Ekonomia społeczna w procesach integracji społecznej i zawodowej Konferencja nt. Aktywna integracja na Lubelszczyźnie Janów Lubelski 19 września 2008 r. Andrzej Juros – ekspert WRZOS Lubelski Ośrodek Samopomocy Katolicki Uniwersytet Lubelski

W Polsce coraz popularniejsze stają się programy integracyjne uwzględniające różny stopień i przyczynę wykluczenia danej osoby zarówno z rynku pracy jak również z życia społecznego

Integracja społeczna Integracja psychiczna Integracja społeczna Integracja działań pomocowych ze względu na cele i interesy konkretnej osoby

Poradnictwo specjalistyczne uwzględnia model państwa w jakim jest realizowane: w modelu państwa dobrobytu w zasadzie poradnictwo jest nieograniczone i dotyczy wszystkich niemal sfer życia i jest dostępne dla wszystkich ludzi, którym przysługują prawa obywatelskie jednocześnie jednak wiąże się to z wzrostem kosztów (drogie usługi) w modelu państwa opiekuńczego szczególne prawa przysługują szczególnym kategoriom obywateli: np. bezrobotni, bezdomni, ubodzy,.... natomiast w modelu państwa społecznego podstawowym jest zdolność do samoorganizacji i samopomocy

Nowy sposób myślenia zakłada, że: nie ma żadnych alternatywnych form życia bazujących na społeczności, jedyną alternatywą jest społeczność; systemy usług nie powinny rozwijać domopodobnych środowisk dla poszczególnych grup osób natomiast powinny wskazywać jak wspierać osoby w ich własnych domach, w społeczności Powyższy podział jest między innymi wynikiem konstatacji, że poradnictwie im bardziej jest specjalistycznym, zinstytucjonalizowane i profesjonalne tym bardziej staje się kosztowne. (O`Connor, Racino 1993; Racino, O`Connor, Racino 1994 za: Knoll, Racino 1994 str. 301).

Umocnienie systemu oparcia i samopomocy Caplan (1987 str ) stwierdza, że: profesjonaliści zainteresowani skutecznością swego działania powinni włożyć więcej wysiłku w umocnienie i rozwój wszelkiego rodzaju systemów oparcia w społeczeństwie, któremu służą.... mogą mieć wkład... na cztery główne sposoby przez: inicjowanie lub pomoc w organizowaniu nowych systemów oparcia wewnątrz instytucji społecznych, organizowanie nowych systemów oparcia w środowisku, służenie konsultacjami, kształcenie organizatorów i innych ważnych członków istniejących i zorganizowanych systemów oparcia, konsultacje dla członków niezorganizowanych sieci oparcia w społeczeństwie.

Umocnienie osoby zob. Harp 1994; Howie 1994 wolność wyboru wsparcia wpływ na sposób i strukturę dostarczania wsparcia uczestnictwo w planowaniu (i ewaluacji) szerokiego zakresu dostarczanych wsparcia; uczestnictwo w podejmowaniu decyzji w grupie

wspólnotowy charakter społeczności lokalnej tworzy się (wg Alexisa de Tocquevillea) wokół inspirujących inicjatyw społecznych, kiedy to małe grupy związanych ze sobą ludzi podejmują się ukształtować nową organizację, która rozwiąże ich problemy Grupy takie stwierdzają w pewnym momencie, że posiadają siłę by podjąć decyzję: odnośnie tego, co jest problemem, w jaki sposób rozwiązać ten problem, a często także decydują, że to właśnie one powinny same być kluczowymi aktorami wcielającymi w życie rozwiązania. Faktyczna, więc społeczność jest według Tocquevillea wspólnotą grup samopomocowych, stowarzyszeń

NAJWAŻNIEJSZE GRUPY WSPARCIA SPOŁECZNEGO nieformalne (grupy towarzyskie, kluby, oazy itp.) Rodzina (rodzice, rodzeństwo, żona/mąż, dzieci, krewni Przyjaciele Sąsiedzi Koledzy z pracy/szkoły Organizacje formalne (stowarzyszenia, org. społ.- polityczne, itp.) Profesjonaliści (m..in. nauczyciele, lekarze, księża, służby kościelne) Punkty usługowe

Dokumenty związane z Integracją Społeczną Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie Narodowa Strategia Integracji Społecznej Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej Ustawa o promocji zatrudnienia Ustawa o zatrudnieniu socjalnym Ustawa o spółdzielniach socjalnych

WZAJEMNE POWIĄZANIA W OBRĘBIE ŚWIADCZONYCH USŁUG - w kierunku aktywnej polityki społecznejS. Kelly, A. Juros Np. Spółdzielnie socjalne i inne PS Np. CIS - KIS Np. Usługi, zatrudnienie

Funkcje podmiotów Ekonomii Społecznej aktywnych na rynku pracy Usługodawca rynku pracy Pracodawca Instytucja wspierająca zatrudnienie Rzecznik inkubowanie przedsięwzięć zatrudnieniowych Zatrudnienie socjalne szkolenia, poradnictwo, pośrednictwo Występowanie w imieniu grup wykluczonych

Organizacje pozarządowe jako usługodawca na rynku pracy (2006) 2,5% zadeklarowalo to jako najważniejsze zadanie 8,8% jedno z trzech głównych 1,1% - pośrednictwo pracy 3,6% doradztwo zawodowe 3,7% szkolenia i kursy zawodowe 3,6% aktywizacja zawodowa 1000 – 1300 organizacji (200 – 300 tys. beneficjentów) 500 działalność certyfikowana 116 – agencje zatrudnienia 393 zarej. w WUP jako jednostki szkoleniowe

Relacje JIM – NSIS - KPD/Integracja a PSRPS - RPW

Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata Wsparcie rodzin z dziećmi Rozwój zintegrowanego systemu pomocy rodzinom (Dz 2.2.1) Rozwój systemu wspierania dochodów (Dz 2.2.2) Ułatwienie pracownikom godzenia pracy z obowiązkami rodzicielskimi (Dz 2.2.3) Integracja poprzez aktywizację Reforma narzędzi i instrumentów na rzecz aktywnej integracji (Dz 2.3.1) Rozwój partnerstwa publiczno – społecznego (Dz 2.3.2) Rozwój instytucji ekonomii społecznej (Dz 2.3.3) Mobilizacja i partnerstwo Programowanie polityki integracji społecznej (Dz 2.4.1) Integracja i rozwój służb społecznych (Dz 2.4.4)

Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata (projekt z 4 sierpnia 2008 r.) obejmuje trzy obszary działań: integrację społeczną system emerytalny opiekę zdrowotną i opiekę długoterminową. Projekt dokumentu został przygotowany przez grupę roboczą w skład której weszli przedstawiciele właściwych resortów i instytucji publicznych oraz reprezentanci środowiska naukowego. Za koordynacje prac nad dokumentem odpowiada Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz MPiPS.

Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata (projekt z 4 sierpnia 2008 r.) Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci Poprawa sytuacji dochodowej rodzin (Dz 2.2.1) Rozwój usług opiekuńczych nad dzieckiem (Dz 2.2.2) Wyrównywanie szans edukacyjnych oraz wsparcie dla uczących się dzieci z ubogich rodzin (Dz 2.2.3) Integracja przez aktywizację Rozwój ekonomii społecznej (Dz 2.3.1) Rozwój narzędzi i instrumentów na rzecz aktywnej integracji (Dz 2.3.2) Realizacja program integr na rzecz osób niepełnosprawnych (Dz 2.3.3) Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych Poprawa jakości usług edukacyjnych (Dz 2.4.1) Rozwój budownictwa socjalnego (Dz 2.4.2) Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych (Dz 2.4.3) Rozwój usług dla ludzi starszych (Dz 2.4.4) Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie (Dz 2.4.5)

Lepsze rządzenie Proces przygotowywania Krajowego Planu Działań na rzecz Integracji Społecznej Koordynacja polityki integracji społecznej Mobilizacja i zaangażowanie partnerów społecznych Włączanie idei integracji społecznej w główny nurt polityki krajowej

Wskaźniki makroekonomiczne Wskaźnik PKB na mieszkańca (parytet siły nabywczej) - 55,5% średniej UE-27 - rośnie w relacji do średniej UE od 1996 r. Bułgaria 39% Rumunia 41,5% duże zróżnicowanie regionalne: mazowieckie 77% lubelskie 35%,świętokrzyskie 39%

Demografia dodatni przyrost naturalny (najgorsze wskaźniki w UE) ludności kraju uległa dalszemu zmniejszeniu (migracja zagraniczna) ujemne tempo przyrostu ludności utrzymuje się nieprzerwanie od 11 lat zmniejszanie liczby dzieci i młodzieży (0-17) - udział w ogólnej liczbie ludności obniżył się do ok. 20% w 2007 r. z 24,4% w 2000 r. skala legalnej emigracji zatrudnieniowej - w 2007 r. ok. 900 – 1100 tys. osób

Rynek pracy stopa bezrobocia spadła w grupie osób młodych (15-24 lata), gdzie obniżyła się z 41,4 proc. w 2003 do 21,7 proc. współczynnik aktywności zawodowej, po okresie stabilizacji w 2005 roku, ponownie spadał. W 2007 wynosił 63,2 proc. dla ogółu ludności w wieku lat i był niższy od średniej w Unii. Dla kobiet był niższy niż dla mężczyzn i wynosił ok. 56,5 proc. wobec 70 proc. dla mężczyzn lata w Polsce współczynnik aktywności w 2007 r. ukształtował się na poziomie 31,8 proc. wobec 47,5 proc. dla UE-15 zróżnicowanie stopy zatrudnienia wewnątrz regionów jest dużo wyższe niż pomiędzy nimi (w Warszawie 2,4 proc., w powiecie szydłowieckim – 30,8 proc)

Ubóstwo dochodowe dochód 20% najbogatszych Polaków w stosunku do dochodu 20% najuboższych w 2004 r. - 6,6 w 2005 r - 5,6 (UE - 4,8) PONIŻEJ GRANICY UBÓSTWA bezrobotni - 46%. dorośli Polacy żyjący w gospodarstwach domowych, w których żaden z członków nie pracował: ,7% - (w 2006 r. - 14,3%) wśród ogółu zatrudnionych powyżej 18 roku życia - w 2005 r. - 13% (UE 8%)

Zagrożone ubóstwem: 46% gospodarstw samotnych rodziców (w których żyje 5% dzieci - w 2005 r.) 47% rodzin wielodzietnych – (2005 r.) W 2007 r. 6,9% gospodarstwa samotnych rodziców znalazło się poniżej minimum egzystencji, tj. żyło w skrajnym ubóstwie. wskaźnik ubóstwa absolutnego dla rodzin: z 3 dzieci wynosił 10,5% z 4 dzieci i więcej na utrzymaniu – 25,4% Liczba posiadanych dzieci w istotny sposób zwiększa ryzyko ubóstwa dzieci wychowujących się w gospodarstwach domowych, w których oboje rodzice pozostają bez zatrudnienia (w 2007 r. w takiej sytuacji znalazło się 11% dzieci)

Struktura wydatków socjalnych

Transfery socjalne* - efektywność niska w przypadku dzieci i młodzieży.

Przyspieszenie wzrostu gospodarczego nie spowodowało zmniejszenia skali ubóstwa i wykluczenia społecznego w kraju (podsumowanie) w najtrudniejszej sytuacji znajdują się dzieci - głównie z rodzin wielodzietnych i mieszkających na wsi osoby bezrobotne - przede wszystkim długotrwale bezrobotne z niskimi kwalifikacjami

Potrzeba: wsparcia dochodowego rodzin z dziećmi komopleksowej aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych reformy edukacji gwarantującej łatwiejsze przechodzenie ze sfery edukacji do zatrudnienia ograniczenia możliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury (przedwczesna dezaktywizacja zawodowa szerokich grup społecznych) rozwoju usług opiekuńczych dla seniorów (prognozowane starzenie się społeczeństwa)

Strategiczne ramy działania Działania strategiczne dla propagowania spójności społecznej, równości mężczyzn i kobiet oraz równych szans dla wszystkich poprzez odpowiednie, dostępne, zrównoważone finansowo, możliwe do przystosowania i skuteczne systemy ochrony socjalnej i polityki dotyczące integracji społecznej, które będą podejmowane do 2010 r. ukierunkowane są przede wszystkim na wyzwolenie aktywności społecznej Polaków zapewnienie odpowiednich warunków dla realizacji tej aktywności.

Procesy integracji społecznej skupione na osobach narażonych na ryzyko wykluczenia społecznego potencjalnie zdolnych do podjęcia zatrudnienia: działania na rzecz zwiększania aktywności społecznej w efekcie także zawodowej ułatwienie godzenia pracy i życia rodzinnego (zaproponowane i planowane zmiany) Założenie: praca jest źródłem dobrobytu przede wszystkim dla poszczególnych osób i rodzin, a zatrudnienie w sposób istotny zmniejsza ryzyko ubóstwa i wykluczenia.

Strategiczne ramy działania Działania strategiczne dla propagowania spójności społecznej, równości mężczyzn i kobiet oraz równych szans dla wszystkich poprzez odpowiednie, dostępne, zrównoważone finansowo, możliwe do przystosowania i skuteczne systemy ochrony socjalnej i polityki dotyczące integracji społecznej, które będą podejmowane do 2010 r. ukierunkowane są przede wszystkim na wyzwolenie aktywności społecznej Polaków zapewnienie odpowiednich warunków dla realizacji tej aktywności.

Poprawa jakości usług edukacyjnych (Dz 2.4.1) Reforma programowa (W ramach programu Szkoła przyjaźnie wspomagająca - reforma systemu edukacji) Modernizacja systemu kształcenia zawodowego i upowszechnienie dostępu do kształcenia ustawicznego

Reforma programowa zreformowane nauczanie w dwóch pierwszych latach edukacji szkoły podstawowej i gimnazjum m.in. prowadzanie nauczanie w małych klasach (do 25 uczniów) wyposażenie szkół w niezbędne materiały edukacyjne, w tym doposażenie sal gimnastycznych na wniosek rodziców opieka w szkole podstawowej ponad obowiązkowe 25 g./tydz. (z możliwością zjedzenia gorącego posiłku w czasie pracy rodziców, również w okresie ferii szkolnych).

Modernizacja systemu kształcenia zawodowego i upowszechnienie dostępu do kształcenia ustawicznego stworzenie elast. i zgodnego z wymaganiami pracodawców syst. kształ. zawod. (do 2012) nowa formuła egz. zewn. i dostos. jej do strat. kszt. ustawicznego, w tym m.in. stworzenie banku zadań do etapu pisem. i prakt. ( ) Udoskonalenie podstaw program. programów nauczania zawodów (zapewnienie zgodności kształcenia zawodowego z wymogami nowoczesnej gospodarki) nowe wymagania w zakr. komp. kluczowych, rozszerzone o naukę nowych technik i technol. nowe standardy kwalifikacji zawodowych 1

Modernizacja systemu kształcenia zawodowego i upowszechnienie dostępu do kształcenia ustawicznego upowszechnienie kształcenia na odległość w systemie kształcenia ustawicznego 1 placówka kształcenia ustawicznego o zasięgu ogólnopolskim oraz sieć powiązanych ze sobą regionalnych i lokalnych centrów kształcenia na odległość ( w ramach POKL) adaptację na gruncie polskim Europejskiego Systemu Transferu Punktów w Kształceniu i Szkoleniu Zawodowym (ECVET) 2

Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych (Dz 2.4.3) Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Narodowy Program Profilaktyki Problemów Alkoholowych Realizatorzy: Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – 2,2 mln zł samorządy gminne – 226 mln zł

Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych (Dz 2.4.3) Cele: Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu i dla ich rodzin profesjonalnej pomocy terapeutycznej pomocy i wsparcia środowisk samopomocowych Samorządy mają za zadanie: org. dodatkowych (poza kontraktami NFZ) programów terapeutycznych dla osób uzależnionych wspieranie placówek lecznictwa odwykowego prowadzenie pktów konsult. dla osób uzależnionych. zwiększenie dostępności pomocy psychospołecznej i prawnej dla rodzin z problemem alkoholowym, a w szczególności - ochrona przed przemocą.

Rozwój usług dla ludzi starszych (Dz 2.4.4) 100 Uniwersyt III Wieku (ok. 35 tys. słuchaczy) w strukturze lub pod patronatem wyższej uczelni prowadzona przez stowarzyszenia działa przy domach kultury, bibliotekach, ośrodkach pomocy społecznej oraz domach dziennego pobytu. 1 badanie do 2010 r. (z 3 edycji) wdrożenie nowych regulacji, które przyczynią się do poprawy uczestnictwa seniorów w życiu społecznym ustawa równościowa (rozważana jest możliwość przygot ustawy o seniorach) wprowadzenie na poziomie gmin rad seniorskich inicjatywy edukacyjne szerszy dostęp do uczelni na zasadzie wolnego słuchacza

Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie (Dz 2.4.5) Ustawa na rzecz zapob. występowania przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180, poz. 1493) realizowana dzięki Kraj. Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Rada Ministr. (przyjęta na okres 10 lat) W 2008 r. działania Programu finansowane są: przez Marszałków - szkolenia pracowników pierwszego kontaktu (pracowników socjalnych, służby zdrowia, kuratorów, policji, pedagogów szkolnych). z budżetów wojewodów - na działalność specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie (istniejących i nowych), a także na prowadzenie programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy - ponad 16 mln zł.

PRIORYTETY Narodowej Strategii Integracji Społecznej na lata 2005 – 2010 przyjęte w Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej na lata