Opracowanie: Czesław Stawikowski Programy nauczania i podręczniki Nowe rozporządzenie Dz. U. z 2009 r. Nr 4 poz. 18 Narada dyrektorów szkół podstawowych Opracowanie: Czesław Stawikowski 1

Cele prezentacji Poznanie najważniejszych zmian w przepisach dotyczących programów nauczania i podręczników oraz uzasadnienia tych przepisów. 2. Poszerzenie wiedzy na temat procesów tworzenia prawa, w tym prawa wewnątrzszkolnego. 3. Refleksja nad możliwym wpływem zmian w przepisach na sprawowanie nadzoru pedagogicznego.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 6 stycznia 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia (Dz. U. Nr 4 poz. 18) Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. zastąpiło 30 stycznia 2009 roku ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ i SPORTU z dnia 5 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 25, poz.220)

* uwzględniające wprowadzenie, z dniem 1 września 2009 r., Najważniejsze zmiany Wprowadzono zmiany: * wynikające z konieczności dostosowania przepisów regulujących dopuszczanie do użytku szkolnego programów i podręczników do zmian w ustawie o systemie oświaty, wprowadzonych ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 542), * mające na celu usprawnienie procedury dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, * uwzględniające wprowadzenie, z dniem 1 września 2009 r., nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego w klasach I szkół podstawowych i klasach I gimnazjum. Z „Uzasadnienia” 

W stosunku do dotychczas obowiązującego rozporządzenia nie wprowadza się zasadniczo zmian w zasadach dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania z uwagi na projektowane zmiany w przepisach ustawy o systemie oświaty, polegające na odejściu od dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Z „Uzasadnienia”

Brak zmian dotyczy także elementów jakie powinny zawierać odpowiednio programy wychowania przedszkolnego, programy nauczania ogólnego oraz programy nauczania dla zawodu lub profilu. Wydaje się, że niektóre elementy programów nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego powinny istotnie różnić się od tak samo określonych w nowym rozporządzeniu elementów „starej podstawy”. Czy wystarczy tylko zmienić programy nauczania ogólnego czy konieczna jest istotna zmiana samego procesu kształcenia?

W rozporządzeniu nie reguluje się kwestii dopuszczania przez dyrektora szkoły (przedszkola) do użytku w danej szkole (przedszkolu) programu nauczania opracowanego przez nauczyciela z uwagi na unormowania w tym zakresie zawarte w art. 22a ust. 2-2b ustawy o systemie oświaty. Nie wprowadza się także wymagań dotyczących szkolnego zestawu programów nauczania – kwestie te zostały bowiem wyczerpująco uregulowane wraz z wprowadze-niem do ustawy o systemie oświaty przepisów art. 22a ust. 2a, 2b i 2e dotyczących tworzenia szkolnego zestawu programów nauczania (na mocy ustawy z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty..) Z „Uzasadnienia”

Z ustawy o systemie oświaty (stan prawny 23.02.2008) Art.22a. Nauczyciel wybiera program wychowania przedszkolnego, program nauczania oraz podręcznik spośród programów i podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego. 2. Nauczyciel ma prawo opracowania własnego programu wychowania przedszkolnego lub programu nauczania. 2a. Wybrany program wychowania przedszkolnego, program nauczania oraz podręcznik, a także program, o którym mowa w ust.2, nauczyciel przedstawia radzie pedagogicznej. 2b. Rada pedagogiczna, spośród przedstawionych przez nauczycieli programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania oraz podręczników, ustala, w drodze uchwały, po zasięgnięciu opinii rady rodziców odpowiednio zestaw programów wychowania przedszkolnego lub szkolny zestaw programów nauczania i szkolny zestaw podręczników, biorąc pod uwagę możliwości uczniów… 2e. Dyrektor szkoły podaje do publicznej wiadomości, do dnia 15 czerwca, odpowiednio zestaw programów wychowania przedszkolnego lub szkolny zestaw programów nauczania i szkolny zestaw podręczników, które będą obowiązywać od początku następnego roku szkolnego.

W związku z tym nie pojawiła się w nowym rozporządzeniu część zapisów z § 24 starego rozporządzenia zdezaktualizowanych ustawą z 2007 : 1. W przedszkolu i oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej wyboru programu wychowania przedszkolnego dokonuje nauczyciel (nauczyciele) któremu powierzono opiekę nad danym oddziałem lub osoba prowadząca zajęcia dodatkowe , uwzględniające potrzeby i możliwości dzieci , spośród programów wpisanych do wykazu o którym mowa w § 18 ust. 1. 2. W szkole podstawowej, gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej wyboru programu nauczania ogólnego dla zajęć edukacyjnych dla danego oddziału, ujętych w szkolnym planie nauczania, o którym mowa w przepisach w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, dokonuje nauczyciel prowadzący te zajęcia, uwzględniając możliwości i zainteresowania uczniów oraz wyposażenie szkoły, spośród programów wpisanych do wykazu, o którym mowa w par.18 ust.2. 7. Nauczyciele prowadzący zajęcia w danym oddziale ustalają zestaw programów nauczania realizowanych w tym oddziale, złożony z programów nauczania ogólnego dla poszczególnych zajęć edukacyjnych…

W rozporządzeniu pozostawia się jedynie wymóg, aby program wychowania przedszkolnego i program nauczania ogólnego opracowany przez nauczyciela uzyskał pozytywną opinię nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, a program nauczania dla zawodu albo program nauczania dla profilu opracowany przez nauczyciela uzyskał pozytywną opinię kuratora oświaty. Poniżej na przepisy starego rozporządzenia naniesiono zmiany, które pojawiły się w nowym rozporządzeniu

§ 25 24 2. 5. Program wychowania przedszkolnego opracowany przez nauczyciela lub osobę prowadzącą zajęcia dodatkowe może zostać dopuszczony do użytku w danym przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej po powinien uzyskaćniu pozytywnąej opinięi nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe i kwalifikacje do pracy w przedszkolu. 3. 9. Program nauczania ogólnego opracowany przez nauczyciela może zostać dopuszczony do użytku w danej szkole i włączony do szkolnego zestawu programów po powinien uzyskaćniu pozytywnąej opinięi nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe w zakresie zgodnym z zakresem treści nauczania, które program obejmuje.

Należy zwrócić uwagę na wzrost roli nauczyciela i poszerzenie jego autonomii w przepisach nowego rozporządzenia. Nie ma teraz regulacji prawnej na poziomie ustawy lub rozporządzenia, która wprost zmuszałaby nauczyciela do współpracy z innymi nauczycielami przy tworzeniu lub wyborze programu nauczania. Trudno wyobrazić sobie sytuację gdy w szkole taka współpraca nie funkcjonuje.

Nowe rozporządzenie nie zawiera już zadania dla kuratorów oświaty i placówek doskonalenia nauczycieli zawartego w „starym” rozporządzeniu: § 25. Kuratorzy oświaty oraz publiczne placówki doskonalenia nauczycieli udzielają szkołom i nauczycielom niezbędnej pomocy metodycznej w sprawach ustalania szkolnego zestawu programów. Pamietajmy, że zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty nadzór pedagogiczny polega na : „udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych”

W rozporządzeniu nie przewiduje się dopuszczania do użytku szkolnego podręczników wspomagających edukację przeznaczonych do wychowania przedszkolnego dzieci sześcioletnich. Ze względu na specyfikę wychowania przedszkolnego, którego zadaniem jest wspomaganie rozwoju intelektual- nego i kształtowanie gotowości dziecka do nauki czytania i pisania, w szczególności poprzez różnego rodzaju zabawy i gry dydaktyczne, na tym etapie edukacyjnym korzystanie z podręczników nie jest konieczne. Z „Uzasadnienia”

Zasadnicze zmiany w procedurze dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, w stosunku do dotychczas obowiązujących przepisów, polegają na: określeniu, że „podręcznik przeznaczony do kształcenia ogólnego zawiera systematyczną prezentację wszystkich lub wybranych treści nauczania z zakresu danych zajęć edukacyjnych na danym etapie edukacyjnym, ujętych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, opisanych w szczególności jako przedmiot, ścieżka edukacyjna, blok przedmiotowy lub moduł…” (§ 3 ust. 1) 2) określeniu, że „podręcznik przeznaczony do kształcenia zintegrowanego (edukacji wczesnoszkolnej) zawiera systematyczną prezentację wszystkich lub wybranych treści nauczania, w szczególności z zakresu edukacji polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i społecznej ujętych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego” (§ 3 ust. 2)

Zasadnicze zmiany w procedurze dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, w stosunku do dotychczas obowiązujących przepisów, polegają na: 3) zastąpieniu odrębnych opinii merytorycznych i dydaktycznych opiniami merytoryczno-dydaktycznymi (§ 7 rozporządzenia). (Opinie obejmujące obydwa zakresy, tj. merytoryczny i dydaktyczny, wymagane były tylko w przypadku podręczników do kształcenia zintegrowanego i podręczników do nauczania języka obcego ) W przypadku podręcznika do kształcenia ogólnego do jednego przedmiotu (w tym również do języka obcego i kształcenia zintegrowanego/edukacji wczesnoszkolnej), podręcznika przeznaczonego do kształcenia w zawodzie albo w profilu kształcenia ogólnozawodowego będą wymagane trzy pozytywne opinie, w tym dwie merytoryczno-dydaktyczne, zawierające szczegółową ocenę poprawności pod względem merytorycznym i szczegółową ocenę przydatności dydaktycznej, w tym ocenę materiału ilustracyjnego, oraz jedna opinia językowa…

Zasadnicze zmiany w procedurze dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, w stosunku do dotychczas obowiązujących przepisów, polegają na: 3) c.d. opinia językowa będzie zawierała, oprócz szczegółowej oceny poprawności pod względem językowym, również ocenę komunikatywności tekstu podręcznika, który powinien być napisany językiem zrozumiałym dla uczniów. 4) podręcznik do nauczania języka obcego będzie przeznaczony do określonego w podstawie programowej kształcenia ogólnego poziomu zaawansowania znajomości języka (§ 3 ust. 6) Pozostałe istotne zmiany dotyczą rzeczoznawców i ich opinii oraz wydawców.

Na podstawie nowego rozporządzenia będą dopuszczane do użytku szkolnego programy i podręczniki do podstawy programowej określonej w rozporządzeniu MENiS z 26.02.2002 w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z późn. zm.) oraz do nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego określonej w rozporządzeniu MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) z tym, że wykazy podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego będą prowadzone odrębnie dla obu tych podstaw. (§ 19 ust. 2)

Inne zmiany * Uwzględnienie społeczności posługującej się językiem regionalnym np. w (§ 3 ust. 3) * W przypadku podręczników (§ 22) zmiana zapisu „Numer dopuszczenia” na „Rok dopuszczenia” * Stosowanie zapisów: „kształcenie zintegrowane (edukacja wczesnoszkolna)” zamiast „kształcenie zintegrowane” * Stosowanie terminu „autorzy” zamiast „współautorzy” * Poprawienie zapisów rozporządzenia zgodnie z zasadami techniki prawodawczej:

Np. § 2 ust. 1 „ Program wychowania przedszkolnego stanowi opis sposobu realizacji zadań ustalonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, określonej w odrębnych przepisach, w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół lub zadań, które mogą być realizowane w ramach zajęć dodatkowych określonych w odrębnych przepisach w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół.”

Np. § 2 ust. 3 „3. Program nauczania dla zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, zwany dalej "programem nauczania ogólnego", stanowi opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, określonej w odrębnych przepisach w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

Co dalej? Jeżeli prezydent podpisze ustawę zmieniającą ustawę o systemie oświaty, to: * zmieni się zapisana w ustawie zasada (sposób) dopuszczania programów do użytku szkolnego * zmieni się upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia ministra i pojawi się wkrótce nowe rozporządzenie (nie dłużej niż w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy)

W stosunku do dotychczas obowiązującego rozporządzenia nie wprowadza się zasadniczo zmian w zasadach dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania z uwagi na projektowane zmiany w przepisach ustawy o systemie oświaty, polegające na odejściu od dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Z „Uzasadnienia”

Art. 22a ustawy o systemie oświaty Obecnie (23.02.2009) Nauczyciel wybiera program wychowania przedszkolnego, program nauczania oraz podręcznik spośród programów i podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego. 2. Nauczyciel ma prawo opracowania własnego programu wychowania przedszkolnego lub programu nauczania. 2a. Wybrany program wychowania przedszkolnego, program nauczania … nauczyciel przedstawia radzie pedagogicznej. 2b. Rada pedagogiczna… ustala, w drodze uchwały… odpowiednio zestaw pro- gramów wychowania przedszkolnego lub szkolny zestaw programów nauczania... W wersji skierowanej do podpisu prezydenta 1. Nauczyciel ma prawo wyboru podręcznika spośród podręczników 2. Nauczyciel przedstawia dyrektorowi szkoły program wychowania przedszkolnego lub program nauczania. Dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, dopuszcza do użytku w danej szkole zaproponowany przez nauczyciela program wychowania przedszkolnego lub program nauczania. 2b. Dopuszczone do użytku w danej szkole programy wychowania przedszkolnego lub programy nauczania stanowią odpowiednio zestaw programów wychowania przedszkolnego lub szkolny zestaw programów nauczania. ..

Upoważnienie ustawowe w art. 22 a ustawy o systemie oświaty Obecnie (23.02.2009) 8. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a w przypadku progra- mów nauczania i podręczników dla szkół artystycznych – minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, określą, w drodze rozporządzenia: szczegółowe warunki, jakie muszą spełniać programy i podręczniki dopuszczane do użytku szkolnego, a także warunki tworzenia przez nauczycieli własnych programów, 2) szczegółowe warunki i tryb dopuszczania do użytku szkolnego programów i podręczników oraz cofania dopuszczenia, … W ustawie skierowanej do podpisu przez prezydenta 8. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a w przypadku programów i podręczników do szkół artystycznych minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, określa, w drodze rozporządzenia: szczegółowe warunki i tryb dopuszczania do użytku w danej szkole progra- mów wychowania przedszkolnego i programów nauczania przez dyrektora szkoły; 2)  szczegółowe warunki, jakie muszą spełniać podręczniki dopuszczane do użytku szkolnego;

Cele prezentacji Poznanie najważniejszych zmian w przepisach dotyczących programów nauczania i podręczników oraz uzasadnienia tych przepisów. 2. Poszerzenie wiedzy na temat procesów tworzenia prawa, w tym prawa wewnątrzszkolnego. 3. Refleksja nad możliwym wpływem zmian w przepisach na sprawowania nadzoru pedagogicznego.

Dziękuję za uwagę!