku do 2013 roku wystąpiłby głównie w nowych krajach członkowskich (ale także np. Hiszpania), przypadku Polski: bardzo korzystna zasada flate rate (min. 60% płatności) mało korzystne „zazielenienie”: mały udział TUZ, niska bioróżnorodność (b. wysoki udział zbóż w strukturze zasiewów), problem z „nowym” ONW, Problem -obiektywne wyznaczenie HNV (zle też ONW i Natura 2000) [Trudności obiektywnego pomiaru !!!]

Inne ważne zagadnienia Likwidacja kwot mlecznych (model CAPRI), Reforma WPR a WTO (model GTAP)

Skutki likwidacji kwot mlecznych (model CAPRI) (dr A Skutki likwidacji kwot mlecznych (model CAPRI) (dr A. Baer-Nawrocka, dr E. Kiryluk-Dryjska)

Czy specyficzny rodzaj polityki gospodarczej którą jest WPR powinien istnieć i w jakim kształcie? Według ostatniego Eurobarometru: 90% ankietowanych obywateli UE uważa, że rolnictwo i obszary wiejskie są ważne dla przyszłości Europy, 83% ankietowanych obywateli UE opowiada się za wsparciem finansowym dla rolników, przeciętnie ankietowani uważają, że decyzje w sprawie polityki rolnej powinny być nadal podejmowane na szczeblu UE. Udział kosztów WPR we wspólnym budżecie UE uległ zmniejszeniu z około 75% w 1985 roku do mniej niż 40% na koniec bieżącej Perspektywy Finansowej (wysoki udział wydatków na WPR nie wynika z kosztochłonności czy też braku racjonalności tej polityki, a jest skutkiem jej zaawansowanej integracji) Wydatki na WPR stanowią obecnie: 0,45% PKB, 2,5% wydatków finansów publicznych w UE, 80 euro rocznie na 1 obywatela UE.

Czy specyficzny rodzaj polityki gospodarczej którą jest WPR powinien istnieć i w jakim kształcie? liczba głodujących w skali światowej przekracza miliard, w Unii Europejskiej ponad 40 milionom osób ubogich brakuje żywności według FAO do 2050 r. globalne zapotrzebowanie na żywność podwoi się, liczba ludności na świecie ma wzrosnąć z 6 mld obecnie do 9 mld. rolnictwo UE zapewnia bardzo dobre wyżywienie dla 500 mln osób, a może/powinno wziąć udział w rozwiązywaniu problemów żywnościowych w skali globalnej, tworzy dobra publiczne, zagospodarowuje 60% powierzchni Polski, 50% powierzchni UE (z lasami ponad 90%).

Dziękuję za uwagę!