Podstawa programowa w teorii i praktyce. Warsztaty metodyczne dla nauczycieli geografii III i IV etapu edukacyjnego Prowadząca: Jolanta Piotrowska doradca metodyczny jolanta.piotrowska@moen.edu.pl

Informacje ogólne Gimnazjum 130 h (4 h) Szkoła ponadgimnazjalna 30 h (1 h) (zakres podstawowy) Szkoła ponadgimnazjalna 240 h (8 h) (zakres rozszerzony)

Podstawa programowa Program nauczania Podręcznik Planowanie pracy dydaktycznej

Program nauczania Nauczyciel może: zaproponować program opracowany samodzielnie lub we współpracy z innymi nauczycielami. zaproponować program opracowany przez innego autora (autorów) zaproponować program opracowany przez innego autora (autorów) wraz z dokonanymi zmianami.

Podręcznik a podstawa programowa Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw Podręczniki Nauczyciel może zdecydować o realizacji programu nauczania: 1) z zastosowaniem podręcznika, materiału edukacyjnego lub materiału ćwiczeniowego lub 2) bez zastosowania podręcznika lub materiałów, o których mowa w pkt 1.

 Wymagania ogólne akcentują czynności dydaktyczne nauczyciela, które stwarzają uczniom możliwość uzyskania pewnej właściwości, ale nie opisują tej właściwości z dostateczną precyzją. Wymagania szczegółowe nie niosą żadnych ukrytych treści i należy je interpretować dosłownie, a nie jako hasła odnoszące się do obszerniejszych zagadnień.

IV etap edukacyjny, z.podstawowy IV etap edukacyjny, z.rozszerzony l.p III etap edukacyjny IV etap edukacyjny, z.podstawowy IV etap edukacyjny, z.rozszerzony 1. Korzystanie z różnorodnych źródeł informacji geograficznej[I] Wykorzystywanie różnorodnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych[I] Pozyskiwanie, przetwarzanie oraz prezentowanie informacji na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, w tym również technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz GIS[IV] 2. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.[II] Rozumienie relacji człowiek– przyroda społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej[III] Dostrzeganie prawidłowości dotyczących środowiska przyrodniczego, życia i gospodarki człowieka oraz wzajemnych powiązań i zależności w systemie człowiek – przyroda – gospodarka[I] 3. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce[III] Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata[II] Analiza i wyjaśnianie problemów demograficznych społeczeństw[II] 4. Kształtowanie postaw[IV]   5. Proponowanie rozwiązań problemów występujących w środowisku geograficznym, zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy, w tym międzynarodowej[III]

Podstawa programowa - gimnazjum Cele kształcenia- wymagania ogólne Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Kształtowanie postaw.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą (9). Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa (4). Wybrane zagadnienia geografii fizycznej (7). Położenie i środowisko geograficzne Polski (5). Ludność Polski (6). Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski (8). Regiony geograficzne Polski (6). Sąsiedzi Polski (5). Europa. Relacje przyroda-człowiek-gospodarka (10). Wybrane regiony świata. Relacje człowiek-przyroda-gospodarka (15). Razem 75 wymagań szczegółowych.

Wymagania szczegółowe z podstawy programowej powinny być zrealizowane do egzaminu gimnazjalnego (koniec kwietnia). Geografia Polski – przy 2 h/rok Najlepszy układ godzin to: 1 – 2 – 1 Najgorszy układ godzin to: 1 – 1 – 2 Dlaczego?

Koncepcja kształcenia geograficznego na III etapie edukacyjnym opiera się na konsekwentnym odejściu od przekazywania uczniom opisowej wiedzy encyklopedycznej oraz schematyzmu na rzecz wykorzystania kształcących walorów geografii i kształtowania umiejętności. Ważnym elementem są zajęcia terenowe i wycieczki.

Zajęcia terenowe w nowej Podstawie programowej (Źródło: Przewodnik metodyczny „Ziemia i ludzie” wyd. SOP w Toruniu) Wybrane treści nauczania Tematyka obserwacji i ćwiczeń Mapa Orientacja w terenie (wyznaczanie kierunku północnego za pomocą: zegarka, kompasu, mapy topograficznej i turystycznej; zorientowanie mapy w terenie; lokalizacja i identyfikacja obiektów geograficznych. Plan sytuacyjny obiektu geograficznego, w tym jego położenie w stosunku do obiektów sąsiednich. Opracowanie trasy wycieczki, ścieżki dydaktycznej na podstawie map topograficznych, turystycznych i samochodowych. Kształt Ziemi. Ruchy Ziemi i ich następstwa. Obserwacja widnokręgu. Obserwacja sklepienia niebieskiego: wyznaczanie południka miejscowego; obserwacja położenia i pomiar wysokości Słońca nad widnokręgiem w ciągu dnia i w ciągu roku. Regiony geograficzne Polski Środowisko geograficzne własnego regionu: główne rodzaje skał; krajobraz najbliższej okolicy (formy terenu, wody powierzchniowe, gleby i roślinność); struktura zatrudnienia ludności, aktualne problemy na rynku pracy, struktura użytkowania ziemi, rozmieszczenie wybranych upraw, zmiany zachodzące w przemyśle i ich przyczyny, rozwój usług w regionie, formy ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego.

Dział - Wody na Ziemi (Puls Ziemi) Temat – Zasoby wodne Ziemi (Planeta Nowa) (nie ma w podstawie programowej hydrosfery) Egipt i RPA charakteryzuje (…) występowanie stref klim- roś – gleb w Afryce; wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka … ; określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowania chorób (…) w krajach na pd. od Sahary Handel zagraniczny w Polsce (Puls Ziemi, Planeta Nowa)

Trasy wycieczek: - wym. 1.9 projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych. - wym. 7.5 projektuje i opisuje (…) podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie (…). - wym.9.10 prezentuje opracowane na podst. (…) trasę wycieczki po Europie lub jej części.

Podstawa programowa – szkoły ponadgimnazjalne poziom podstawowy Cele kształcenia – wymagania ogólne: Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych. Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących współczesnego świata. Rozumienie relacji człowiek-przyroda-społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe: Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata (6). Zróżnicowanie gospodarcze świata (16). Relacja człowiek-środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój (5). Razem 27 wymagań Pamiętać należy, że IV etap edukacyjny jest kontynuacją etapu III, zatem cele kształcenia geograficznego w szkołach ponadgimnazjalnych są kontynuacją celów kształcenia z gimnazjum.

Przydział godzin (propozycja SOP i Nowa Era) Dział programu Liczba godzin Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata 8 lub 6 Zróżnicowanie gospodarcze świata 14 lub 16 Relacja człowiek-środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój 5 Lekcje powtórzeniowe 3 -4 Razem 30 - 31 Dział programu Liczba godzin Mapa świata 1 Ludność i urbanizacja 7 Globalna gospodarka 9 Globalne problemy 5 Relacje człowiek-środowisko 2 Test diagnozujący po gimnazjum Lekcje powtórzeniowe 3 Testy sprawdzające Razem 31

Taki przydział godzin zmusza nauczyciela do dokładnego przestudiowania podstawy programowej, szczegółowego zaplanowania metod dostosowanych do możliwości uczniów danej klasy i zakresu treści niezbędnych do realizacji zagadnień na lekcji. Na tym etapie „podręcznikiem” powinna być aktualna sytuacja na świecie, dobrze opracowane karty pracy i kierowany sposób gromadzenia materiałów źródłowych, który dostarczy uczniowi aktualnych – bieżących informacji, zarówno dotyczących środowiska przyrodniczego, gospodarki czy zmian w polityce.

Globalizacja – przewodnim tematem. Prosty i atrakcyjny przekaz – każda lekcja dokładnie przemyślana (dużo treści – mało godzin). Nacisk na samodzielne zdobywanie wiedzy przez ucznia, przy wsparciu i kierownictwie nauczyciela. Korzystanie z różnych źródeł informacji. Praca z atlasem, rocznikiem statystycznym, tekstem źródłowym. Wybrane tematy realizować różnorodnymi metodami np. metodą projektu edukacyjnego (np. raz w roku). Praca domowa – utrwalenie lub poszerzenie treści realizowanych na lekcji, przygotowanie informacji do nowej lekcji. 

Podstawa programowa – poziom rozszerzony Wymagania ogólne: Dostrzeganie prawidłowości dotyczących środowiska przyrodniczego, życia i gospodarki człowieka oraz wzajemnych powiązań i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka. Analiza i wyjaśnianie problemów demograficznych społeczeństw. Proponowanie rozwiązań problemów występujących w środowisku geograficznym, zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy, w tym międzynarodowej. Pozyskiwanie, przetwarzanie oraz prezentowanie informacji na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, w tym również technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz GIS.

Wymagania szczegółowe: Źródła informacji geograficznej (8). Ziemia we Wszechświecie (8). Sfery Ziemi – atmosfera (7). Sfery Ziemi – hydrosfera (12). Sfery Ziemi – litosfera (9). Sfery Ziemi – pedosfera i biosfera (6) Klasyfikacja państw świata (3). Ludność (12). Działalność gospodarcza na świecie (15). Geografia Polski – środowisko przyrodnicze (11). Geografia Polski – zagadnienia ludnościowe (5). Geografia Polski – działalność gospodarcza (10). Razem 106 wymagań.

Planowana liczba godzin Przykładowy przydział godzin (żródło:Barbara Grabowska • Geografia – to lubię) Lp. Dział Planowana liczba godzin 1. Źródła informacji geograficznej. 16 2. Ziemia we Wszechświecie. 3. Sfery Ziemi – atmosfera. 19 4. Sfery Ziemi – hydrosfera 18 5. Sfery Ziemi – litosfera 24 6. Sfery Ziemi – pedosfera i biosfera 14 7. Klasyfikacja państw świata 6 8. Ludność 9. Działalność gospodarcza na świecie 28 10. Geografia Polski – środowiskoprzyrodnicze 22 11. Geografia Polski – zagadnienia ludnościowe 10 12. Geografia Polski – działalność gospodarcza 13. Godziny do dyspozycji nauczyciela 30 Razem 240

Geografia Polski – przynajmniej 1/3 godzin (80 h). Np. kl. II – 75 h g. fizycznej i 75 h g. społ.-ekon. kl. III 75 h g. Polski. Obserwacje bezpośrednie i lekcje w terenie (np. 10 w II klasie i 5 klasie III) Diagnoza najlepiej przed każdym działem (po niej nauczyciel może zwiększyć lub zmniejszyć liczbę godzin na dane zagadnienie). Poszerzanie i utrwalanie treści zdobytych przez uczniów na wcześniejszym etapie. Wymagania szczegółowe PP i PR dot. zagadnień demograficznych i gospodarczych – (porównać i wykorzystać na poziomie rozszerzonym). Wykorzystanie metody projektu pozwalającej na samodzielne dochodzenie do wiedzy i umiejętności a także na indywidualizację procesu nauczania

Zajęcia terenowe: Podstawa programowa sugeruje tematykę zajęć terenowych, a mianowicie znajduje się w niej zapis: 1.6. „Uczeń przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania według przygotowanego planu”. Oto przykładowe tematy zajęć terenowych (żródło: prog. nauczania wyd. PWN Tylko geografia) – opis i interpretacja odkrywki geologicznej – obserwacje i pomiary meteorologiczne – opis profilu glebowego – obserwacja zmian w poszczególnych składnikach środowiska w wyniku działalności gospodarczej – badanie cech demograficznych ludności w miejscu zamieszkania – obserwacja i wyjaśnienie zmian w fizjonomii miast regionu – badanie wpływu turystyki na rozwój regionu – badanie zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania – obserwacja zmian w strukturze produkcji przemysłowej w regionie.

Plan pracy nauczyciela (przykład) Nr lekcji Temat Cele szczegółowe Odniesienie do podstawy programowej Wymagania   Sposoby i warunki realizacji Termin Liczba godzin Uwagi podstawowe ponadpodpodstawowe metody formy środki Dział