„KSOW – Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich efektywnym narzędziem rozwoju obszarów wiejskich” Krzysztof Kwatera LM Consulting, Krzysztof Kwatera Gdańsk, 17 czerwca 2009 r.

„KSOW efektywnym narzędziem rozwoju obszarów wiejskich? Tak, ale … „Słowo wymawia się łatwo, rzecz samą osiągnąć trudniej” (Éric-Emmanuel Schmitt) „O partnerstwie fajnie się rozmawia, czasem można nawet coś podpisać” (Ros Tennyson) „Jeżeli coś może się nie udać - nie uda się na pewno” (jedno z podstawowych praw Murphy’ego)

Treść prezentacji Uwarunkowania rozwoju lokalnego Partnerstwo w Programie Leader Partnerstwo a kapitał społeczny Wybrane zagadnienia procesów grupowych Unijne założenia KSOW, a ich realizacja w Polsce Sugerowane struktury KSOW jako warunek powodzenia

Definicja rozwoju «proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych; także pewne (wyższe) stadium tego procesu, rozkwit, rozrost» Źródło: Słownik języka polskiego PWN

Definicja rozwoju lokalnego «faza rozwoju lub postępu w jakimś aspekcie społeczeństwa, która jest określona lub ograniczona do pewnego, zwykle małego rejonu lub obszaru» Źródło: European Environment Information and Observation Network (EIONET)

„Trójkąt rozwoju” Vaesken’a Idee Ludzie Zasoby

Zasady rozwoju lokalnego wg Vaesken’a Rozwój lokalny powinien: bazować na waloryzacji zasobów miejscowych być dokonywany we wspólnym interesie odbywać się w demokratycznym procesie odbywać się w oparciu o działania partnerskie – zmiana relacji z siłowych na uzupełniające

Wg M. Harta i M.Murray’a rozwój lokalny powinien ... (1) opierać się o lokalne potrzeby i możliwości, choć potrzebny jest balans pomiędzy interesami lokalnymi i interesami ponadlokalnymi łączyć różnych „interesariuszy” i programy oraz być otwartym na innowacyjne formy zarządzania opierać się o planowanie strategiczne, a nie działania podejmowane ad hoc Źródło: Hart, M i Murray,M (2000) Local Development in Nothern Ireland - The Way Forward: A Background Paper.

Wg M. Harta i M.Murray’a rozwój lokalny powinien ... (2) opierać się na współpracy instytucji, organizacji i przedsiębiorstw trzech sektorów, a najpełniejszą formą współpracy jest partnerstwo nie poddawać się hegemonii urzędników publicznych i nie być uzależnionym od konsultantów - opierać się na lokalnej wiedzy i umiejętnościach, co wymaga stałego budowania potencjału społeczności tzw. kapitału społecznego i innowacyjnych umiejętności zarządzania

Wg M. Harta i M.Murray’a rozwój lokalny powinien ... (3) być rozwojem wielowymiarowym - dotyczyć tworzenia nowych miejsc pracy, spraw socjalnych, budowy i poprawy infrastruktury społecznej, drogowej, technicznej czy ochrony środowiska, a także rozwoju osobistego mieszkańców uwzględniać monitoring i ewaluację sposobów wydawania środków opierać się głównie o przedsiębiorczość i lokalne zasoby, choć czasem będzie wymagać interwencji w obszarach restrukturyzowanych i zaniedbanych

Potwierdzenie w/w uwag przez inną definicję rozwoju lokalnego «Rozwój lokalny jest rozumiany jako proces ukierunkowany na wzmocnienie potencjału społeczności miast i wsi, co z kolei promuje wzrost gospodarczy i społeczny tych miast i wsi oraz ich mieszkańców; również jest rozumiany jako proces wyrównujący szanse, wzrastający i samo się podtrzymujący, który uwzględnia aspekty środowiskowe i płciowe.» Źródło: Fund for Social Investments in Local Development

Rozwój zrównoważony «rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospo- darczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń» Źródło: Ustawa z 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska

Rozwój zrównoważony inaczej gospodarczy Rozwój zrównoważony Sprawy społeczne Ochrona środowiska

Rozwój lokalny, a LEADER Program LEADER jest programem wsparcia rozwoju obszarów wiejskich, który poprzez swoich siedem cech: partnerstwo (utworzenie instytucji Lokalnej Grupy Działania), podejście terytorialne, podejście oddolne, podejście zintegrowane, lokalne zarządzanie i finansowanie, współpracę i sieciowanie oraz innowację, w pełni przyczynia się do zrównoważonego rozwoju lokalnego

Ex Post Ewaluacja Programu Leader II (1) Percepcja Programu: jest postrzegany przez lokalnych aktorów jako wysoce przyczyniający się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Najbardziej popularne cechy Programu to: podejście terytorialne, podejście oddolne i partnerstwo Źródło: Z prezentacji J-M. Courades z DG Agriculture - European Commission i Ewaluacji ex-post Programu LEADER II wykonanej w latach 2002-2003 przez międzynarodowy zespół ekspertów

Ex Post Ewaluacja Programu Leader II (2) Leader II jest inwestycją w kapitał społeczny obszarów wiejskich w kategoriach współpracy Najlepszym partnerstwem jest to złożone w zrównoważony sposób z trzech sektorów (publicznego, biznesu i NGO) Podejście wielosektorowe okazało się być najtrudniejszą cechą do wdrożenia Adoptowanie dobrych przykładów rozwoju lokalnego na terenie całej Unii

Definicja Partnerstwa z Deklaracji w Cambridge Deklaracja ws. Partnerstwa podjęta 25 września 2006 r. w Cambridge przez grono około 130 światowych liderów partnerstwa i społecznej odpowiedzialności biznesu Definicja partnerstwa: międzysektorowe partnerstwo angażuje dwie i więcej organizacji z sektora publicznego, gospodarczego i społecznego, które nawiązują ze sobą szczególny rodzaj współpracy, wykraczającej poza jednostronne działania i konwencjonalne kontrakty, dzięki czerpaniu z zasobów partnerów w sposób komplementarny oraz rzeczywiste dzielenie się ryzykiem i korzyściami.

Partnerstwo w Funduszach Strukturalnych UE (1) Art. 11 „Partnerstwo” Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999: Cele funduszy realizowane są w ramach ścisłej współpracy (zwanej dalej „partnerstwem”) pomiędzy Komisją a każdym państwem członkowskim.

Partnerstwo w Funduszach Strukturalnych UE (2) W zależności od potrzeb i zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i praktyką krajową, każde państwo członkowskie organizuje partnerstwo z władzami i podmiotami, takimi jak: właściwe władze regionalne, lokalne, miejskie i inne władze publiczne; partnerzy gospodarczy i społeczni; inne odpowiednie podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, partnerów zajmujących się zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego, organizacje pozarządowe oraz podmioty odpowiedzialne za wspieranie równości mężczyzn i kobiet.

Wartość dodana partnerstwa = efekty działań w partnerstwie – efekty działań indywidualnych – koszty funkcjonowania partnerstwa (wymierne i niewymierne) + KAPITAŁ SPOŁECZNY

Co to jest kapitał społeczny? Różne teorie Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania (R. Putnam) Zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu (P. Bourdieu) Cechy wspólne: dzięki sieci i powiązaniom są dodatkowe korzyści dla społeczeństwa i jednostki

Sieciowanie w Programie Leader+ Jedno z trzech działań Programu (obok realizacji strategii i projektów współpracy; w Polsce w PPL+ nie było takiego podziału) Sieci „rządowe” – jednostki wsparcia rządu; Niezależne sieci LGD w Europie; Europejska sieć LGD – ELARD Sieci LGD w Polsce: krajowa – FAOW?; regionalne - w woj. kujawsko-pomorskim, dolnośląskim, śląskim, małopolskim (związek stowarzyszeń), podkarpackim, mazowieckim …

Co daje bycie w sieci regionalnej wg LGD z dolnośląskiego (1)  przesympatyczne kontakty osobiste pomoc w utworzeniu nowych LGD poprzez pokazanie dobrych przykładów udział w warsztatach szkoleniowych wspólna promocja (Polagra) wspólne projekty - projekt ekomuzeum, wyjazd na Polagrę, wspólna organizacja wizyt, wspólna marka lokalna (produkt lokalny) poznanie dobrych przykładów projektów, wyjazdy studyjne do siebie pozyskanie klientów

Co daje bycie w sieci regionalnej wg LGD z dolnośląskiego (2)  wymiana informacji o różnych sprawach w zarządzaniu LGD wspólne protesty do Ministerstwa i na spotkaniach w Urzędzie Marszałkowskim negocjowanie cen z wykonawcami Co by się jeszcze przydało: forum wymiany doświadczeń (np. żeby wspólnie pozyskać inne środki finansowe) fundusz pożyczkowy dla płynności LGD

Czy zawsze praca w grupie jest bardziej efektywna? „Co dwie głowy to nie jedna” „Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść” „Sąd ludu też nie zawsze jest prawdziwy: większość może się mylić równie dobrze jak nieliczni” (John Dryden, XVII w.) Zależy od rodzaju zadań (podzielne i niepodzielne, maksymalizujące i optymalizujące, addytywne, dysjunktywne, koniunktywne, kompensacyjne) Zjawiska grupowe zwiększające i zmniejszające produktywność

Wybrane zjawiska grupowe Facylitacja grupowa i próżniactwo grupowe Polaryzacja grupowa Myślenie grupowe – znaczenie zachowań lidera (autorytetu) w grupie Grupy instytucji i organizacji tworzą ludzie (gusta, uprzedzenia, transferencja)

Unijne podstawy prawne KSOW (1) Zgodnie z Art. 68 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005: „Każde Państwo Członkowskie tworzy krajową sieć obszarów wiejskich, która skupia wszystkie organizacje i struktury administracyjne zaangażowane w rozwój obszarów wiejskich.” Art. 67 w/w Rozporządzenia mówi o utworzeniu Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich „w celu objęcia jedną siecią sieci krajowych, organizacji i struktur administracyjnych działających w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie wspólnotowym.”

Unijne podstawy prawne KSOW (2) Zgodnie z Art. 66 ust. 3 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005: „Szczegóły dotyczące utworzenia i działania krajowej sieci obszarów wiejskich są ustalane zgodnie z procedurą, o której mowa w art. 90 ust. 2” Art. 90 ust. 2 mówi, że „W przypadku odniesienia do niniejszego ustępu mają zastosowanie art. 4 i 7 decyzji 1999/468/WE”

Unijne podstawy prawne KSOW (3) Decyzja Rady 1999/468/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. ustanawia warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji Artykuł 4 w/w Decyzji zatytułowany „Procedura zarządzania” mówi, że „1. Komisję wspomaga komitet zarządzający złożony z przedstawicieli Państw Członkowskich, któremu przewodniczy przedstawiciel Komisji.”

Unijne podstawy prawne KSOW (4) „2. Przedstawiciel Komisji przedstawia Komitetowi propozycję działań, które należy podjąć. Komitet przedstawia swoją opinię o propozycji w czasie wyznaczonym przez przewodniczącego, zależnie od pilności sprawy. W przypadku decyzji, które Rada powinna przyjąć na wniosek Komisji, opinia zostaje podjęta większością określoną w art. 205 ust. 2 i 4 Traktatu. Głosy Państw Członkowskich w komitecie są ważone w sposób określony w tym artykule. Przewodniczący nie głosuje.

Unijne podstawy prawne KSOW (5) „3. Komisja, bez uszczerbku dla art. 8, przyjmuje środki, które są stosowane natychmiast. Jeśli jednak środki te nie są zgodne z opinią komitetu, są one niezwłocznie przekazywane przez Komisję do wiadomości Rady. W takim przypadku Komisja może odroczyć zastosowanie środków, o których podjęła decyzję, na okres określony w każdym akcie podstawowym, ale który w żadnym przypadku nie przekracza trzech miesięcy [zgodnie z Art. 90 ust. 2 Rozporządzenia 1698/2005 – jeden miesiąc] od daty przekazania do wiadomości. 4. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może podjąć inną decyzję w okresie przewidzianym w ust. 3.

Skład grupy roboczej KSOW Na podstawie Zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr 47 z dnia 20 marca 2009 r. Łącznie 47 osób, w tym: 20 osób z rządu oraz instytucji i organizacji zależnych od rządu co stanowi 42,6% składu grupy, samorząd terytorialny reprezentuje 18 osób tj. 38,3% składu grupy, niepubliczne podmioty - 9 osób - 19,1% składu grupy (w tym reprezentanci uczelni i jednostek badawczo-rozwojowych, które mogą być instytucjami publicznymi - jeśli te osoby będą z instytucji publicznych – partnerzy niepubliczni będą stanowić w grupie roboczej 14,9% składu grupy)

Dla porównania Zasada udziału przedstawicieli w komitetach monitorujących i sterujących: 1) strony rządowej – 1/3 składu 2) strony samorządowej - 1/3 składu; 3) partnerów społecznych i gospodarczych - 1/3 składu W ciałach decyzyjnych LGD – partnerzy publiczni nie więcej niż 50% składu

Funkcje w grupie roboczej KSOW Wszystkie funkcje w grupie – przewodniczącego, zastępców i sekretarza – pełnią pracownicy Ministerstwa Przewodniczący grupy (podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi) ma prawo jej zwoływania, tylko z własnej inicjatywy (może być, że tylko raz w roku) oraz tylko w jego kompetencji jest określenie czy będą powołane oraz jaki będzie skład i zakres zadań grup tematycznych.

Na poziomie regionalnym tylko konsultacje … Zgodnie § 8 Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. ws. KSOW:  3. Sekretariat regionalny zasięga opinii podmiotów działających w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, z którymi współpracuje się w ramach KSOW, na temat projektu planu działania w zakresie dotyczącym województwa, podając go do publicznej wiadomości na stronie internetowej, o której mowa w § 5 ust. 2, lub na stronie internetowej administrowanej przez urząd marszałkowski, wraz z określeniem terminu zgłaszania opinii. 4. Po zaopiniowaniu projektu planu działania w zakresie dotyczącym województwa przez podmioty działające w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, z którymi współpracuje się w ramach KSOW, sekretariat regionalny przyjmuje ten projekt i przekazuje go Sekretariatowi Centralnemu, w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok realizacji tego planu.

… a jak ma się to do misji KSOW*) „Misją Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich będzie stworzenie podmiotom zaangażowanym w rozwój obszarów wiejskich przyjaznej platformy współpracy i wymiany doświadczeń.” „Działania KSOW powinny być oparte na zasadzie dwukierunkowego przepływu informacji oraz zmierzać do przyjmowania rozwiązań korzystnych dla obydwu stron.” „Zbudowanie międzysektorowego partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju powinno doprowadzić do …” [to następuje wyliczenie] *) Z Planu Działania KSOW

„Drabina partycypacji społecznej” Arnstein Kontrola społeczna Delegacja władzy Partnerstwo Stopnie władzy uspołecznionej Zespoły robocze Konsultacja Informowanie Stopnie „pozorności” Terapia Manipulacja Stopnie niepartycypacyjne

Partnerstwo wg Davida Wilcox’a Wspieranie finansowe Współdziałanie Współdecydowanie Konsultowanie Informowanie Partnerstwo

Cele KSOW (1) Z Planu Działania KSOW: „wsparcie wdrażania i oceny polityki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich oraz identyfikację, analizę, rozpowszechnianie oraz wymianę informacji i wiedzy w tym zakresie wśród wszystkich zainteresowanych partnerów na poziomie lokalnym, regionalnym oraz wspólnotowym” KSOW jest częścią Pomocy Technicznej, ale nie elementy tej pomocy są tu najważniejsze

Cele KSOW (2) Tak jak w Programie Leader głównym celem jest budowanie kapitału społecznego, a nie tworzenie miejsc pracy, rozwój turystyki, produktów lokalnych, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, tak w KSOW jest to „sieciowanie” partnerów z różnych sektorów czyli de facto także budowanie kapitału społecznego w wymiarze ponadlokalnym dla kreowania określonej polityki Unii Europejskiej i Państw Członkowskich w zakresie rozwoju obszarów wiejskich

Struktura Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Na podstawie Decyzji Komisji z 20 lutego 2008 r. w tej sprawie (2008/168/EC) Nie ma odwołania do art. 90 ust.2 Rozporządzenia 1698/2005 Komitet Koordynacyjny Podkomitet ds. osi Leader Tematyczne grupy robocze (max. do 15 osób, proponowane przez Komitet Koordynacyjny) Ekspercki komitet oceniający (ewaluacyjny) Przewodniczący – przedstawiciel Komisji

Skład Komitetu Koordynacyjnego 27 przedstawicieli z odpowiednich instytucji zarządzających (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), 27 przedstawicieli krajowych sieci (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), 12 przedstawicieli organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na poziomie europejskim, dwóch przedstawicieli Podkomitetu ds. Leadera jeden przedstawiciel europejskiej sieci LGD.

Skład Podkomitetu ds. osi Leader 27 przedstawicieli z odpowiednich instytucji zarządzających (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), 27 przedstawicieli krajowych sieci (po 1 przedstawicielu z każdego kraju), 12 przedstawicieli organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich na poziomie europejskim, jeden przedstawiciel europejskiej sieci LGD.

Proponowany skład wojewódzkiej grupy roboczej KSOW Przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego ds. PROW (przewodniczący, ale nie głosujący zgodnie z art. 4 Decyzji 1999/468/WE), Przedstawiciele wojewódzkich instytucji i organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich (max. 30 osób) Przedstawiciele wojewódzkiej podgrupy ds. osi Leader

Wojewódzka podgrupa ds. osi Leader Kreowana oddolnie, w szczególnych przypadkach Podgrupa ds. Leader = niezależna regionalna sieć LGD (o różnym stopniu sformalizowania) Skład: Wszystkie LGD, ale na zasadzie dobrowolności Przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego (ds. osi Leader) Przedstawiciele innych wojewódzkich instytucji i organizacji wspomagających i związanych z działalnością LGD np. ODR, ARiMR, organizacje promujące partnerstwo i rozwój kapitału społecznego

Proponowany skład krajowej grupy roboczej KSOW przedstawiciel Ministerstwa (przewodniczący, ale nie głosujący zgodnie z art. 4 Decyzji 1999/468/WE), 16 przedstawicieli sekretariatów regionalnych, 16 przedstawicieli wojewódzkich grup roboczych (ale nie ich przewodniczący), kilku przedstawicieli krajowych organizacji działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, Dwaj przedstawiciele LGD (wybierani przez Podgrupę ds. osi Leader, a nie wg procedury MRiRW)

Krajowa podgrupa ds. osi Leader Przedstawiciel Ministerstwa (ds. osi Leader) 16 przedstawicieli wojewódzkich podgrup ds. osi Leader Przedstawiciele innych krajowych instytucji i organizacji wspomagających i związanych z działalnością LGD np. FAOW, FAPA, CDR, ARiMR, krajowe organizacje promujące partnerstwo i rozwój kapitału społecznego

Dziękuję za uwagę. Krzysztof Kwatera tel. 0 601 97 82 87 e-mail: kwatera@onet.pl www.lmconsulting.com.pl LM Consulting, Krzysztof Kwatera