Azbest – zagrożenia związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem Bolesław Maksymowicz PAŃSTWOWA RADA OCHRONY ŚRODOWISKA Bielawy, 2 czerwiec 2010 r.

Wprowadzenie: Azbest – najczęściej określany jako włókniste krzemiany naturalnych takich minerałów jak: chryzotyl (azbest biały), krokidolit (azbest nie-bieski), amozyt (grueneryt), antofilit, termolit i aktynolit – był do niedawna stosowany (w szerokim zakresie w budownictwie i mniej-szym w przemyśle chemicznym, motoryzacyj-nym, energetyce i innych dziedzinach gospo-darki) głównie ze względu na włóknisty chara-kter, odporność na wysoką temperaturę, wysoką odporność na działanie agresywnego środowiska chemicznego oraz wysoką wytrzymałość mechaniczną.

Wprowadzenie: Szczególne zagrożenie azbestu dla środowiska (w tym zdrowia i życia ludzi) wynika z realnej możliwości: – uwolnienia włókien azbestowych, związanych w danym wyrobie w wyniku erozji, wzrostu kruchości oraz mechanicznych oddziaływań (mielenia, kruszenia, łamania itp.), – wchłonięcie włókien przez organizm przez drogi oddechowe oraz w niewielkim stopniu przez skórę i spowodowanie takich chorób jak pylica azbestowa (azbestoza), rak płuc i opłucnej (międzybłonniak), zgrubienia opłucnej, zapalenia skórne.

Wprowadzenie: Źródła narażenia na ryzyko tych zachorowań można podzielić na:  niezawodowe, które może wystąpić: ― na terenach sąsiadujących z terenami prze-mysłowymi (zakładami stosującymi wyroby azbestowe na różne instalacje, nieczynnymi nieoczyszczonymi zakładami produkującymi wyroby azbestowe, legalnymi i nielegalnymi miejscami składowania odpadów zawierają-cych azbest, w tym zmieszanych z odpadami komunalnymi, nieprawidłowo prowadzonymi składowiskami odpadów azbestowych itd.),

Wprowadzenie: ― u osób postronnych (rodzin, sąsiadów, prze-chodniów, widzów itp.) znajdujących się w pobliżu osób/pracowników nieprzestrzegają-cych przepisów i zasad bezpieczeństwa przy usuwaniu, demontażu, transporcie i składowa-niu wyrobów/odpadów zawierających azbest, ― w obszarach miejskich przy trasach komuni-kacyjnych o dużym natężeniu ruchu, ― w obszarach miejskich i wiejskich w wyniku uszkodzeń ścian osłonowych (elewacji), pokryć dachowych, izolacji ognioodpornych i akustycznych, instalacji wentylacyjnych, klimatyzacyjnych, sanitarnych (zsypy, kana-lizacja) i innych,

Wprowadzenie:  zawodowe, które może wystąpić na stano-wiskach: ― poboru prób do badań wyrobów azbesto-wych, ― zabezpieczania wyrobów azbestowych, ― demontażu i usuwaniu wyrobów azbesto-wych, ― pakowania odpadów azbestowych, ― załadunku i rozładunku odpadów azbesto-wych, ― unieszkodliwiania odpadów azbestowych.

Deklaracja Brukselska (z 2005 r.): Zaleca rygorystyczne przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących wszystkich aspektów zdro-wotnych i bezpieczeństwa pracy z azbestem, oraz:  oznakowania wyrobów azbestowych czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami (uznając ozna-czenie literą „a” za zbyt słabe ostrzeżenie),  wprowadzenie obowiązkowych audytów budynków użyteczności publicznej do roku 2007 i budynków mieszkalnych do roku 2008,  usunięcie z regulacji prawnych UE określenia „sporadyczne i na niskim poziomie narażenie na azbest”, bowiem żadne naraże- nie na azbest nie jest bezpieczne!

Ustawa Prawo ochrony środowiska: 1) Zalicza azbest oraz substancje i przedmioty zawie-rające azbest  do substancji stwarzających szcze-gólne zagrożenie dla środowiska, podlegających sukcesywnej eliminacji przy zachowania szczegól- nych środków ostrożności, a instalacje (budynki, obiekty małej architektury) lub urządzenia, w których są, były lub dla których istnieje uzasadnione podejrzenie, iż były w nich wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska  do podlegających obowiązkowi oczyszczenia lub unieszkodliwienia;

Ustawa Prawo ochrony środowiska: 2) zobowiązuje:  wykorzystujących substancje stwarzające szcze-gólne zagrożenie dla środowiska  do dokumen-towania ich rodzaju, ilości, miejsc występowania i sposobu eliminowania oraz okresowego przedkładania tych informacji marszałkowi województwa,  osoby fizyczne niebędące przedsiębiorca- mi  do przedkładania uproszczonej formy ww. informacji wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta,

Rozporządzenia Ministra Zdrowia: w wykazie substancji niebezpiecznych oznacza azbest indeksem 650-013-00-6 – substancja:  stanowiąca poważne zagrożenie zdrowia w następstwie narażenia na długotrwałe oddziaływanie na drogi oddechowe,  posiadającą udokumentowane działanie rakotwórcze kategorii 1.

Ustawa o odpadach: 1) ustanawia szczegółowe zasady postępowania z azbestem, z których wynika, że:  odpady zawierające azbest objęte są krajowym (Kpgo), wojewódzkim (Wpgo) lub powiatowym (Ppgo) planem gospodarki odpadami natomiast gminny plan gospodarki odpadami (Gpgo) – odpady komunalne z uwzględnieniem odpa- dów komunalnych ulegających biodegra- dacji oraz odpadów niebezpiecznych za- wartych w odpadach komunalnych; 2) do obowiązkowych zadań własnych w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi zalicza:

Ustawa o odpadach: 2) do obowiązkowych zadań własnych:  gmin w zakresie gospodarki odpadami komunal-nymi zalicza zapewnianie takich warunków funk-cjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, aby było możliwe wydzielanie z nich odpadów niebezpiecznych,  województwa – zapewnianie budowy, utrzy- mania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych;

Ustawa o odpadach: 3) zobowiązuje wytwórcę odpadów, który jednocześ-nie prowadzi działalność, w wyniku której pows-tają odpady zawierające azbest i który przetwarza te odpady w urządzeniach przewoźnych – do uzys-kania jednej decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami, obejmującej odpady powstające w wyniku rozbiórki i remontów oraz odpady powstałe w wyniku eksploatacji urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest;

Ustawa o odpadach: 4) dopuszcza przetwarzanie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych zapewniają-cych przekształcenie włókien azbestu jeżeli:  niespowoduje to zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzi oraz dla środowiska,  będą spełnione warunkach, które określi rozporządzenie, ministra właściwego do spraw gospodarki;

Ustawa o odpadach: 4) nakazuje unieszkodliwienie przez składowanie na składowisku odpadów niebezpiecznych odpady powstałe po procesie przetwarzania odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych nadal zawierające włókna azbestu; 5) kwalifikuje do niebezpiecznych odpady zawierające jako składniki pył i włókna azbestu (C25).

Ustawa o odpadach: 6) stanowi, że decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami lub zezwolenie na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych ma określać sposób oraz rodzaj magazynowania tych odpadów, a zakończenie wykonywania usługi odzysku lub unieszkodliwianie w tych urządzeniach jest równoznaczne z obowiązkiem zakończenia magazynowania tych odpadów.

Rozporządzenie MŚ dot. składowisk: 1) stanowi, że:  składowiska odpadów niebezpiecznych lub wydzielone części na terenie składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne lub składowisku odpadów obojętnych, przeznaczone do wyłącznego składowania odpadów niebezpiecznych oznaczonych kodami: 17 06 01* (Materiały izolacyjne zawierające azbest) lub 17 06 05* (Materiały konstrukcyjne zawierające azbest) – buduje się w specjalnie wykonanych zagłębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem się, – ww. odpady składuje się w opakowaniu, w którym zostały dostarczone na składowisko odpadów spełniając przy tym następujące wymagania:

Rozporządzenie MŚ dot. składowisk:  ww. odpady składuje się w opakowaniu, w którym zostały dostarczone na składowisko odpadów spełniając przy tym następujące wymagania: ― każdorazowo po umieszczeniu odpadów na ww. składowisku jego powierzchnię zabezpiecza się przed emisją pyłów przez przykrycie izolacja syntetyczna lub warstwa ziemi, ― na ww. składowisku nie prowadzi się robót mogących powodować uwolnienie włókien azbestowych ze składowanych odpadów,

Rozporządzenie MŚ dot. składowisk: 2) wymaga aby:  składowanie ww. odpadów należy zakoń-czyć na poziomie 2 m poniżej poziomu terenu otoczenia i wypełnić ziemią do poziomu terenu,  budowanie budynków, wykonywanie wyko-pów, instalacji naziemnych i podziemnych oraz prowadzenie robót naruszających strukturę ww. składowiska po jego wypeł-nieniu warstwą ziemi jest zakazane.

Rozporządzenie MŚ w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagro-żenie dla środowiska określa:  formę, układ i wymagane techniki oraz wzór formularza zawierającego informacje o rodzaju, ilości i miejscach występowania m.in. azbestu,  termin przedkładania ww. informacji przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – do dnia 31 marca za poprzedni rok kalendarzo-wy, począwszy od danych za rok 2003.

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032: zakłada usunięcie wszystkich wyrobów zawie-rających azbest do końca 2032 r. (do końca 2012 roku ok. 4 mln ton). Wg szacunków stano-wi to ok. 14 mln ton. Osiągnięcie założonych celów wydaje się mało prawdopodobne w sytu-acji kiedy: – ponad połowa gmin w Polsce nie posiada jeszcze programu usuwania azbestu (nie mylić z Gpgo), – posiadanie ww. programu jest warunkiem koniecznym do ubiegania się o środki na cele związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, – koszty usuwania są coraz wyższe a dofinansowanie coraz niższe (na ten rok Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planuje dla każdego z 16 wojewódzkich funduszy po ok. 1 mln złotych). Sytuację nieco poprawia stworzona samorządom możliwość: – uzyskania dotacji na sporządzenie rzetelnej inwentaryzacji i na jej podstawie dobrego gminnego programu usuwania azbestu – w ramach konkursów organizowanych przez Ministerstwo Gospodarki9 – korzystania z dostępnych poradników7,9 i bezpłatnych konsultacji10.

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032: – koszty usuwania są coraz wyższe a dofinan-sowanie coraz niższe (na ten rok Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planuje dla każdego z 16 wojewódz-kich funduszy po ok. 1 mln złotych). Sytuację poprawia stworzona samorządom możliwość uzyskania dotacji na sporządzenie rzetelnej inwentaryzacji i na jej podstawie programu usuwania azbestu – w ramach konkursów organizowanych przez Ministerstwo Gospodarki oraz korzystania z dostępnych poradników i bezpłatnych konsultacji.

Sposoby usuwania azbestu Najczęściej praktykowanym i oferowanym w Polsce sposobem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie. Inny oferowany sposób to unieszkodliwianie przy pomocy mikrofal, w przewoźnych insta-lacjach, o których mowa w ostatnio zmienionej ustawie o odpadach. Szacuje się (na podsta-wie dostępnej literatury), że na świecie ofero-wanych jest co najmniej 80 sposobów uniesz-kodliwiania odpadów zawierających azbest.

Dziękuję za uwagę