Analiza sieci i inne metody badań klastrów Elżbieta Wojnicka Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Kielce

Badanie klastrów w Polsce 1. Znalezienie istotnych koncentracji zatrudnienia - obliczenie współczynnika lokalizacji LQ = (Eij/Ej)/(Ein/En), gdzie Eij – zatrudnienie w przemyśle i w regionie j, Ej – całkowite zatrudnienie w regionie j, Ein – krajowe zatrudnienie w przemyśle i, En całkowite zatrudnienie w kraju. LQ większy niż 1,25 jest zazwyczaj przyjmowany jako świadczący o regionalnej specjalizacji w danym sektorze

Badanie klastrów w Polsce 2. Badanie ankietowe w miejscach koncentracji zatrudnienia danej branży i pokrewnych Ankiety analizowane były tak by uzyskać ocenę następujących cech gron: 1) Efektywność (wzrost rentowności, wzrost udziału w rynku w ostatnich 2 latach), 2) Innowacyjność (innowacje produktowe, procesowe i organizacyjno-zarządcze),

Badanie klastrów w Polsce 3) Zakorzenienie w regionie (znaczenie transakcji regionalnych, znaczenie historycznej obecności branży w regionie jako czynnika lokalizacji), 4) Umiędzynarodowienie (transakcje z zagranicą, zagraniczne kontakty i mobilność pracowników),

Badanie klastrów w Polsce 5) Współpraca z innymi przedsiębiorstwami (w zakresach: badania i rozwój (technika i technologia); badanie rynków, udział w targach; usługi serwisowe dla klientów; szkolenia pracowników; zaopatrzenie w materiały i surowce; dystrybucja; podnoszenie jakość produktów (np. wspólne uzyskiwanie certyfikatów); wzajemne udzielanie gwarancji kredytowych; reklama, marketing, promocja) 6) Instytucjonalizacja współpracy,

Badanie klastrów w Polsce 7) Współpraca z wiedzochłonnymi usługami biznesowymi i instytucjami wsparcia przedsiębiorczości (firmy IT, doradztwo technologiczne, konsulting, firmy projektowe, firmy marketingowe, fundusze venture capital, banki, instytucje wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw, agencje rozwoju regionalnego), 8) Uczestnictwo w organizacjach przedsiębiorców,

Badanie klastrów w Polsce 9) Relacje z władzami lokalnymi, 10) Mobilność personelu (uczestnictwo w konferencjach, targach, szkoleniach)

W porównaniu do przeciętnej krajowej z badania SkórzaneTekstylneSpożywczeRybyPlasti ki Budownictwo Słups k Rado m Dolny Śląsk Biel sko- Biał a Wie lkop olsk ie Olszty n Pomo rskie Wielk opolsk ie Pozn ań Dolnoś ląskie Efektywność Innowacyjność Transakcje regionalne Internacjonalizacja Współpraca z przedsiębiorstwami Współpraca ze sferą B+R Instytucjonalizacja współpracy Współpraca z usługami wiedzochłonnymi Uczestnictwo w organizacjach przedsiębiorców Relacje z władzami lokalnymi Mobilność personelu

Analiza sieci - klaster medialny w Berlin- Brandemburgia (S.Kratke) Analiza klastra medialnego obejmowała kwestionariusz zawierający nie tylko tradycyjne pytania o cechy strukturalne przedsiębiorstw, ale także pytania, które mogą być wykorzystane w analizie sieci tj. dotyczące transakcyjnych i komunikacyjnych powiązań z partnerami wewnątrz i na zewnątrz regionu. Szczegółowe wywiady zostały przeprowadzone w 42 firmach (2000 rok) czyli około 35% firm klastra

Analiza sieci - klaster medialny w Berlin- Brandemburgia (S.Kratke) Analiza jakościowa relacji w klastrze powinna wyjaśniać następujące aspekty: a) koncentrację, liczbę i strukturalne cechy przedsiębiorstw, b) zakres funkcjonalnego zróżnicowania, c)określenie gęstości, spójności i stopnia centralizacji relacji kooperacyjnych w klastrze oraz powiązań ponadregionalnych.

Analiza sieci - klaster medialny w Berlin- Brandemburgia (S.Kratke) Punkt c) opiera się na analizie sieciowej umożliwiającej określenie na podstawie sieci relacji między firmami pozycji zajmowanych przez poszczególne firmy, w ujęciu ilościowym umożliwiającym porównania między różnymi klastrami. Pojęcie sieci odnosi się tu do powiązań komunikacyjnych i transakcyjnych między firmami.

Metody analizy sieci Regionalna analiza sektora – bazująca na opiniach ekspertów, rezultatem jest zestaw opinii wyrażanych przez poszczególnych graczy klastra podczas wywiadów. Metoda ta jednak nie umożliwia porównania między klastrami jak też odzwierciedla ego-sieci tj. według pojęcia poszczególnych respondentów. Ponadto nie można zakładać, że reprezentanci poszczególnych firm będą mieli pojęcie na temat wielostronnych powiązań między firmami i instytucjami w klastrze.

Metody analizy sieci Analiza powiązań bazująca na ankietowaniu przedsiębiorstw, optymalnie uwzględniająca ich intensywność. Ankiety są następnie analizowane, a rezultaty przedstawiane graficznie dla całej zbadanej sieci powiązań wykorzystującej analizę wskaźnikową. Jedynym problemem jaki się tu pojawia jest niepełność informacji, gdyż zazwyczaj nie da się zmonitorować wszystkich powiązań. Z tego też powodu musi być zazwyczaj połączona z analizą regionalnego przemysłu by uwzględnić te elementy klastra, które mają niewiele wspólnego z jakością sieci.

Gęstość sieci Pomiar gęstości określa jaki procent wszystkich potencjalnych powiązań w sieci stanowią relacje faktyczne. W przypadku 55 podmiotów z klastra filmowego objętych analizą sieciową potencjalnie występuje 1485 relacji (N*(N-1)/2 = 55*54/2= 1485) jeśli każdy z graczy jest powiązany z innymi. 100% gęstość jest raczej nierealna. Przykładowo mała spójna sieć przyjaciół zazwyczaj osiąga gęstość 40% najwyżej

Gęstość sieci Gęstość sieci w klastrze filmowym Poczdam/Babelsberg wynosi około 16% co jest relatywnie wysokim wynikiem.

Indywidualne pozycje poszczególnych graczy. Najważniejszym wskaźnikiem określającym pozycje poszczególnych graczy jest ich ranga w sieci tj. stopień centralności określany przez stopień integracji z resztą sieci. Stopień centralizacji sieci może być wskaźnikiem jej hierarchiczności – w przypadku wysokiej wartości parametru tj. gdy jeden lub kilku graczy zajmuje centralne pozycje

Indywidualne pozycje poszczególnych graczy. Drugim ważnym wskaźnikiem pozycji partnerów jest ich bliskość w sensie geodezyjnym między parami partnerów, które pojawiają się w wyniku pośrednictwa obserwowanego podmiotu. Wskaźnik ten jest interpretowany jako miara potencjału centralizacji informacji przez poszczególnych graczy w sieci. Gracze z wysokimi wskaźnikami mają silną pośredniczącą pozycję.

Indywidualne pozycje poszczególnych graczy. W klastrze poczdamskim 12 najważniejszych pozycji zajmują 3 grupy studiów telewizyjnych i filmowych, 6 firm produkujących filmy, 1 duża firma z grupy stacji telewizyjnych i dystrybutorów, jedna mała firma z sektora filmów i usług studialnych i 1 duża firma z pozostałej działalności związanej z przemysłem filmowym.

Indywidualne pozycje poszczególnych graczy. Centrum sieci transakcyjnych w klastrze poczdamskim zajmują więc studia i firmy produkujące filmy. Najbardziej centralne pozycje zajmują firmy zatrudniające powyżej 100 pracowników, a więc centralne pozycje obejmują głównie firmy duże. Przy czym wynika to przede wszystkim z obecności jednej dużej firmy o wysokich wskaźnikach powiązań i pośrednictwa. Po jej usunięciu grupa małych firm zajmuje centralne pozycje w sieci.

Metoda klastra GEM Padmorea i Gibsona (1998) Efektywność klastra zależy od czegoś więcej niż powiązania między firmami i instytucjami oraz od czegoś więcej niż innowacje Sześć determinant efektywności klastra pogrupowanych w trzy pary: Groundings (determinanty podaży), Enterprises (determinanty strukturalne), Markets (determinanty popytu).

Determinanty Podaży Groundings (podstawy) ZASOBY w jakie wyposażony jest region: naturalne (lasy, grunty) oraz odziedziczone i rozwinięte (kapitał ludzki, wiedza, kapitał finansowy, technologia, strategiczna lokalizacja geograficzna)

Determinanty Podaży Groundings (podstawy) INFRASTRUKTURA infrastruktura fizyczna (komunikacji, transportowa) i miękka jak regulacje ułatwiające rozwój funkcji biznesowych (system nauczania, stowarzyszenia biznesowe, laboratoria badawcze, podatki, jakość życia, rynki finansowe, polityka państwa). Infrastruktura może w pewnym stopniu kompensować braki zasobów i vice-versa.

Determinanty strukturalne Enterprises (przedsiębiorstwa) DOSTAWCY I PRZEMYSŁY POWIĄZANE sukces zależy od różnorodności, jakości, kosztu doskonałości lokalnych dostawców jak też jakości powiązań nabywca-dostawca. Firmy powiązane wykorzystują podobną technologię, transferowalne zasoby ludzkie, podobną wyspecjalizowaną infrastrukturę i działają na tych samych rynkach. Sukces zależy od liczby i jakości tych firm powiązanych i występowania formalnych i nieformalnych powiązań między nimi a pozostałymi firmami klastra

Determinanty strukturalne Enterprises (przedsiębiorstwa) STRUKTURA FIRM I ICH STRATEGIA przedsiębiorstwa klastra powiązane w łańcuch wartości wokół danej osi (rodzaju produktu, zasobu wiedzy). Analizuje się liczbę i wielkość firm, stopę urodzeń i śmierci przedsiębiorstw, własność i siłę kapitałową. Koncentracja jest ważna, gdyż jest powiązana ze wzrostem udziału w rynku. Ocenia się też strategie konkurencyjne i rozwoju firm. (Czasem trudno odróżnić firmy klastra od firm powiązanych)

Determinanty Popytu Markets (rynki) RYNKI LOKALNE rynki wewnątrz regionu. Ważna jest ich wielkość, udział w rynku, jego wzrost i perspektywy, zakres traktowania rynku jako rynku zaopatrzenia przez nabywców, standardy i jakość przez nich oczekiwana, cechy wyróżniające popyt lokalny, wola nabywców by współpracować z lokalnym klastrem

Determinanty Popytu Markets (rynki) DOSTĘP DO RYNKÓW ZEWNĘTRZNYCH regiony różnią się dostępnością do rynków zewnętrznych (niekoniecznie międzynarodowych choć standardem oceny klastra powinien być rynek globalny), ze względu na stopień ich ochrony, wielkość i stopę wzrostu, udział klastra w rynku globalnym, cechy ostatecznych użytkowników, istniejące relacje rynkowe, bariery wejścia, bariery handlowe.

Metoda klastra GEM Potencjał innowacyjny regionu oraz siłę klastra jaką on konstytuuje ocenia się metodą ekspercką poprzez przypisanie odpowiedniej liczby punktów – w skali od 1 do 10 – poszczególnym determinantom klastra Klaster uważa się za konkurencyjny jeśli utrzymuje on lub zwiększa udział w rynku ze średnią lub wyższą od średniej stopą zwrotu z inwestycji z głównej linii produktowej

Metoda klastra GEM Klaster z ocenami na poziomie 5 dla każdej z cech uważany jest za bardzo słabo konkurencyjny. Ocena klastra jest relatywna tj. w stosunku do innych klastrów. Zasadą jest równanie do najlepszego w danej dziedzinie

Metoda klastra GEM Idealny region, posiadający potencjał do budowy klastra mającego istotne miejsce na rynku zewnętrznym i wewnętrznym to region osiągający maksymalny wynik GEM=1000 tj. gdy każdy z determinant został oceniony na 10. Natomiast region neutralny o marginalnych możliwościach to region osiągający GEM = 250 tj. gdy każda z cech została oceniona na 5.

Dziękuję za uwagę