Kapitał społeczny w znaczeniu ogólnym to: osadzony w międzyludzkich powiązaniach i społecznych normach potencjał współdziałania, który może przynosić korzyści osobom, grupom i społeczeństwom

2 sposoby rozumienia kapitału społecznego – ujęcie J. Colemana i R 2 sposoby rozumienia kapitału społecznego – ujęcie J. Colemana i R. Putnama R. D. Putnam, Demokracja w działaniu (1995): „Kapitał społeczny odnosi się do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania.” Ta koncepcja: nacisk na normy współpracy obywatelskiej J. S. Coleman, Foundations of Social Theory (1990): „Kapitał społeczny jest cechą struktury społecznej, która wspiera konkretne działania aktorów, podejmowane w ramach tej struktury.” Ta koncepcja: nacisk na struktury i powiązania oraz brak elementów normatywnych

Typy kapitału społecznego Typologia oparta na rodzajach powiązań Kapitał społeczny powiązań rodzinnych i towarzyskich (bonding) Kapitał społ. typu pomostowego – oparty na poziomych więziach stowarzyszeniowych (bridging) Kapitał społ. pionowych powiązań (linking) Typologia oparta na celach wspólnot Kapitał społ. zorientowany na szersze cele, dobro wspólne (outward-looking) Kapitał społ. zorientowany na partykularne cele, „wsobny” (inward looking) Typologia oparta na promieniu zaufania społecznego Od braku zaufania (model „amoralnego familializmu” Banfielda) do wysokiego poziomu zaufania zgeneralizowanego

Wymiary (elementy) kapitału społecznego struktury II) normy III) działania grupy społeczne sieci społeczne normy współdziałania zaufanie solidarność doświadczenia współpracy komunikacja Źródło: opr. własne na pdst.: Integrated Questionnaire for the Measurment of Social Capital, Grootaert Ch., Narayan D., et al., The World Bank 2003, s. 7 i nast.

Najczęściej badane typy kapitału społecznego i ich wymiary - przykładowe wskaźniki Wymiar strukturalny Wymiar normatywny Wymiar behawioralny Powią-zania rodzinne Liczba krewnych z którymi są utrzymywane kontakty, odległość miejsca zamieszkania krewnych Zaufanie do krewnych, normy wzajemności Pomoc otrzymywana od krewnych (finansowa, opieka, itp..) Powiązania towa- rzyskie, sąsiedz. Liczba znajomych, znajomość osoby z którą można współpracować, częstotliwość nieformalnych spotkań Zaufanie do krewnych, normy wzajemności, solidarności Częstotliwość, charakter współpracy nieformalnej, formy pomocy wzajemnej, Więzi stowarzy-szeniowo obywatel-skie Członkostwo w organizacjach społecznych, znajomość osób o różnych charakterystykach społeczno-ekonomicznych Zaufanie zgeneralizowane, postawy i przekonania dotyczące współpracy Częstotliwość i charakter działań obywatelskich, dla dobra wspólnego (w społ. lokalnej), wolontariat Pionowe kontakty z wła-dzami, instytu-cjami Znajomość władz lokalnych, dostęp do instytucji Zaufanie do instytucji Otrzymanie wsparcia ze strony instytucji

Typologia badań kapitału społecznego Podejścia ilościowe, punkt wyjścia: teoria Założenia: KS zjawiskiem mierzalnym, poddającym się standaryzacji, Podejścia jakościowe, punkt wyjścia: interpretacja zjawisk społ. Założenia: KS jest imponderabilium, zjawiskiem kontekstualnym, specyficznym lokalnie Badania sonda-żowe np. „Diagnoza Społeczna”, Żukowski, Theiss CBOS (2008) Wykorzystanie danych ilościo-wych z dokumen-tów urzę-dowych np. Putnam (1995), Swianiewicz i in. (2000) Badania sieci społe-cznych w sferze publicznej np. Swianiewicz, Herbst (200) Pogłębione studia przy-padków: (miasta, instytucje), np. Trutkowski, Mandes (2005) Metoda „badania w działaniu” np. Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej (CAL)

Badania sondażowe kapitału społecznego Kapitał społeczny rodziny – badania A. Gizy-Poleszczuk (Strategie i system 2002) - badane aspekty i wybrane pytania Intensywność i formy udzielania sobie wzajemnego wsparcia przez osoby spokrewnione/ spowinowacone Czy pomaga Pan(i) komuś z krewnych materialnie? Retrospektywne ocena pomocy/ wsparcia uzyskanego przez respondentów gdy zakładali gospodarstwa domowe Czy otrzymali Państwo wówczas jakąś pomoc od rodziny? Prospektywna ocena szans udzielenia wsparcia własnym dzieciom Formy i intensywność inwestycji we własne dzieci Czy posyła Pan(i) dzieci na zajęcia pozaszkolne? Stosowane indeksy: „indeks wsparcia rodzinnego” (dot. liczby rodzajów pomocy, na które można liczyć) „indeks pozycji rodziny” (dot. liczby osób od których można uzyskać pomoc) Przykład badania Żukowski, Theiss, CBOS 2008 – 3 wymiary KS: Stowarzyszeniowo-obywatelski KS Członkostwo w organizacjach społecznych Aktywność polityczna – udział w wyborach samorządowych i krajowych Wspieranie organizacji społecznych (finansowe, pracą) Zaufanie do władz lokalnych Rodzinny KS i sąsiedzko-towarzyski KS Częstość spotkań z członkami rodziny spoza gospodarstwa domowego Zaufanie do dalszej rodziny (przyjaciół, sąsiadów) Otrzymywanie pomocy finansowej, rzeczowej od rodziny (znajomych, sąsiadów) Otrzymywanie od rodziny (znajomych i sąsiadów) pomocy w wykonywaniu obowiązków

Graficzne prezentacje nierówności kapitału społecznego: typy kapitału społecznego wg płci i wykształcenia

Kapitał społeczny rodziny – kwestionariusz S.C.-IQ Składnik k.s. Wybrane zmienne Wybrane pytania I) Organizacje i sieci społeczne w których uczestniczy rodzina Skala członkostwa w organizacjach (density) - Czy należysz do którejś z wymienionych organizacji? Wewnętrzna różnorodność organizacji (diversity) - Czy członkowie organizacji różnią się: płcią/ dochodami/ wyznaniem? Demokratyczność organizacji - Czy członkowie organizacji mogą decydować o jej działaniu? Wielkość sieci społecznej - Ilu masz bliskich przyjaciół? II) Zaufanie i solidarność Zgeneralizowanie zaufanie - Czy większości osób można zaufać? Zaufanie do wybranych (grup) osób i instytucji w środowisku - Czy można zaufać: policjantom, lekarzom, samorządowi, itp.? III) Współ- działanie Skala współdziałania - Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrobiłeś coś dla wspólnoty lokalnej? Rodzaj podejmowanych działań - Jakie to były działania? Ogólny szacunek chęci podejmowania współpracy - Gdyby w twojej miejscowości np. brakowało wody – czy mieszkańcy podjęliby współdziałanie aby zaradzić problemowi? IV) Informacja i komunikacja - Skąd dowiadujesz się np. o działaniach rządu/ sytuacji na rynku pracy? V) Integracja i inkluzja społeczna Charakter podziałów w środowisku lokalnym - Które ze wskazanych różnic są źródłem konfliktów w środowisku? Stopień „uspołecznienia” osób - Jak często składasz/ otrzymujesz wizyty znajomych? VI) Empowerment i działanie polityczne - Czy czujesz, że masz wpływ na sprawy społeczności lokalnej? Źródło: opr. własne na pdst.: Integrated Questionnaire for the Measurment of Social Capital, Grootaert Ch., Narayan D., et al., The World Bank 2003, s. 7 i nast.

(bez związków zawodowych i organizacji religijnych) Badania kapitału społecznego z wykorzystaniem wtórnej analizy danych - Wskaźniki „obywatelskości” życia regionalnego w ujęciu R. Putnama i P. Swianiewicza R. Putnam: Liczba stowarzyszeń (bez związków zawodowych i organizacji religijnych) Czytelnictwo gazet Frekwencja podczas referendów Brak preferencyjnego głosowania (wskazywanie konkretnego kandydata z listy wyborczej) P. Swianiewicz: Liczba dobrowolnych organizacji społecznych Obecność prasy lokalnej Udział samorządu gminnego w dobrowolnych stowarzyszeniach/ związkach międzygminnych Intensywność międzynarodowych kontaktów samorządów „Historyczna spójność” województwa

Badania KS z wykorzystaniem wtórnej analizy danych – propozycja „robust measures of social capital” Svedensen, Bjorskov 2007 (nagroda Journal of Comparative Policy Analysis) Indeks wolności politycznej (Political Freedom Index, Freedom House – wartość 1-7, ze względu na obecność i poszanowanie praw cywilnych i politycznych obywateli) Wskaźnik odczuwanej korupcji (Corruption Perception Index, Transparency International, 1-10) Zaufanie zgeneralizowane (European Values Survey) partycypacja polityczna (European Values Survey)

Analiza wieloczynnikowa – Polska w 8 klastrze na 9